O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Iqtisodiyot kafedrasi”
-rasm. Korporativ qimmatli qog‘ozlarning chiqarilish hajmi8
Download 0.76 Mb.
|
moliya bozorining korporativ tuzilmalar faoliyati rivojlanishidagi o'rni
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3. O’zbekiston Respublikasi aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatining tahlili
- 1-rasm. Respublikamizda faoliyat ko’rsatayotgan aksiyadorlik jamiyatlari soni 9
- FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
|
4-rasm. Korporativ qimmatli qog‘ozlarning chiqarilish hajmi8 Yuqoridagi(4-rasm) rasmda korporativ qimmatli qog‘ozlarning chiqarilish hajmi keltirilgan bo‘lib, unga ko‘ra 2018-yilda chiqarilgan aksiyalar chiqarilgan korporativ qimmatli qog‘ozlarning 99,67% ini tashkil qilgan va uning qiymati 59439,4 mlrd. so‘mni tashkil qilgan bo‘lsa, obligatsiyalar 0,33%ni, obligatsiyalarning qiymati esa 198 mlrd. so‘mni tashkil qilganligini ko‘rishimiz mumkin. Iqtisodiyotning real bozori va moliya bozoridagi uzilishlar sababli korxonalarga investitsiya mablag‘larini jalb qilish uchun moliya bozorining zamonaviy vositalaridan foydalanishda qiyinchiliklarga duch kelinyapti. Uy xo‘jaliklarining moliya bozoriga kirib borishi orqali ularning korporativ qimmatli qog‘ozlar bozoridagi salmog‘ini oshirish masalasi yechimini kutayotgan dolzarb muammolardan biri bo‘lib qolmoqda. Moliya bozori hamda zamonaviy moliyaviy infratuzilmaning rivojlanishi innovatsion rivojlanish yo‘liga o‘tishning asosiy shartlaridan biri hisoblanadi. Faqat shunday sharoitdagina investitsiya faoliyatini faollashtirish va investitsiya oqimlarini ishlab chiqarish, so‘ngra esa yuqori texnologiyalar sohasiga qayta yo‘naltirish mumkin bo‘ladi. Zamonaviy moliya bozorlarining asosiy unsurlarini yaratmasdan turib, iqtisodiy o‘sish asosiy omillaridan biri hisoblangan to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarning kirishiga erishib bo‘lmaydi. Moliya bozori yordamida iqtisodiyotda pul mablag‘lari harakati ta’minlanadi, shuningdek, moliya resurslarini beto‘xtov shakllantirish, ulardan samarali foydalanish va sarmoyalash amalga oshiriladi. U investitsiyaga aylanayotgan pulning xo‘jalikning turli sohalari o‘rtasida erkin ko‘chib yurishi, moliya resurslaridan erkin va oqilona foydalanishni ta’minlaydi. 3. O’zbekiston Respublikasi aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatining tahlili Davlatning korporativ boshqaruv mexanizmini joriy etish jarayonlarida qatnashishga to’xtaladigan bo’lsak, davlat korporativ boshqaruvda ikki tomonlama ishtirok etadi. Bir tomondan korporativ boshqaruv tizimini me’yoriy-huquqiy negizini hosil qilish va takomillashtirish hamda ular ustidan nazorat funksiyasini bajaradi. Ikkinchi tomondan esa davlat ulushi mavjud aksiyadorlik jamiyatlari korporativ boshqaruvida bevosita ishtirok etishi hamda “oltin aksiya” qo’llanilishi haqida hukumat qarori qabul qilingan AJ ning boshqaruvida qatnashadi. Davlatning aksiyadorlik jamiyatlarida ulush orqali qatnashishi davlat moliyasi va korporativ moliya o’rtasida o’zaro bog’liqlikning bir ko’rinishi hisoblanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mamlakatdagi ba’zi bir AJ larning aksiyalariga davlatning egalik qilisiga yagona sabab bozordagi yo’qotishlarning mavjudligidir. Davlat ulushi yuqori bo’lgan aksiyadorlik jamiyatlarida jamiyat manfaatlari va yo’qotishlari xususiy manfaat va yo’qotishlardan ustun bo’ladi. 
