O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

3.Turizmda xodimlarni boshqarish bosqichlari va yo’nalishlari
Biz biror-bir korxonani ishlab turibdi deganimizda, unda ishlaydigan odamlar ma’lum bir faoliyat bilan shug‘ullanayotganligini nazarda tutamiz Ko‘pchilik odamlar o‘z faoliyatlarining bir kunini (oylarni, yillarni va boshqalarni) rejalashtirib olishadi. Keyin o‘sha rejalarini bajarish uchun kerakli resurslarni tashkil etadilar. Vaqt o'tishi bilan bajargan ishlarini va ilgari oldiga qo'ygan maqsad va vazifalar bilan solishtiradilar. Demak, biror oddiy ishni bajarish uchun ham oqibalda qanday natija kutilayotganligi, ishni qanday tashkil qilish, uning bajarilishiga qiziqtirish va nazorat qilish kerak bo'ladi. Bulaming barchasi boshqaniv funksiyalari bo'lib. rejalashtirish funksiyalari bilan uzviy bog'langan bo'ladi. Masalan, nazorat funksiyasining bajarilishi to'g'risida olingan axborot menejerga uning rejalari (rejalashtirish funksiyasi) qanday amalga oshirilayotganligi haqida ham m a’lumot beradi. Ayni paytda nazorat motivatsiyani hisobga olgan va tashkillashtirilgan (motivatsiya va tashkil etish funksiyalari) bo'lishi kerak.
Boshqacha qilib aytganda boshqaniv tizimidagi barcha boshqaruv funksiyalari bir-biri bilan uzviy bog'liq va bir butun jarayon bo'hb hisoblanadi. Shunday qilib, boshqaruv funksiyalarini boshqarilayotgan obyektga o'z ta’sirini o'tkazuvchi boshqaruvchilik mehnatining turlari deb tasawur qilish mumkin. Boshqaruv funksiyalarini tasniflashda bir necha yondashuvlar mavjud. Turistlik industriya uchun re jalashtirish, tashkillashtirish, motivatsiya va nazorat funksiyalarmi ko'rib chiqish muhim hisoblanadi.

1-chizma: Boshqaruv funksiyasi
Bu funksiyalarning barchasi ham tashkilot uchun muhim, lekin shu bilan birga rejalashtirish funksiyasi boshqa qolgan funksiyalarning negizini tashkil qiladi va ularning eng muhimi bo‘lib hisoblanadi. Tashkil etish, motivatsiya va nazorat funksiyalari esa tashkilotning taktik va strategik rejalarini bajarishga yo‘naltirilgan bo'ladi.
Turizm tiziinini boshqarish oldindan strategik ko‘ra bilishga asoslangan bo'lishi kerak. Menejmentning asosiy g‘oyasi bo'lishi mumkin bo'lgan hodisani oldindan ko'ra bilish asosida turistlik firmaning siyosati ishlab chiqiladi. Bu siyosat firma strategiyasining hayotiyligini va rivojlanishini ta’minlaydigan umumiy maqsadlai va munosabatlar m e’yorlarini aks ettiradi. Rejalashtirish — boshqaruv bosqichlaridan biri bo'lib, bu bosqichda har qanday turistlik strukturaning maqsadlari hamda ularga erishish usullari aniqlanadi. Ba’zi hollarda o‘z oldiga qo'ygan niaqsadlariga erishgach. firma to'xtatiladi, boshqa hollarda esa yangi yanada muhimroq maqsadlar qo'yiladi. Bu shuni anglatadiki rejalashtirish bir martalik funksiyani aks ettirmaydi. Bu uzluksiz jarayon bo'lib, ma’lum bo'lgan imkoniyatlar, shartlar va omillar evaziga firma foaliyatini takomillashtirishning yangi usullari va yo'llarini o'rganadi.
Korxona siyosatining shakllanishi ko'pincha yuqori darajali boshqaruv bo'lganda amalga oshiriladi. Turistlik firma siyosatining hamma holatlari yetakchi turistlik tasawur ko'rinishida tasvirlanadi. Yetakchi turistlik tasawur uzoq muddalli maqsadlar, falsafa, korxona siyosati (turli xil manfaatdor guruhlar bilan o‘zaro munosabatlarning tamoyillari), korxona madaniyati va uning qonuniy tomonlarini o'z ichiga oladi. Shunga muvofiq ravishda aniq bir turistlik mintaqa uchun avvalambor, gap shu mintaqaning raqobatbardoshligi to'g'risida boradi. Rejalashtirish funksiyasi quyidagi ishlarni o'z ichiga oladi: - turizmni boshqamvchi organlar tomonidan o'rganilayotgan mintaqada turizmni rivojlanthish maqsadlarini qayta Lshlashda ishthok etish; - hududning joriy raqobatbardoshligi tahlhi (bozor, bevosita va bilvosita raqobatchhar, talab, ta’minotchilar, tarmoq) ni o'tkazish; - mintaqaning raqobatbardoshliligiva alohida jihatlarini hisobga oluvchi strategiyani ishlab chiqish; - mintaqa raqobatbardoshligi strategiyasini hayotga tatbiq etishavvalambor turisthk korxonalarga innovatsion menejment o'tkazish to'g'risida maslahat berish.
