O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

jadval

O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarining kredit qo’yilmalari dinamikasi uning YaIMga nisbatan o’zgarishi³⁷

Ko’rsatkichlar	2008	2009	2010	2011	2012	2013
1	5	6	7	8	9	10
YaIM, mlrd.so’m	36839,4	48097,0	61831,2	77800	96670	118986
Kredit qo’yilmalari umumiy summasi, mlrd.so’m	6374,4	8558,2	11539,0	15652	20400	26500
Kichik biznesga ajratilgan kreditlar, mlrd.so’m	1250,7	1851,7	2690,2	4041,3	5370,8	6982,0
Kichik biznesga ajratilgan mikrokreditlar, mlrd.so’m	202,5	322,1	485,4	752,3	1050,8	1366,0
Tijorat banklari jami kreditlari tarkibida kichik biznesga ajratilgan kreditlarning ulushi, %	19,62	21,64	23,31	25,82	26,33	26,35
Tijorat banklari jami kreditlarining YaIMga nisbati	17,3	17,79	18,66	20,12	21,1	22,27
Tijorat banklarining kichik biznesga ajratgan kreditlarining YaIMga nisbati, %	3,39	3,85	4,35	5,19	5,56	5,86

Keltirilgan jadval ma’lumotlariga tayanib shuni xulosa qilish mumkinki, bunday olat tijorat banklarining itisodit tarmolarini moliyalashtirish, shu jumladan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlariga mikromoliyaviy xizmatlar ko’rsatishda muammolar mavjudligini ko’rsatadi. Binobarin, mamlakatimiz tijorat banklarining kichik biznes faoliyatini mikromoliyalashda etarlicha rol o’ynamatganliklaridan dalolat beradi. Bu esa tijorat banklari va kichik biznes sub’ektlari bilan o’zaro manfaatli aloalarni rivojlantirish, mazkur sub’ektlarni mikrokreditlash tizimini takomillashtirish lozimligini ko’rsatadi. 2005-2010- yillarda tijorat banklarining jami kredit qo’yilmalarining YaIM tarkibida ulushi 6,18 foizli punktga pasaygan. 2010-yilda tijorat banklari jami kredit qo’yilmalari tarkibida kichik biznes sub’ektlariga ajratilgan kredit ulushi 2005-yilga nisbatan 12,52 punktga ko’payib, 23,3 foizni tashkil qilgan. 2010-
³⁷ Maraziy bank ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tayyorlandi
yilda tijorat banklari tomonidan ajratilgan jami kredit qo’yilmalari YaIM midorining 18,66 foizini, kichik biznes sub’ektlariga ajratilgan kredit esa YaIMning 4,35 foizini tashkil etgan.
Mamlakatimizda kichik biznes sub’ektlarini moliyalashtirish va qo’llab- quvvatlash bo’yicha hukumatimiz tomonidan juda ko’p qonun, qaror va me’yoriy-xujjatlar qabul qilingan. Bularga asosan, kichik biznes sub’ektlari imtiyozlarga ega bo’lgan, lekin shunga qaramasdan bugungi kunda kichik biznes sub’eklari faoliyatida va ularni kreditlashda bir qator muammolar yuzaga kelmoqda. Tadqiqot natijasida mamlakatimizda kichik biznes sohasida va uni moliyashtirishda uchraydigan quyidagi asosiy muammolarni keltirishimiz mumkin:

• 
  foiz stavkalarining hamon yuqoriligi, biznes rejalarni ishlab chiqishda tajriba yetishmasligi, tadbirkorlik ma’daniyatining etishmasligi tufayli kredit va moliyaviy resruslarni olish borasida qiyinchiliklar mavjudligi;
  
• 
  kichik biznes subektlarining aksariyat qismida huquqiy bilimning yetishmasligi tufayli, ularni kreditlashda kelib chiqadigan noqulayliklar
  
• 
  bozor kon’yukturasi, yangi texnologiyalar to’g’risidagi axborotning taqchilligi;
  
• 
  kichik biznes soxasida puxta tayyorgarlik kurgan, professional jixatdan ukuvli tashkilotchilar, raxbarlarni etishmasligi;
  
• 
  mikrokreditlar uchun resurslar topish muammosi.
  
• 
  kichik biznes sub’ektlariga qulaylik yaratish maqsadida ularga hisobraqam ochish tartiblari ancha soddalashtirilgan bulishiga karamasdan, ayrim tijorat banklarida kichik biznes sub’ektlariga hisobraqam ochishda ;
  
• 
  shuningdek, kredit berish tartibi osonlashtirilganliga qaramasdan kredit ajratishda kamchiliklar mavjudligi;
  
• 
  kredit so’rab murojaat qilingan arizalarni qayd etishda hamda ularni belgilangan muddatlarda kurib chikishda;
  
• 
  xo’jalik sub’ektlari faoliyatilarini tekshirishda, mijozlarning hisobraqami bo’yicha ma’lumotlarni sir saqlashda;
  
• 
  trans mablag’larini o’tkazib berishda;
  
• 
  kredit ta’minotini rasmiylashtirishda, hamda shartnomalar tuzishda amaldagi qonunchilikka va Adliya vazirligida ro’yxatga olingan me’yoriy hujjatlar talablariga rioya qilmaslik holatlari yuzaga kelmoqda.
  

Tadqiqot natijasida shular ma’lum bo’ldiki, banklardan mablag’ oluvchi tadbirkorlarning ayrimlari biznes-rejalarni puxta tuzmaganliklari, xorij bozorlarida muayyan tovarlar kon’yukturasi va faoliyatining xususiy shartlari to’g’risida yetarli ma’lumotga ega emas. Shuning uchun tadbirkorlik faoliyatini yangidan boshlaganlar uchun qiska muddatli o’quv kurslarini tashkil etish, ularga bank, moliya, soliq sohalari bo’yicha tushunchalar, chet el tajribalaridan foydalanish xususida ma’lumotlar berib borilsa yaxshi bular edi.