1-rasm. Respublikamizda faoliyat ko’rsatayotgan aksiyadorlik jamiyatlari soni9 01.01.2019 yildagi holatga ko’ra, 195 ta aktsiyadorlik jamiyatida davlat ulushi 47 371,8 mlrd.so’mni tashkil etadi. Ushbu aktsiyadorlik jamiyatlarida davlat boshqaruvi organlari, joylardagi davlat hokimiyati organlari, davlat unitar korxonalari, davlat muassasalari,O’zbekiston Respublikasining Markaziy banki va Tiklanish va taraqqiyot jamg’armasi aktsiyador hisoblanadi. 01.01.2019 yil holatiga ko’ra, Markaziy depozitariyda 173 aktsiyadorlik jamiyatining ustav fondida 47 328,7 mlrd.so’m miqdordagi aktsiya ko’rinishidagi davlat ulushi hisobi yuritilmoqda. Joriy yilning to’rtinchi choragida ustav fondida davlat ulushi mavjud bo’lgan aktsiyadorlik jamiyatlari soni 2 taga kamaydi, mavjud davlat ulushi hajmi esa 122,7 mlrd.so’mga ortdi. Xo’jalik boshqaruvi organlarining 279 AJ ustav fondidagi ulushlari hajmi 5 844,9 mlrd.so’mni tashkil etadi. To’rtinchi chorak davomida xo’jalik boshqaruvi organlari aktivlarining hajmi 310,6 mlrd.so’mga ortdi. 01.01.2018 yil holatiga ko’ra, Markaziy depozitariyda 146 aktsiyadorlik jamiyatining ustav fondida 38 039,89 mlrd.so’m miqdordagi aktsiya ko’rinishidagi davlat ulushi hisobi yuritilmoqda. Hisobot davrida ustav fondida davlat ulushi mavjud bo’lgan aktsiyadorlik jamiyatlari soni 12 taga kamaydi, biroq mavjud davlat ulushi hajmi 16 209,42 mlrd.so’mga ortdi. 311 aktsiyadorlik jamiyatida xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning ustav fondlarini shakllantirish uchun davlat tomonidan ilgari berilgan aktivlar hajmi nominal qiymati bo’yicha 3 293,33 mlrd. so’mni tashkil etadi. Joriy yil davomida xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning ustav fondlarini shakllantirish uchun davlat tomonidan berilgan aktivlar hajmi 159,79 mlrd. so’mga ortdi. 05.01.2017 holatiga ko’ra mamlakatimizda 659 ta aksiyadorlik jamiyatlari faoliyat yuritgan. Ushbu aksiyadorlik jamiyatlaridan 158 tasining ustav kapitalida turli darajada davlatning ishtiroki mavjud. Ya’ni qolgan 501 ta aksiyadorlik jamiyatlari ustav kapitalida davlatning ishtiroki mavjud emas. Shuningdek, ushbu ma’lumotlarga muvofiq, 659 ta aksiyadorlik jamiyatlaridagi umumiy ustav kapitali 30463,50 mlrd so’mni tashkil etadi. Shunda davlat ishtiroki mavjud bo’lgan 158 ta aksiyadorlik jamiyatlari umumiy ustav kapitali 24567,95 mlrd so’mni tashkil etib, ushbu ustav kapitalining 21830,47 mlrd so’m miqdordagi qismi davlat ulushiga to’g’ri keladi. 01.01.2016 yil holatiga ko’ra 209 ta aktsiyadorlik jamiyatining ustav fondidagi aktsiya shaklida bo’lgan davlat ulushi - 9 855, 27 mlrd. so’mni tashkil etdi. Hisobot davri davomida ustav fondida davlat ulushiga ega bo’lgan aktsiyadorlik jamiyatlari soni 169 taga qisqardi, davlat ulushi miqdori esa - 2 721,92 mlrd. so’mga ortdi. 445 ta aktsiyadorlik jamiyatlariga ilgari xo’jalik yurituvchi sub’ektlar ustav fondiga nominal qiymati bo’yicha berilgan davlat aktivlari miqdori 1 285,68 mlrd. so’mni tashkil etdi. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar ustav fondidagi davlat aktivlari hajmi 794,22 mlrd. so’mga ortgan bo’lsa-da, aktsiyadorlik jamiyatlari soni 137 taga qisqargan. Bunga O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Aksiyadorlik jamiyatlariga xorijiy investorlarni jalb etishga doir qo’shimcha chora-tadbirlari to’g’risida” 2015 yil 21-dekabrdagi PQ-2454 sonli qarorining qabul qilinishi va uning ijrosini ta’minlash maqsadida belgilangan xorijiy investitsiyalarni belgilangan muddatda va miqdorda bajarmagan aksiyadorlik jamiyatlari o’z- o’zidan boshqa mulkchilik shakliga o’zgartirilayotganligi sabab bo’lmoqda. Iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlarni amalaga oshirish orqali davlat aholi turmush farovonligini oshirishga intiladi. Keltirilayotgan bu jihatlarga erishish uchun esa mamalakatda yirik aksiyadorlik jamiyatlari faoliyat yuritish muhim hisoblanadi. Chunki yirik aksiyadorlik jamiyatlari faoliyati aholi bandligi va daromadliligini ta’minlanishida, davlat budjeti daromadlarining asosiy qismi shakllanishida, keskin xalqaro raqobat sharoitida mamlakat eksport salohiyatini oshirishda va boshqalarda hal qiluvchi ahamiyatga ega.Shu boisdan yirik aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatida korporativ boshqaruvida davlatning ishtiroki moliyaviy-qitisodiy inqiroz holatlarida ular bankrotligining oldini oladi va tugatilishiga yo’l qo’yilmaydi. O’z navbatida bozor iqtisodiyotui sharoitida davlatning korporativ boshqrauvdaigi faol ishtiroki ma’lum bir muommoli holatlarga sabab bo’lishi mumkin. Xususan ,davlatning korporativ tuzilmalar faoliyatiga haddan tashqari ko’p aralashuvi tadbirkorlik subyekti sifatida korporativ tyzilmaning mustaqilligini chegaralaydi. Bunda oltin aksiya asosida veto qo’yish huquqining berilishi qarorlar qabul qilishning ortga surilishiga olib keladi va bu o’z navbatisda tezkor moliyaviy qarorlar qbaul qilish shart bo’lib turgan bir vaqtda korporativ tuzilma faoliyat samaradorligi pasayishiga olib keladi. Bu masalalar o’z navbatida davlat ishtirokidagi aksiyadorlik jamiyatlariga investoralr qiziqishlarini keskin pasaytiradi. Aksiyadorlik jamiyatlari tomonidan erishilgan foydaning yangi loyhalarga yo’naltirilishi tufayli dividend amaliyotlari deyarli kuzatilmaydi. Mutaxassislar taqdim etgan tahlillar O‘zbekistonda moliya bozorining likvidligi talab darajasida emasligini ko‘rsatadi. Ikkilamchi bozorning mavjud holati va aholi boshqa qimmatli qog‘ozlar bozori ishtirokchilarining moliya bozoridagi faoliyatini susaytirmoqda. Iqtisodiyotning real sektori va moliya bozoridagi uzilishlar sababli korxonalarga investitsiya mablag‘larini jalb qilish uchun moliya bozorining zamonaviy vositalaridan foydalanishda qiyinchiliklarga duch kelinyapti. Uy xo‘jaliklarining moliya bozoriga kirib borishi orqali ularning korporativ qimmatli qog‘ozlar bozoridagi salmog‘ini oshirish masalasi yechimini kutayotgan dolzarb muammolardan biri bo‘lib qolmoqda. Bundan tashqari, kreditlash, jamg‘arma-depozit, pul o‘tkazmalari, hisob-kassa amaliyoti, sug‘urtalash, inkassatsiya, moliyaviy kafolatlash va valyuta oldi-sotdisi kabi moliyaviy xizmatlar ko‘rsatish yurtimizda lozim darajada, yoinki, xalqaro standartlar asosida yo‘lga qo‘yilmagan. Iqtisodiy rivojlangan davlatlar tajribasida keng qo‘llaniladigan birja, lizing, reytinglash, qayta sug‘urtalash, brokerlik, mulkni baholash, moliyaviy maslahat berish, moliyaviy resurslarni ishonchli boshqarish kabi xizmatlarni ko‘rsatish kutilgan natijalarni bermayapti. Бугунги кунда акцияларни бирламчи оммавий жойлаштириш (IPO) ва иккиламчи оммавий жойлаштириш (SPO) амалиётлари орқали акцияларни аҳолига сотиш натижасида акциядорлик жамиятларида давлат улушини камайтиришга эътибор қаратилмоқда. Лекин бундай амалиётлар амалга оширилгач, акциядорлик жамиятлари бошқаруви акциядорлар билан муносабатларни, хусусан, улар манфаатлари таъминланишини биринчи ўринга олиб чиқиши лозим. Шу боис капитал бозорини ривожлантиришга устувор йўналишлардан бири сифатида эътибор қаратилаётган бир вақтда инвесторлар манфаатларини ҳам ҳукумат даражасида, ҳам эмитент даражасида ҳар томонлама ҳисобга олиш талаб этилади. Маълумотларга қараганда, мамлакатимиз капитал (фонд) бозоридаги акцияларнинг жами қиймати 25 триллион сўм бўлиб, ялпи ички маҳсулотга нисбатан 6 фоизга ҳам етмайди. Korporativ tuzilmalar va moliyaviy bozorlar o'rtasidagi munosabatlarning shakllanishi va rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlarini sarhisob qilsak, xulosa qilishimiz mumkinki, moliya bozori institutlarini qurish jarayoni korporativ mulkni shakllantirish jarayoniga parallel bo'lganligi sababli, ularning barcha o'ziga xos ziddiyatlari o'zaro munosabatlar darajasida takrorlandi. Ushbu qarama-qarshiliklarning natijasi, bir tomondan, yakka tartibdagi ishbilarmonlik guruhlari manfaatlarini amalga oshiradigan, ikkinchi tomondan, birinchi navbatda korporativ mulkni chayqovchilik asosida qayta taqsimlash funktsiyasini amalga oshiruvchi raqobatsiz bank tizimini shakllantirish edi. Korporativ tuzilmalar va moliyaviy bozorlar o'rtasidagi munosabatlarning o'ziga xos xususiyati Rossiyaning global iqtisodiy makonga bosqichma-bosqich qo'shilish jarayoniga ta'sir ko'rsatdi. Jahon moliyaviy bozorlariga kirish ochilishi bilan korporativ tuzilmalarning moliyaviy resurslarni jalb qilish qobiliyati sezilarli darajada oshdi, bu tashqi qarzlarning ko'payishi (shu jumladan "cho'ntak" banklarning imkoniyatlari hisobiga) va qimmatli qog'ozlarni xorijiy fond birjalarida joylashtirishda namoyon bo'ldi. Jahon moliya bozorlari korporativ tuzilmalarga korporativ standartlarning xalqaro standartlarga muvofiqligi nuqtai nazaridan ma'lum bir intizomli ta'sir ko'rsatdi, ammo milliy xususiyatlarga ko'ra, bu muvofiqlik faqat rasmiy edi (korporativ axloq kodekslarini rasmiy ravishda amalga oshirish, boshqaruv tizimining sifatiga rasmiy rioya qilish, har doim ham ishonchli ma'lumotlarni oshkor etmaslik va boshqalar). .d.). Shu bilan birga, shuni ta'kidlash kerakki, global moliya bozorlari spekulyativ xususiyatlari tufayli korporativ tuzilmalar uchun jiddiy institutsional to'siqlarni o'rnatmadi. Moliyaviy bozorlarning globallashuvi korporativ tuzilmalar samaradorligiga ta'sirining yana bir jihati xalqaro moliyaviy institutlarning beqarorligi bo'lib, uning doirasida milliy va milliy darajada global shoklarga moslashishni ta'minlaydigan mexanizmlar yaratilmagan10. Ushbu beqarorlik moliyaviy inqiroz davrida moliyaviy bozorlar va mahalliy korporativ tuzilmalarning rivojlanishidagi nomuvofiqlik yanada ko'proq kuchayib, ularning rivojlanishiga yangi tahdidlarni keltirib chiqarmoqda. Xususan, korporativ mulkni qayta taqsimlash muammosi sezilarli darajada keskinlashadi, chunki bu jarayon ishtirokchilaridan biri xorijiy sarmoyaga ega bo'lgan tashqi mulkdorlardir, bu esa obro'ga sarflanadigan xarajatlarni