O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti

Dars maqsadi:
Ta`lim beruvchi: Talabalarda polikondensatlanish reaksiyasiga 
haroratning ta’siri haqida tasavvurlar shakllantirish, ularning hossalarini 
amalda namoyish etish. 
Rivojlantiruvchi: Talabalarda polikondensatlanish reaksiyasiga 
haroratning ta’siri haqida tasavvurlar shakllantirish, ularning hossalarini 
tushuntirishni davom ettirish. 
Reaktivlar: Limon kislota, dietilen glikol, p-toluolsulfokislota, 
xloroform,etil spirit, KOH (0,1 N spirtli eritmasi), fenolftalein, inert gaz 
(yoki azot) 
Asboblar va kimyoviy idishlar: 100 sm3 li 4 og’izli kolba, 
mexanik aralashtirgich, termometr (200 Cli), sovutgich, shisha 
tayoqcha,stakan yoki kolba , rezina nok (kapillyarlik), soat oynasi 
Mavzu: Limon kislotani etilenglikol bilan polikondensatlanishi
Ishning bajarilishi: Reaksion kolbaga 9,5 ml ( 0,1) mol limon kislota va
0,8 mol p-toluolsulfokislota solinadi. Dastlab qizdirilgan Vud qotishmali 
hammomga kolba o’rnatiladi. Naychadan inert gaz o’tkazib qo’yiladi va 
polikondansatlanishni 150 C da olib boriladi. Termometr o’rnatilgan 
joydan reaksiya davomida namuna olib turiladi. 1chi namuna 45 
minutda , keyingilari har 15 min.da olib turiladi. Shunday ishni 160 , 
170, 180 C larda ham o’tkaziladi. Kolbadan namuna olyotganda
aralashtirgich to’xtatib turiladi va kapillyarlik rezina nok bilan 1ml cha
namuna olinadi. Olingan namuna tezlik bilan avvalo tortilgan stakanga 
puflab tushiriladi. So’ng stakanga 10 ml xloroform quyiladi va ustiga 10 
ml etil spirit quyilib polimer hosil qilinadi Eritma 0,1 N KOH eritmasi 
bilan titrlanadi. 
Reaksiya uchun balans tenglamasini yozilsa quyidagi ifoda hosil 
bo’ladi: 
W=SN0+(1-P)18N0+190 rN0 
W- reksion aralashmadan olingan namuna og’irligi,g. 
N0-namunadagi zvenolarning mollar soni, 
P-reksiyaning tugallanish darajasi 
r-katalizatorni molar sonini zvenolarning molar soniga nisbati 
190-p-toluolsulfokislotani molekulyar massasi r=0,004 ga teng. S esa 1 
efir bog’iga to’g’ri keladigan polimer zvenosining molekulyar og’irligi: 
Ml+Md-2Mb H2O 
S=--------------------------------=108 
2 

---

Ml- limon kislotani, Mb –dietilenglikolning molekulyar massasi. 
Olingan namumani titrlash uchun sarf bo’lgan ishqorni miqdori B 
quyidagi ifoda bilan xarakterlanadi: B=(1-P)N0+rN0 
B ning ma’lum qiymatlarida polimerning molekulyar massasi 
hisoblanadi: 
__ 1 E-18 
Pn=------------ = -------------- 
1-P S+190 r – rE 
Bu yerda E=W/B; tekshirilayotgan sistemaga yuqoridagi ifoda 
quyidagicha yoziladi:
1 E-18 
------------ = -------------- 
1-P 108,76 – 0,004E 
Olingan natijalar asosida 1/1-P ni vaqt bilan o’zgarishi grafigi chiziladi. 
Hosil bo’lgan to’g’ri chiziqning tg sidan reaksiyaning tezlik
konstantasi topiladi. Shu grafik yuqorida qayd etilgan 4 xil haroratga 
chiziladi va har biri uchuntezlik konstantasi topiladi. So’ng lgK-f(1/T) 
grafigidan E aktivlanish energiyasi topiladi. (E=tg R kj/mol, E=19,15 
tg R kj/mol) 
Vazifa: Poliefir hosil bo’lish reksiyasini yozing. Haroratning reaksiyani 
tugallanish darajasiga ta’siri tushuntirilsin.