O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Mehnat unumdorligi – bu ishlab chiqarish jarayonida sarflangan mehnat 
samaradorligini belgilovchi ko’rsatkichdir. Mehnat unumdorligiga mumiy 
tushuncha bera turib, aytish mumkinki, mehnat unumdorligi mahsulot miqdori 

---

127 
bilan aniqlanadi, ya’ni ishchilar tomonidan vaqt birligida yaratiladigan iste’mol 
mollarining miqdori bilan o’lchanadi. 
9.2. Mehnat unumdorligini oshirish omillari va zaxiralari 
 
Omillar – bu harakatlantiruvchi kuch va biron – bir jarayon va hodisaga 
ta’sir ko’rsatuvchi sababdir. Mehnat unumdorligiga ta’sir ko’rsatish xarakteri va 
darajasiga bog’liq ravishda omillarni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: 
moddiy – texnik, tashkiliy – iqtisodiy, ijtimoiy-psixologik, tabiiy-iqlimiy, siyosiy, 
xususiy. 
Moddiy-texnik omillar yangi texnika, ilg’or texnologiyalar, xom-ashyolar 
va materiallarning yangi turlaridan foydalanish bilan bog’langandir. Ishlab 
chiqarishni takomillashtirishga quyidagilarni amalga oshirish bilan erishish 
mumkin: 
- jihozlarni modernizatsiyalash; 
- ma’naviy eskirgan jihozlarni ancha unumdor bo’lgan yangi jihozlarga 
almashtirish; 
- ishlab chiqarish mexanizatsiyasi mavqeini oshirish orqali: qo’lda 
bajariladigan ishlarni mexanizatsiyalashtirish, kichik mexanizatsiya vositalarini 
keng tadbiq qilish, uchastkalar va tsexlarda bajariladigan ishlarni kompleksli 
mexanizatsiyalashtirish; 
- ishlab chiqarishni avtomatlashtirish; 
- yangi ilg’or texnologiyalarni qo’llash; 
- xom-ashyolar yangi turlaridan, progressiv materiallardan foydalanish. 
Ilmiy-texnik taraqqiyotni mehnat unumdorligini har tomonlama oshirishning 
bosh manbai sifatida ko’rib chiqish taqoza etiladi. Hozirgi zamon sharoitlarida fan-
texnika taraqqiyoti yutug’larini ishlab chiqarish jarayoniga tadbiq etish 
investitsiyalar ajratilishini talab etadi, birinchi navbatda amaldagi ishlab 
chiqarishni rekonstruktsiya qilish va texnik jihatdan qayta jihozlashga 
investitsiyalarni jalb etish maqsadga muvofiqdir. 

---

128 
Moddiy–texnik omillarning juda muhimligi, ularning moddiylashgan mehnat 
iqtisodiyotini ta’minlashi bilan izohlanadi.