Menejmentning funksiyasi sifatidagi rejalashtirishning natijasi turisthk tasavvurlar bo'lishi mumkin. Shunday qihb, turistlik korxona faohyatini rejalashtirishda quyidagilami bilish maqsadga muvofiq hisoblanadi. - kelajak maqsadlarining sifati, miqdori va vaqtini; - tizimli va axborotlar asosida aniqlashthish jarayonini; - shakhanthish vositalari va usullarini; - korxonani boshqarish va rivojlantirishni. Umuman rejalashtirish jarayonida tashkilot maqsadlari qanday bo'lishi va bu maqsadlarga erishish uchun shu tashkilot a’zolari nima qilishi kerakligi to'g'risida qaror qabul qihnadi. Bu ertangi kunga tayyorgarlik bo'hb, nimalar talab qilinishi va bunga qanday erishishni aniqlaydi. Ya’ni rejalashtirish jarayonida quyidagi savollarga javob topish kerak bo'ladi: Bizning bugungi real holatimiz qanaqa? Firmamiz maqsadlariga erishish uchun qanday yo'lni tanlashimiz kerak? Qanday usullar va resurslar vositasida qo'yilgan maqsadlarga erishish mumkin? Reja korxonaning kelajakdagi murakkab ijtimoiy-iqtisodiy modelini o'zida aks ettiradi. Rejalashtirish jarayonining bosqichlari asosan ko'pqirralidir. Muayyan usul va strategiyalar mohiyatan bir-biridan farqlanadi.
Turistlik firm ada tuzilgan har qanday rejanhig tashkil etish- shakllantirish bosqichi bo'ladi. B u bosqichda rejalashtirilgan m aqsadlarga erishishga real sharoit yaratiladi. Masala firmaning m uam m olarini yechish u ch u n kerakli barcha vositalar bilan ta ’m inlovchi tarkibini yaratish to ‘g‘risida borayapti. T ashkil etish funksiyasi h ar qanday turistlik firm ad a boshqaruvning texnik, iqtisodiy, ijfim oiy-psixologik va huquqiy to m o n larin i tartibga solishni ta ’m inlaydi. Bu m enejer va boshqa ijro etuvchilarnm g faoliyatini tartibga solishga qaratilgan. M a ’lum ki, barch a ishni odam lar am alga oshiradi dem ak, bu funksiya orqali um um iy bajarilishi kerak bo'lgan vazifalardan aniq bir va/.ifani kim bajarish ini va buning u ch u n qanday vositalar zarurligi aniqlanadi. Shakllantirish funksiyasi orqali m aqsadga m uvofiq ravishda m unosabatlar va korxonaning boshqaruvi ro‘y berishi kerak. Shakllantirish bu koixona m aqsadiga erishish vositasi. Iqtisodiy nuqtayi nazordan sam aradorlikka olib keladi. X odim ni boshqarish nuqtayi nazaridan esa ishga m a ’n o beradi va ishni ijro etuvchilariga taqsim lab beradi.
Turoperatorlar ishini tashkil etish misolida boshqamvni tashkil ci ish liinksiyasini yanada yaqqolroq tasawur qilish mumkin. M a’lumki luroperator ishlab chiqarish, savdo va axborot bilan bog'liq vazifalar va yangi hududni o‘zlashtirish, o'rganish vazifalarini bajaradi. Bu vazifalaming har biri bo'yicha javobgar shaxslarni tayinlaydi va vazifalarni taqsimlaydi. Ya’ni firmaning barcha bo‘hmlari o ‘rtasidagi doimiy va vaqtinchalik o‘zaro mimosabatlarini va firma faoliyati shart-sharoitlarini belgilaydi. Bu odamlar va vositalarni firma maqsadlariga erishish yo‘hda birlashtirish jarayonidir. Turli xil rejalarga ega bo‘lgan, lekin ularni hayolga tatbiq qilish strukturasiga ega bo’lmagan turistlik firmaning ishi yurishmaydi. Rejalashtirish firma maqsadlarini amalga oshirish uchun sahna tayyorlaydi (strukturani shakllantiradi, sahnada «o‘ynaydigan» apparatni yaratadi). Boshqaruvning tashkil etish funksiyasi esa asosiy komponenti odamlar bo‘lgan ishchi tizimni yaratadi.