O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo texnologiya instituti
Download 0.85 Mb. Pdf ko'rish
|
qoliplanmaygan rezinatexnik mahsulotlar ishlab chiqarish texnologiyasi ishlab chiqarish quvvati yiliga 8 tonna
|
59
60
61
Respublikada ekologik xavfsizlikni ta‘minlash va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida davlat boshqaruvini tubdan takomillashtirish, ekologik holatni yaxshilash, chiqindilarning fuqarolar sog‗lig‗iga zararli ta‘sirining oldini olish, aholi turmush darajasi va sifatini oshirish uchun qulay sharoitlar yaratish, maishiy chiqindilarni yig‗ish, saqlash, tashish, utilizatsiya qilish, qayta ishlash va ko‗mish tizimini yanada takomillashtirish maqsadida 2017 y 21 aprelda O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoev tomonidan O‗zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‗mitasini O‗zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‗mitasi etib qayta tashkil etish to‗g‗risidagi farmon imzolandi. Tabiat bilan jamiyat o‗rtasidagi munosabatlarni optimallashtirish tub ma‘noda xar bir davlatning tabiat muxofazasi soxasida tutayotgan ekologik siyosatiga boglik. Aslida ekologik siyosat iktisodiy rivojlanishni belgilaydi, ishlab chikarish jarayonida tabiiy resurslardan qanchalik oqilona foydalanilsa, tayyor moddiy mahsulot mikdor jihatdan mo‗l-ko‗l, sifat jixatdan oliy navli yoki darajaligi bilak ajralib turadi. Tabiat bilan jamiyat o‗rtasidagi munosabatlarni optimallashtirish tub ma‘noda xar bir davlatning tabiat muxofazasi soxasida tutayotgan ekologik siyosatiga boglik. Aslida ekologik siyosat iktisodiy rivojlanishni belgilaydi, ishlab chikarish jarayonida tabiiy resurslardan kanchalik oqilona foydalanilsa, tayyor moddiy maxsulot mikdor jixatdan mo‗l-ko‗l, sifat jixatdan oliy navli yoki darajaligi bilan ajralib turadi. Ekologik siyosatning negizlari, tartib-koidalari, ilmiy
asoslangan konsepsiyalari, taktika va strategiyasi olim va mutaxascislar, davlat va jamoat tashkilotlarining yo‗l-yo‗riqlari asosida ishlab chiqiladi. Ular ma‘lum tartibga keltirilgan tarzda davlatning qonun chiqaruvchi muassasasi tomonidan tasdiqlanadi. O‗zbekistonda ekologik siyosat davlat siyosati darajasigacha ko‗tarilgan. Respublika Konstitutsiyasining 47-, 48-, 50-, 51- va 55- moddalarida ekologik qonunlar anik va ravshan tarzda ifodalangan. SHuningdek, Uzbekiston
62
Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan kabul kilingan «Tabiat muxofazasi to‗g‗risida» qonun (9 dekabr 1992 yil) va Vazirlar Maxkamasi kabul kilgan karorlar mamlakatning ekologik siyosatini xukukiy qonunlar va karorlar asosida mustaxkamlaydi. Ekologik siyosat davlat mikyosidagi darajada amalga oshirilsa atrof-muxitni yaxshilashning belgilangan chora-tadbirlari samarali bo‗ladi. O‗zbekistonda bu masalaga mustakillikka erishilgandan keyin aloxida e‘tibor berila boshlandi. O‗zbekistonda atrof-muxitni muxofaza qilish, tabiiy resurslardan okilona foydalanishning xukukiy, iktisodiy va tashkiliy asoslarini 1992-yil 9-dekabrda qabul qilingan «Tabiatni muxofaza kilish» qonuni belgilab berdi. O‗zbekistonda