hisobga olmagan holda ichki aktsiyadorlar uchun mulkni qayta taqsimlashning soya shakllaridan foydalanish imkoniyatini cheklaydi. Shunday qilib, milliy va milliy darajadagi moliyaviy bozorlar korporativ tuzilmalarning samarali ishlashi uchun samarali iqtisodiy (intizomiy) rag'batlantirmaslik bilan birga, ularning rivojlanishi uchun yangi tizimli tahdidlarni keltirib chiqaradi degan xulosaga kelishimiz mumkin. Ushbu tahdidlarning eng xavfli tomoni shundaki, korporativ mulkning institutsional arxitekturasi buzilishi mumkin, chunki "xayoliy" kapitalning alohida harakati "haqiqiy" kapitaldagi o'zgarishlarni aks ettirmaydi. Boshqacha qilib aytganda, moliyaviy bozorlar spekulyativ foyda olish maqsadida real iqtisodiyotning holati to'g'risidagi signallarni buzib, narxlarni tartibga solish mexanizmini buzadi, bu esa ikkita muhim oqibatlarga olib kelishi mumkin: bozorni muvofiqlashtirish mexanizmlarida davlatning asossiz yuqori roli va iqtisodiy tizimning "o'zini tozalash" mexanizmini buzish. inqiroz. Hozirgi davrda moliya bozorining jahon iqtisodiyotidagi oʻrni va ahamiyatini tоʻgʻri tushungan holda mamlakatimizda ham moliya bozorini rivojlantirishga jiddiy e‟tibor qaratilmoqda. Rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotiga e‟tibor qaratilsa, moliya bozori mamlakat iqtisodiyotining oʻsishida muhim oʻrin tutayotganligini koʻrish mumkin. Bugungi kunda moliya bozorining muhim tarkibiy qismlaridan biri hisoblangan birlashish va qoʻshib olishlar (Mergers and Acquisitions, M&A) bozori dunyo boʻylab, ayniqsa, rivojlangan mamlakatlarda har yili koʻplab bitimlar tuziladi va amalga oshiriladi. Korporativ moliyaviy munosabatlarda korporativ tuzilmalar oʻz rivojlanish strategiyasini belgilashda muhim jihat sifatida oʻz tashkiliy tuzilmasi doirasida rivojlanish yoki boshqa kompaniyalar bilan birlashish orqali rivojlanishga e‟tibor qaratadi. Bunda korporativ moliyani boshqarishning subyektlari hisoblangan moliyaviy menejerlar tomonidan moliyaviy rivojlanish strategiyalaridan qaysi biri kompaniya uchun foydali ekanligi aniq hisob-kitoblar asosida belgilab beriladi. Birlashishlar va qoʻshib olishlar operatsiyalarida ikki kompaniyaning birlashishidan yanada yirikroq kompaniya tuzish orqali bir qancha maqsadlar koʻzlanishi mumkin. Xususan, bozorda raqobatbardosh boʻlish va oʻz oʻrnini mustahkamlash, foydani maksimallashtirish, bozor kapitalizatsiyasini oshirish, yangi xaridorlar va tajribaga ega boʻlish kabilar shular jumlasidandir11. Rivojlangan mamlakatlar moliya bozorida kompaniyalar yuqoridagi maqsadlarga erishish va kompaniyada yuzaga kelishi mumkin boʻlgan moliyaviy tanglikning oldini olish uchun ushbu turdagi operatsiyalarni amalga oshiradi. Aksariyat rivojlanayotgan mamlakatlarda birlashish va qoʻshib olishlar moliya bozori yaxshi shakllanmaganligi, xususiy kompaniyalar faoliyat doirasi yetarli darajada kengaymaganligi, raqobatning yetarli darajada ta‟minlanmaganligi kabi omillar evaziga kam uchraydi. Shu sababli AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya kabi rivojlangan mamlakatlarning birlashishlar va qoʻshib olishlarboʻyicha tajribasini oʻrganish muhim ahamiyat kasb etadi. 2018-yilda korporativ birlashishlar bo’yicha eng yuqori natija qayd etildi. 