O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

Laboratoriya mashg’ulotlarining mazmuni va ularga ajratilgan soatlar taqsimoti

№	Laboratoriya mavzulari:	Mashg’ulotlarning qisqacha mazmuni	Ajratil-gan soatlar
1	Laboratoriya jihozlari va ular bilan tanishish.	Laboratoriya mashg’ulotlarga tayyorgarlik ko`rish; laboratoriyada ishlatiladigan jihozlarini ko’zdan kechirib, ishlashni o’rganish	2
2	Organik olam evolyusiyasi-ning dalillarini o‘rganish.	Turli fanlar (Paleontologiya, molekulyar biologiya, embriologiya, solishtirma anatomiya) ning dalillariga asoslanib tajribalar o’tkazish..	2
3	Tur strukturasi va hosil bo‘lish usullarini o‘rganish.	Tur strukturasi va hosil bo‘lish har xil mezonlar orqali o‘rganish.	2
4	Biogenezning asosiy bosqichlari va ularning tajribada isbotlanishini o‘rganish	Biogenezning asosiy bosqichlari turli tajribalar orqali modellashtirish	2
5	Chang naychasini o‘sishi. Qo‘sh urug‘lanish	Har xil yopiq urug’li o’simliklar (madaniy o’simliklar va ochilib turgan xona gullari misolida) ning gullarining tuzilishini va urug’lanish jarayonlarini o’ranish	2
6	Organizm va muhit	Organizmlarning yashashiga muhit omillarining ta’sirga bog’liqligini o’rganish	2
7	Xromosomalar morfologiyasini o‘rganish.	Xromosomalar tasvirlangan rangli rasmlardan foydalanib xromasomalarning turli xil ko’rinishlarini taqqoslab o‘rganish.	2
8	Irsiyatning molekulyar asoslarini o‘rganish	Griff va O.Everi tajribalari, Nuklein kislotalar va ularning irsiyatdagi roli , DNK va RNK larning molekulyan tuzilishi, ular boshqaradigan jarayonlarning mehanizmlarini modellashtirib o’rganish	2
9	Monoduragay chatishtirishni o‘rganish	Irsiyat va o‘zgaruvchanlik to‘g‘risida tushunchalarni izohlash. No’xat va boshqa o’simliklar bir juft balgilari ustida tajribalar olib borish.	2
10	Diduragay va poliduragay chatishtirishni o‘rganish	Irsiyat va o‘zgaruvchanlik to‘g‘risida tushunchalarni izohlash. No’xat va boshqa o’simliklarning ikki juft belgilari ustida tajribalar olib borish.	2
11	Genlarning komplementar ta’siri.	No’xat, oshqovoq va boshqa o’simliklarning belgilari ustida tajribalar olib borish.	2
12	Genlarning epistaz ta’siri	Tovuq va boshqa hayvonlarning patlari ustida tajribalar olib borish.	2
13	Genlarning polimer ta’siri	Bug’doy, jag’-jag va boshqa o’simliklarning belgilari ustida tajribalar olib borish.	2
14	Jins bilan birikkan belgilarning naslga berilishi	Jins bilan birikkan belgilarning naslga berilishini drozofila pashshasi tasvirlangan rasmlardan va odamda uchraydigan ba’zi kasalliklar misolida o’rganish	2
15	Genlarning birikkan xolda naslga o‘tishi	Jins bilan birikkan belgilarning naslga berilishini drozofila pashshasi tasvirlangan rasmlardan va odamda uchraydigan ba’zi kasalliklar misolida o’rganish	2
16	Mutatsion o‘zgaruvchanlikni o‘rganish	Turli organizmlarning misolida uning fenotipik va genotipik o’zgaruvchanligini va modifikatsion (paratipik) o’zgaruvchanliklarni qiyoslash orqali or’ganish	2
17	Poliploidiya xodisasi o‘rganish	Turli organizmlarning misolida uning fenotipik va genotipik o’zgaruvchanligini va modifikatsion (paratipik) o’zgaruvchanliklarni qiyoslash orqali or’ganish	2
18	Populyasiya genetikasini o‘rganish	Turli organizmlarning poulyatsiyalari misolida uning fenotipik va genotipik o’zgaruvchanligini va modifikatsion (paratipik) o’zgaruvchanliklarni qiyoslash orqali or’ganish	2
	Jami:		36

Laboratoriya mashg‘ulotlar multimedia qurilmalari bilan jixozlangan auditoriyada har bir akadem guruxga aloxida o‘tiladi. Mashg‘ulotlar faol va interfaol usullar yordamida tushuntiriladi, “Keys-stadi” texnologiyasi ishlatiladi. Keyslar mazmuni o‘qituvchi tomonidan belgilanadi. Ko‘rgazmali materiallar va axborotlar multimedia qurilmalari yordamida uzatiladi.


