O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus taʹlim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

3.3 Xorijiy bozorlarda korxonalarning tashqi iqtisodiy faoliyatini huquqiy 
tartibga solish 
Xorijiy mamlakatning huquqiy strukturasi:
• import qilinayotgan tovarlarga qanday tariflar qo‗llanadi va biron-bir 
bozorga eksport qilishga cheklovlar mavjudmi? 
• subsidiyalarni jalb qiluvchi mahsulotlar bormi?
• antidemping qonunlari amal qiladimi, narx sohasida qonunchilik mavjudmi?
• chet ellik investorlar uchun sharoitlar qanday?
• milliy kompaniyalar bozorda ustunlikka egami?
• qanday eksport-import litsenziyalari talab qilinadi?
• cheklovchi savdo kelishuvlari mavjudmi?
• mehnat qonunchiligi, monopoliyaga qarshi yoki trastlarga qarshi qonunlar 
amal qiladimi?
• kasaba uyushmalari qanday huquqlarga ega? 
• soliq qonunchiligi va uning xorijiy kompaniyalarga nisbatan qo‗llanishi;
• mualliflik huquqini himoya qilish bo‗yicha qonun hujjatlari bormi?
• huquqiy tizim qanchalik samarali ishlayapti? 
• poraxo‗rlikka qarshi kurash qoidalari ko‗zda tutilganmi? 
Kompaniya mansub bo‗lgan mamlakatdagi huquqiy muhiti: qaysi qonunlar chet 
elda faoliyat ko‗rsatishga taalluqli? qiziqtirayotgan mamlakat hukumati bilan 
kelishuvlar mavjudmi? eksportga ko‗maklashish ko‗zda tutilganmi? ayrim bozorlarga 
belgilangan mahsulotlarni eksport qilishga o‗ziga xos taqiqlar mavjudmi? mamlakat 
boshqa biron mamlakatga nisbatan boykot choralarini qo‗llab-quvvatlaydimi? 

---

25 
Xalqaro huquq: qanday mintaqaviy kelishuvlar amal qiladi va ular 
kompaniyaning xalqaro faoliyatiga qanday ta‘sir ko‗rsatadi? BMT konvensiyalari 
qo‗llanadimi? xususiy mulkka oid qanday kafolatlar amal qiladi? 
3.4 Madaniy muhit, milliy iste‟mol madaniyatining xususiyatlari. 
Madaniy muhitning chuqur o„rganish kerak bo„lgan muhim elementlari 
quyidagilardan iborat:
• Til – bu insonning tajribalarini to‗plash, saqlash va boshqalarga etkazishning 
obyektiv shakli hisoblanadi. Mutaxassislarning hisob-kitoblariga qaraganda er 
kurrasida 100ga yaqin rasmiy til va 3000dan ortiq mustaqil shevalar(dialektlar) 
mavjud. Xalqaro biznesda rasmiy yozishuvlarning uchdan ikki qismi ingliz tilida olib 
boriladi. Biroq bir qator mamlakatlarda, jumladan, Frantsiya va Italiyada rasmiy ish 
yuritishni o‗z tillarida olib borishni afzal ko‗radilar.
• Udumlar – bu o‗z ichiga u yoki bu g‗oyalarni kirituvchi hamda jamoaviy 
hissiyotlarni chaqiruvchi jamoaviy stereotipik hatti-harakatlar yig‗indisi, me‘yor va 
qadriyatlardir. 
• Odatlar – bu o‗tmishdan olingan insonlar o‗rtasidagi munosabatlar va 
faoliyatni ijtimoiy tartibga solish shakli, xulq-atvorning yozilmagan qoidalaridir. 
• An‘analar – bu avloddan avlodga etkaziluvchi va uzoq vaqdan buyon 
saqlanib keluvchi ijtimoiy va madaniy meros elementlaridir. 
• Din va uning jamiyatdagi roli. 
• Punktuallik – aniqlik, batartiblikni anglatadi. Ishbilarmonlikda punktuallik 
har bir mamlakatga bog‗liq ravishda farqlanadi. 
• Prestij – obro‗-e‘tibor, nufuzni anglatadi. U ham mamlakatga bog‗liq 
ravishda turlicha bo‗lishi mumkin. Masalan, amerikalik uchun turli xil qulayliklarga 
ega bo‗lgan ofis hajmi katta ahamiyat kasb etadi. 
• Ma‘lumot – savodlilik darajasi, uning texnika ta‘limi va bozor aloqalarining 
o‗rnatilishiga ta‘siri. 
• Jamiyatning ijtimoiy tashkil etilishi xalqaro biznesning boshqa jihatlari kabi 
ahamiyatga ega. Aholining ijtimoiy taqsimlanishi qanday, oliy, o‗rta va quyi sinflar 
o‗rtasida farqlar kattami va ularning xalqaro biznesga munosabati qanday? 

---

26 
• Texnologiya aniq tushunchalar, usullar, o‗zgarishlar va bilimlar sohasidir. 
Boshqa mamlakatning texnika darajasini o‗rganish uning rivojlanish darajasi va 
bozor salohiyati, infrastrukturasining rivojlanish darajasi to‗g‗risida ma‘lumotlarga 
ega bo‗lishga xizmat qiladi.