2018-yilning dastlabki 9 oyida dunyo boʻylab kompaniyalar umumiy qiymati 3.3 trillion AQSh dollari boʻlgan birlashish va qoʻshib olishlar(M&A) boʻyicha bitimlar amalga oshirilgan. Bu qiymatning katta qismi AQShning hissasiga toʻg'ri keladi. Amerika kompaniyalari tomonidan 2018-yilning dastlabki toʻqqiz oyi mobaynida e'lon qilingan bitimlar qiymati jahon birlashish va qoʻshib olishlar bozoridagi ulushi 40% dan ortiqni, ya‟ni 1.3 trln. AQSh dollarni tashkil etdi va bu Yevropa, Avstraliya, Afrika, Janubi-Sharqiy Osiyo va Yaqin Sharq hududlarining jami ulushidan ortiqdir12. Xalqaro birlashish va qoʻshib olishlar (M&A)ning umumiy qiymati 2018-yil oxiriga kelib qiymati 5.3 trln. AQSh dollarni tashkil etdi. Ushbu koʻrsatkich birlashish va qoʻshib olishlar tarixidagi shartnomalar qiymati boʻyicha uchinchi eng yuqori koʻrsatkich qayd etilgan yil boʻldi (2015-yilda deyarli 5.9 trln. AQSh dollari va 2007-yilda 5.6 trln. AQSh dollari). Soʻnggi yilda shartnomalar soni 2014-yilga nisbatan kam boʻlsa-da, shartnomalar qiymati boʻyicha 2014-yilga nisbatan deyarli 500 mln. AQSh dollariga ortiq. Dunyoda birlashish va qoʻshib olishlarning qiymati va soni boʻyicha eng yuqori koʻrsatkichlarga ega mamlakatlar berilgan va dunyoning eng rivojlangan mamlakatlari sifatida AQSh, Kanada, Buyuk Britaniya, Germaniya, Fransiya davlatlarini ko’rish mumkin. AQSh 2016-2018 yillar davomida birlashish va qoʻshib olishlar boʻyicha shartnomalar qiymati va soniga koʻra dunyoda sezilarli darajada ustunlik qilgan hamda keyingi oʻrinlardagi davlatlar koʻrsatkichlaridan bir necha baravar yuqoriligini koʻrish mumkin. Shuningdek, 2016- 2018-yillar davomida Kanadada ushbu shartnomalar qiymatida sezilarli oʻsish kuzatilgan boʻlsa-da, boshqa aksariyat davlatlarda 3 yil davomida oʻsish va pasayish holatlari kuzatilgan. Faqatgina Germaniyada shartnomalar qiymati va soni boʻyicha oʻsish kuzatildi. Buyuk Britaniya, Fransiya va Kanadada Germaniyadan farqli oʻlaroq amalga oshirilayotgan birlashish va qoʻshib olishlar soni davr boshiga nisbatan davr oxirida pasayish tendensiyasiga ega boʻlgan boʻlsa-da, bu oʻsish umumiy shartnomalar qiymatining oʻsishini ta‟minlab bergan. Bundan koʻrinadiki, bu yillar davomida moliya bozorida nisbatan yuqori qiymatdagi shartnomalar tuzish holatlari koʻproq yuz bergan. XULOSA Moliya bozorlari kompaniyalarga o‘z kapitalini ko‘paytirish orqali, yoki obligatsiyalar yoki aktsiyalar chiqarish orqali o‘zlarini moliyaviy ahvolini yaxshilashga imkon beradi. Bu ularga banklarning kreditlari kabi qisqa muddatli moliyalash o‘rniga uzoq muddatli moliyalashtirish imkoniyatlarini yaratish orqali biznesni rivojlantirish va loyihalarini moliyalash imkonini beradi. Investorlar uchun moliyaviy bozorlar “dividend” deb nomlangan daromadni almashtirish uchun kapital mablag‘larini va aktivlarini qadrlashlari uchun qo‘shilgan qiymatning istiqbollarini taklif qiladi. Moliya bozorlari investitsiyalar uchun mablag‘ga ega bo‘lgan investorlarga muhtoj bo‘lgan kompaniyalarni moliyalashtiradi. Iqtisodiy islohotlarning hozirgi sharoitida mamlaktimizda shakillanib borayotgan qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish orqali korporativ tuzilmalarning ahamiyatini oshirish zarurligi mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishda ham muhim masala hisoblanadi. Bu borada quyidagi