ekologik siyosat yukorida aytib o‗tilganidek bir kator qabul kilingan qonunlar, «Ep to‗g‗risida»gi (20-iyun 1990-y.), «Qazilma boyliklar to‗g‗risida»gi (22-sentyabr 1994 y. ), «Suv va suvdan foydalanish» (6-may 1993 y. ), «O‗simlik olamini muxofaza kilish va foydalanish» (26-dekabr 1997 y. ), «Xayvonot olamini muxofaza kilish va foydalanish» (26-dekabr 1997 y. ), «Aloxida muxofaza kilinadigan xududlar to‗g‗risidagi (7-may 1993 y.), «Atmosfera havosini muhofaza qilish» .(27-dekabr 1996 y.), «Davlat kadastri to‗g‗risida»gi (39-avgust 2000 y.), «Ekologik ekspertiza to‗g‗risida»gi (15-dekabr 2000 y.), ―Ekologik nazorat to‗g‗risida‖ gi (27 dekabr 2013 y.) Qonunlar, shuningdek, Vazirlar Mahkamasi tomonidan qabul qilingan ko‗plab qarorlar asosida amalga oshiriladi. Mutaxassislarning baholashiga ko‗ra juda murakkab, aytish mumkinki, xavfli vaziyat vujudga kelmoqda. Bular quyidagilardan iborat: 1. Yerning cheklanganligi va uning sifati bilan bog‗liq xavfning to‗xtovsiz ortib borayotganligi. 2. Suv zahiralarining, shu jumladan, er usti va er osti suvlarining keskin taqchilligi hamda ifloslanib borayotganligi. 3. Orol dengizining qurib borish xavfi. 63
4.Atmosfera havo bo‗shlig‗ining ifloslanib borayotganligi va hokazolar. Tabiat-kishilarning moddiy va ma‘naviy talablarini qondirish manbaidir. Tabiatni muhofaza qilish tadbirlarini yo‗lga qo‗yar ekanmiz, avvalambor, tabiat, atrof muhit, tabiatdan foydalanish, tabiatdan oqilona foydalanish, tabiatni muhofaza qilish kabi tushunchalarni to‗g‗ri tahlil qilib olmog‗imiz lozim. Mahalliy ekologik muammolar. Haqiqatdan ham, ekologik muammolar allaqachon milliy va mintaqaviy doiradan chiqib, butun insoniyatning umumiy muammosiga aylanib ulgurgan. Tabiat, jamiyat va inson orasidagi muayyan qonuniyatlarning buzilishi o‗nglab bo‗lmas ekologik halokatlarga olib keldi. Mamlakatimizda o‗ta dolzarb bo‗lib turgan ekologik muammolar quyidagilardan iborat: 1. Dehqonchilik uchun yaroqli bo‗lgan erlarning cheklanganligi va sifat- tarkib, ya‘ni unumdorlik darajasining pasayib ketayotganligi hech kimga sir emas. Mamlakatimizning 447,4 ming kvadrat kilometrdan ortiq bo‗lgan er maydonining 10% idangina dehqonchilikda foydalanish mumkin. 2. Tuproqning cho‗llanishi, nurashi va sho‗rlanish hodisasi ro‗y bermoqda. Nurashga qarshi etarlicha ishlar qilinmaganligi sababli, shamol va suv eroziyasi oqibatida, tuproq unumdorligi keskin kamayib, uning unumdorlik darajasi 100 ballik baholash mezoni bo‗yicha baholaganda 50-51% ga tushib qolganligi o‗ta achinarli holatdir. Mamlakatimizda 2 million gektardan ortiq er maydonlari yoki sug‗oriladigan erlarning deyarli yarmi buzilish xavfi ostida qolgan. 3. Paxta monokulturasi - 1970-1990 yillarda O‗zbekiston qishloq xo‗jaligi ekinlari orasida paxtaning salmog‗i 70-75% ga etganligi sababli tuproq tarkibida paxta uchun zarur bo‗lgan ozuqalar miqdorining keskin kamayib ketishi, tuproqda paxtaga xos bo‗lgan kasallik va zararkunandalarning ko‗payib ketganligi, oqibatda,
64
