O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi tosnkent moliya instituti

Zаmonaviy operatsion tizimlarining ishlash asoslari 
Tizimli dasturiy ta‘minot (TDT) quyidagilarni bajarishga qaratilgan: 
komputerning va komputerlar tarmog‘ining ishonchli va samarali 
ishlashini ta‘minlash; 
komputer va komputerlar tarmog‘i apparat qismining ishini tashkil 
qilish va profilaktika ishlarini bajarish. 
Tizimli dasturiy ta‘minot ikkita qismdan – asosiy (bazaviy) dasturiy 
ta‘minot va yordamchi (xizmat ko‘rsatuvchi) dasturiy ta‘minotdan iborat. Asosiy 
dasturiy ta‘minot komputer bilan birgalikda yetkazib berilsa, xizmat ko‘rsatuvchi 
dasturiy ta‘minot alohida, qo‘shimcha tarzda yaratilishi mumkin. 
Asosiy dasturiy ta‘minot (base software) – komputer ishini ta‘minlovchi 

---

42 
dasturlarning minimal to‘plamidan iborat bo‘lib, ularga quyidagilar kiradi: 
- operatsion tizim (OT); 
- tarmoq tizimlari. 
Yordamchi (xizmat ko‘rsatuvchi) dasturiy ta‘minotga asosiy dasturiy 
ta‘minot imkoniyatlarini kengayturuvchi va foydalanuvchining ish muhitini 
(interfeysni) qulayroq tashkil etuvchi dasturlar kiradi. Bular tashxis qiluvchi, 
komputerning ishchanligini oshiruvchi, antivirus, tarmoq ishini ta‘minlovchi va 
boshqa dasturlardir.
Shunday qilib, tizimli dasturiy ta‘minotni sxematik ravishda quyidagicha 
tasvirlash mumkin. 
1.2.7-rasm. Tizimli dasturiy ta‘minotning stukturasi 
Kompyuterdan foydalanishni osonlashtiruvchi tizim dasturlarining yadrosi 
operatsion tizimlardir. Operatsion tizim foydalanuvchi bilan komputer orasida 
bevosita muloqot o‘rnatishni, komputerni boshqarishni, foydaldnuvchi uchun 
qulaylik yaratishni, komputer resurslaridan oqilona foydalanish va hokazolarni 
Operatsion 
tizim 
Tarmoq OT 
Tashxis 
dasturlari 
Antivirus 
dasturlar 
Arxivlashtirish 
dasturlari 
Tarmoq
dasturlari 
Asosiy DT 
Xizmat ko‘rsatuvchi DT 
TDT 

---

43 
ta‘minlovchi dasturlardir. Operatsion tizimga fan tilida tarif beradigan bo‘lsak u 
quydagicha jaranglaydi.