takliflarni berishimiz mumkin. Birinchidan, jahon amaliyoti talablariga muvofiq O‘zbekiston moliya bozori faoliyatini tartibga solish, nazorat qilish va barqaror rivojlanishini ta’minlash, shuningdek, moliyaviy xizmatlar bozori ishtirokchilari va investorlarining huquqlarini himoya qilishning qonunchilik asoslarini yanada takomillashtirish hamda jahon standartlari talablariga muvofiq moliya bozorini yanada erkinlashtirish, uning barqarorligi va kapitallashuv darajasini oshirish. Ikkinchidan, mamlakatdagi korporativ tuzilmalarning qimmatli qog‘ozlar savdosini ikkilamchi bozorlarga olib chiqish va uni erkin joylashtirishni kuchaytirish. Bu borada eng avvalo mamlakatimizda qimmatli qog‘ozlar ikkilamchi bozorini faollashtirish. Uchinchidan, mamlakatimiz moliya bozorida real iqtisodiyot yoki moliya bozoridagi bazis aktivlar muomalasi doirasida hosila moliyaviy vositalar bilan operatsiyalarni amalga oshirish. Bunda hosila moliyaviy vositalar bilan spekulyativ amaliyotlarni cheklash mexanizmlarini joriy etish. Hamda moliya bozoridagi likvidlilikni tartibga solish maqsadida REPO, SVOP operatsiyalarini yanada rivojlantirish. To‘rtinchidan, mamlakatimizdagi tijorat banklari tomonidan qimmatli qog‘ozlarni muomalaga chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan jarayonlarni yanada soddalashtirish va ularning emitentlar hamda investorlar uchun jozibadorligini oshirish, banklarning uzoq muddatli resurslarini ko‘paytirish borasida bank depozitlari, depozit sertifikatlari va korporativ obligatsiyalarining yangi turlarini yanada takomillashtirish. Xulosa qilib aytganda mamlakatimizdagi aksiyadorlik jamiyatlari umumiy ustav kapitalida davlatning ulushi xususiy sektor ulushiga qaraganda bir necha marotaba yuqori ekanligi xususiylashtirishni jadallashtirishni taqozo etadi. Shu sababli, mamlakatimizda aksiyadorlik kapitalida xususiy mulk ulushini oshirish, xususiy aksiyadorlik jamiyatlarini ko’paytirish yuzasidan ishlab chiqilgan taklifning amaliyotga tadbiq qilinishi xususiy muulkdorlar sinfini kengayishiga xizmat qiladi. 2014 yil 6 maydagi “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini ximoya qilish to’g’risida”gi 370-sonli Qonuniga yoki boshqa me’yoriy xuquqiy hujjatlarga davlat ishtirokidagi aksiyadorlik jamiyatlarning aksiyadorlar yig’ilishi va kuzatuv kengashlarida davlat nomidan ishtirok etuvchi davlat vakilining huquq majburiyatlarini aniq belgilab qo’yish yuzasidan ishlab chiqilgan taklifning joriy etilishi aksiyadorlik jamiyatlarida korporativ boshqaruv samaradorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Davlat ulushi bo’lgan korporativ tuzilmalarning davlat ulushini qimmatli qog’ozlar savdosi ikkilamchi bozorga olib chiqish, uni erkin joylashtirishni kuchaytirish va sotish orqali investorlarni jalb qilish orqali qo’shimcha kapitalga ega bo’lish yuzasidan ishlab chiqilgan taklif joriy etilishi mamlakatimiz iqtisodiyoti barqarorligi va aholi turmush farovonligini oshirishni ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI Шохаъзамий Ш.Ш. Секьюриметрика.-Т.: Узбекистан миллий энциклопедияси, 2005.-473 с. Simon T. Gray & Nick Talbot, 2007. “Developing financial markets,” Handbooks, Centre for Central Banking Studies, Bank of England, edition 1, number 26 Мальцева И.