tuproq unumdorligining pasayishi, fiziko-kimyoviy xossalarining yomonlashuvi, tuproqda nurash va buzilish jarayonlarining tezlashishiga olib keldi. 4. Tuproqning har xil sanoat va maishiy chiqindilar bilan ifloslanishi hozirgi kunda ham shiddatli davom etmoqda. 5. Suv tanqisligi muammosi - O‗zbekistonning eng yirik ekologik muammolaridan biri, suv zahiralarining (er osti, er usti suv) o‗ta taqchilligi hamda ifloslanganligi katta tashvish solmoqda. 6.Atmosfera havosining ifloslanishi muammosi yirik sanoat inshootlari joylashgan Navoiy, Olmaliq, CHirchiq, Angren, Farg‗ona, Bekobod shaharlari havosi tarkibida SO 2 ning miqdori normadagi 0,03% emas,balki 0,05%ga yetganligi tashvishli holatlardan hisoblanadi. Soha mutaxassislarining ma‘lumotlariga qaraganda, har yili respublikamiz atmosfera havosiga 4 million tonna turli xil zaharli modda va elementlar qo‗shilmoqda. 7. Atmosfera haroratining isib borishi, chang-to‗zon bilan ifloslanishi. Atmosfera havosining isib borishi yirik sanoat inshootlaridan chiqayotgan turli xil zararligazlar,kislotali yomg‗irlar orqali issiqxona effekti paydo bo‗lishi oqibatida, havo haroratining isib ketish holati kuzatilmoqda. 8. Tojikiston alyumin zavodining atrof muhitga ta‘siri. 70-yillarning o‗rtalarida Tojikiston alyumin zavodining ishga tushirilishi munosabati bilan mamlakatimizning Surxondaryo viloyatiga qarashli bir qator tumanlarida ekologik vaziyat juda yomonlashdi. Yillik alyumin mahsuloti ishlab chiqarish quvvati 520 000 tonnaga teng bo‗lib, atmosfera havosiga ftorli vodorod, uglerod oksidlari, azot va oltingugurt oksidlari kabi zaharli birikmalarni chiqaradi. Bir tonna alyumin ishlab chiqarish uchun 40-45 kg ftor sarflanib,shundan 63-68 % i ftorli vodorod shaklida havoga ko‗tariladi. 9. O‗simlik va hayvonot dunyosini muhafoza qilish, qayta tiklash muammolari, qo‗riqxonalar, buyurtmalar va milliy bog‗lar tarmog‗ini kengaytirish.
65
Bitiruv malakaviy ishida etan xom ashyosini metil etanolamin yordamida karbonat angidriddan tozalash texnologiyasi jarayoni yoritilgan. Quyida korxonani suv bilan ta‘minlanishi va chiqarib yuboriladigan oqava suv miqdori va ularni tozalash usullari aks ettirilgan jadval keltirilgan (1-jadval va 2-jadval). Jarayonda korxonani suv bilan shahar markaziy suv quvuri orqali ta‘minlanadi. 1-jadval Korxonaning (sex, bo‗limning) suv bilan ta‘minlanishi Suv bilan ta‘minlash manbai
Suvdan foydalanish me‘yori, m 3 /soat
Aylanma harakatdagi suvning hajmi, m 3 /soat Toza suvni tejash, % Loyiha
bo‗yicha Aslida
Suv ombori 20.4
22.0 12.0
50
2-jadval Oqova suvlar va ularni tozalash Oqova
suvlarning turlari
Oqova suvning hajmi, m 3 /soat Ifloslik-lar tarkibi, g/l Tozalash usullari Tozalagich moslamalar va
uskunalar Tozalangan suvning ishlatilish yo‗llari Tozalana- yotgan Tashlab
yuborilayotgan Maishiy
oqova suvlar 0,8
0,1 Muallaq
moddalar 60- 80 mg/l, BPK 5
mg/l, XPK 120-140 mg/l Mexanik va
biologik usul
Birlamchi tindirgich, aerotenk, ikkilamchi tindirgich Qishloq
xo‗jaligida sug‗orishda ishlatiladi Ishlab
chiqarish oqova
suvlari 1.2
- Muallaq
moddalar 30- 40 mg/l, Mexanik, adsorbsiya Nefttutgich, adsorber Texnik suv sifatida ishlatiladi
|
