O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Dunyodagi gaz zahiralari va ishlab chiqarish ko„rsatkichlari 
№ 
Mamlakat 
Zahiralar 
(trln kub. m.) 
Ishlab chiqarish (neft 
ekvivalenti bo„yicha 
mln tonna) 
1. 
Rossiya
48,6 
505,0 
2. 
Eron 
21,0 
34,3 
3. 
Qatar 
7,08 
12,2 
4. 
Saudiya Arabistoni 
5,35 
27,2 
5. 
BAA 
5,35 
14,0 
6. 
AQSH 
4,68 
492,2 
7. 
Venesuela 
4,0 
28,8 
8. 
Aljir 
3,69 
59,3 
9. 
Nigeriya 
3,0 
4,2 
10. 
Iroq 
3,34 
- 
11. 
Turkmaniston 
2,89 
29,6 
12. 
Qozog‗iston 
2,5 
5,4 
13. 
Kanada 
1,93 
137,7 
14. 
Norvegiya 
1,35 
36,8 

---

129 
15. 
Meksika 
1,92 
28,1 
16. 
Gollandiya 
1,81 
68,2 
17.
O‗zbekiston 
1,9 
41,1 
18. 
Malayziya 
2,27 
31,8 
19. 
Indoneziya 
2,05 
59,9 
20. 
XXR 
1,17 
17,9 
21. 
Ukraina 
1,14 
15,4 
Shu o‗rinda Markaziy Osiyoda azldan mavjud bo‗lgan va hozirgi davrda qayta 
tiklanayotgan Buyuk Ipak yo‗lining iqtisodiy ahamiyatini ta‘kidlab o‗tish zarur. 
Birgina O‗sh-Andijon-Toshkent-Nukus-Qo‗ng‗irot avtoyo‗lining barpo etilishi 
Buyuk Ipak yo‗li asosiy bo‗g‗inining ishga tushganini anglatadi va O‗zbekiston 
iqtisodiy imkoniyatlarining yanada kengayishiga xizmat qiladi.
Geosiyosat nuqtai nazaridan O‗zbekiston Markaziy Osiyoning markazini 
egallagan hamda muhim strategik mavqeiga ega bo‗lgan davlat hisoblanadi. Siyosiy, 
iqtisodiy va ma‘naviy salohiyati hamda demografik imkoniyatlari jihatidan 
mintaqadagi boshqa davlatlardan ajralib turadi. Jumladan, Markaziy Osiyo mintaqasi 
aholisining 40 foizi O‗zbekistonda istiqomat qiladi. Qo‗shni respublikalarning 
O‗zbekistonga chegaradosh bo‗lgan barcha ma‘muriy hududlarida o‗zbeklar mahalliy 
elatlar bilan birgalikda yashab keladi. O‗zbek xalqiga xos bo‗lgan bag‗rikenglik, urf-
odatlarni e‘zozlash, an‘analarga amal qilish, baqamti yashayotgan elatlar o‗rtasida 
uning yetakchiligini ta‘minlaydi. Bu hol O‗zbekistonning mintaqada nafaqat 
jo‗g‗rofiy, balki etno-madaniy nuqtai nazaridan ham o‗ziga xos ko‗prik vazifasini 
o‗tayotganini namoyon etadi.
Xulosa qilib aytganda, mintaqaning geosiyosiy mavqei quyidagi omillar bilan 
belgilanadi: Markaziy Osiyoning geosiyosiy mavqei, avvalo, uning iqtisodiy 
imkoniyatlari bilan belgilanadi. Bu borada eng manfaatli hamkorlar bilan ish olib 
borish muhimligini ta‘kidlab, mintaqada yetakchi davlatlar manfaatlarining shiddat 
bilan shakllanib borayotgangini inobatga olish zarur. Shu bilan birga, iqtisodiy 
manfaatlarini amalga oshira olmagan tashqi kuchlar diniy, millatlararo munosabatlar, 
hududiy muammolar, suv taqsimotiga oid masalalar kabi omillarga tayanib, 
mintaqadagi barqarorlikni izdan chiqarishi mumkin.

---

130 
Shu nuqtai nazardan, millatlararo munosabatlarda barqarorlikni ta‘minlash 
mintaqaviy xavfsizlikning muhim jihatlaridan biri hisoblanadi. Shuningdek, 
mintaqada suv taqsimoti masalalarida hukumatlararo komissiya ishini to‗g‗ri yo‗lga 
qo‗yish, respublikalar o‗rtasida chegaralash ishlarini oxiriga yetkazish mintaqadagi 
kommunikatsion tizimning takomillashtirilishi uning iqtisodiy va siyosiy ahamiyatini 
oshishiga olib keluvchi omil hisoblanadi.
Bundan tashqari, mintaqada, jumladan O‗zbekistonda faoliyat yuritayotgan 
xorijiy tashkilotlar tomonidan o‗tkazilayotgan tadbirlarning boblariga e‘tibor qaratish 
va ularning mintaqa ijtimoiy-siyosiy hayotiga ta‘siri to‗g‗risida amaliy tadqiqotlar 
olib borish hamda tegishli xulosalar chiqarish ham muhim ahamiyat kasb etadi. 
Shu ma‘noda manfaatlarning tengligi asosida, barcha, ayniqsa rivojlangan 
davlatlar bilan o‗zaro foydali hamkorlik o‗rnatish mintaqa mamlakatlarining dunyo 
iqtisodiy tizimiga tadrijiy hamda qonuniy tarzda integratsiyalashuvi hamda, Markaziy 
Osiyo geosiyosiy ahamiyatining yanada kuchayishiga olib kelishi shubhasizdir.
Tayanch so„zlar: tashqi savdo siyosati, geosiyosat, Markaziy Osiyo geosiyosati, 
geoiqtisodiy modellar, global taraqqiyot.