Г. Система индикаторов финансовой безопасности как основа для определения уровня системных рисков национальной финансовой системы.//Вопросы статистики, №5, 2006.-СС.14-24. Bob. Tricker, ‘Corporate governance” Oxford, 2008. Shyein V.CH, Jupliyeva A.B, Volodin A.A Korporativniy menedjement; opit Rossii i SShA. – M.: Novosti 200.-280 s. Xamidulin M. Finansovie mexanizmi korporativnogo upravleniya. Monografiya. – T.: Moliya, 2008-204 s. Д.С. Львова – Учебное пособие «Институциональная экономика» /Москва ИНФРА-М-2010г. Dr. Willem F. Duisenberg, President of the European Central Bank, at the Economics Conference “The Single Financial Market: Two Years into EMU”. Шаститко А. Мировой финансовый кризис – возможность для ремонта институтов? // Вопросы экономики. 2008. № 12. С. 133–138. EduPristine. “Mergers and Acquisitions”, June16, 2015/ https://www.edupristine.com/blog/mergers-acquisitions. Samuel Stebbens. “Biggest mergers of the year”/2018/ https://247wallst.com/special-report/2018/12/03/biggest-mergers-of-the-year-3/. Suyunov.D Korporativ boshqaruv mexanizm: muammo va yechimlar. Monografiya. – T.; Akademiya, 2007. -319 b. S.Elmirzayev “Zamonaviy korporativ boshqaruv”:Darslik –N.: “Iqtisodmoliya”,2019.-225b. Ercan Ekmekçioğlu, “The Role of Financial Markets In Economic Growth” “The Importance of the Financial Derivatives Markets to Economic Development in the World’s Four Major Economies” Duc Hong Vo, Son Van Huynh, Anh The Vo and Dao Thi-Thieu Ha, Published: 14 February 2019. Sh.Shox’azamiy “Moliya bozori va qimmatli qog‘ozlar bozori” Toshkent 2012. “Халқаро молия ва ҳисоб” илмий электрон журнали. № 5, октябрь, 2019 йил 10 http://www.prezident.uz-O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti rasmiy sayti http://www.gov.uz-O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi rasmiy sayti http: www.uzse.uz -“Toshkent” RFB ma’lumotlari http://www.mf.uz-O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi rasmiy sayti http://www.stat.uz-O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi rasmiy sayti http://www.lex.uz-O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi huquqiy axborot bilan ta’minlash markazi rasmiy sayti. https://www.frbsf.org/education/publications/doctor-econ/ Deponent.uz ma’lumotlari 1 https://www.frbsf.org/education/publications/doctor-econ/ 2 Д.С. Львова – Учебное пособие «Институциональная экономика» /Москва ИНФРА-М-2010г. 3 Simon T. Gray & Nick Talbot, 2007. “Developing financial markets,” Handbooks, Centre for Central Banking Studies, Bank of England, edition 1, number 26 4 “Toshkent” RFB ma’lumotlari 5 “Toshkent” RFB ma’lumotlari 6 Dr. Willem F. Duisenberg, President of the European Central Bank, at the Economics Conference “The Single Financial Market: Two Years into EMU”. 7 Deponent.uz ma’lumotlari 8 Deponent.uz ma’lumotlari 9 www.deponet.uz 10 Шаститко А. Мировой финансовый кризис – возможность для ремонта институтов? // Вопросы экономики. 2008. № 12. С. 133–138. 11 EduPristine. “Mergers and Acquisitions”, June16, 2015/ https://www.edupristine.com/blog/mergers-acquisitions. 12 Samuel Stebbens. “Biggest mergers of the year”/2018/ https://247wallst.com/special-report/2018/12/03/biggest-mergers-of-the-year-3/. Download 0.76 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|