Amaliy mashg’ulotlar va kurs ishini tashkil etish bo’yicha ko’rsatmalar

Fan bo’yicha amaliy mashg’ulotlari va kurs ishi namunaviy o’quv rejada ko’zda tutilmagan.

MUSTAQIL ISH MAVZULARI VA SHAKLLARI

№	Mavzular:	Talabalarning mustaqqil ish shakli	Ajratil-gan soatlar
1.	Biologiya fanida yangi yo‘nalishlar va boshqa fanlar bilan aloqadorligi.	Ma’ruza mashg‘ulotlarini takrorlash, konspekt qilish, adabiyotlar bilan tanishish	2
2.	Evolyusiya jarayonini tadqiq qilishning asosiy usullari.	Amaliy mashg‘ulotlarini takrorlash, konspekt qilish, adabiyotlar bilan tanishish	2
3.	Hayotning paydo bo‘lishi to‘g‘risida hozirgi zamon qarashlari	Mavzuga oid O‘zbekiston va chet el olimlarining maqolalar topish (yoki o‘rganish)	2
4.	O‘simliklarning ko‘payish xillari va undan seleksiyada foydalanish	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
5.	Biosferaning hozirgi ahvoli to‘g‘risidagi axborotlar tahlili	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
6.	Orol muammosi to‘g‘risida ma’lumot	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
7.	Genetika fani seleksiyaning nazariy asosi ekanligi.	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
8.	Hujayra irsiyatning moddiy asosi ekanligi	Ma’ruza mashg‘ulotlarini takrorlash, konspekt qilish, adabiyotlar bilan tanishish	2
9.	O‘simliklarda jinsiy hujayralarning hosil bo‘lishi tahlili.	Amaliy mashg‘ulotlarini takrorlash, konspekt qilish, adabiyotlar bilan tanishish	2
10.	Oqsil biosintezida DNK va RNK ning roli	Mavzuga oid O‘zbekiston va chet el olimlarining maqolalar topish (yoki o‘rganish)	2
11.	Gen muxandisligi yordamida transgen o‘simliklar olish	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
12.	Dala ekinlari seleksiyasida monoduragay chatishtirishdan foydalanish	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
13.	Seleksiyada dominantlik va chala dominantlikdan foydalanish	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
14.	Allel va allel bo‘lmagan genlarning o‘zaro ta’sirini tahlil qilish	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
15.	Komplementarlik va epistaz ta’sir qonuniyatlarining seleksiyada ishlatilishi.	Ma’ruza mashg‘ulotlarini takrorlash, konspekt qilish, adabiyotlar bilan tanishish	2
16.	Genlarning polimer ta’sirining seleksiyada ishlatilishi	Amaliy mashg‘ulotlarini takrorlash, konspekt qilish, adabiyotlar bilan tanishish	2
17.	Genlarning pleyotrop ta’siri qonuniyatlarini tahlil qilish.	Mavzuga oid O‘zbekiston va chet el olimlarining maqolalar topish (yoki o‘rganish)	2
18.	Jins bilan birikkan belgilarning seleksiyada ishlatilishi	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
19.	Belgilarning birikkan holda naslga o‘tishini amaliyotda ishlatish	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
20.	Seleksiya jarayonida modifikatsion o‘zgaruvchanlikning ta’sirini tahlil qilish	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
21.	Seleksiyada mutatsion o‘zgaruvchanlikdan foydalanish	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
22.	Genetika va muhitni tahlil qilish	Ma’ruza mashg‘ulotlarini takrorlash, konspekt qilish, adabiyotlar bilan tanishish	2
23.	Poliploidiyaning seleksiyada ishlatilishi	Amaliy mashg‘ulotlarini takrorlash, konspekt qilish, adabiyotlar bilan tanishish	2
24.	Uzoq duragaylashning seleksiyadagi ahamiyati	Mavzuga oid O‘zbekiston va chet el olimlarining maqolalar topish (yoki o‘rganish)	2
25.	Seleksiya jarayonida geterozis olish va undan foydalanish	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
26.	Sitoplazmatik irsiyatning seleksiyada ishlatilishi	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
27.	Individual rivojlanishning genetik asosini tahlil qilish	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
28.	Populyasi va muhit	Mavzuga oid qiziqarli ma’lumotlar to‘plash va taqdimot yaratish	2
	JAMI:		56

Mustaqil ta’limning turli xil shakllari mavjud bo‘lib, bunda asosiy e’tibor alabaning berilgan mavzular (amaliy masalalar, topshiriqlar va keys-stadilar)ni mustaqil ravishda, ya’ni auditoriyadan tashqarida bajarishi, o‘qib o‘rganishi va shu yo‘nalish bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarini chuqurlashtirishiga qaratiladi.

Mustaqil ta’limning tashkiliy shakllari quyidagilardan iborat: muayyan mavzularni o‘quv adabiyotlari yordamida mustaqil o‘zlashtirish; berilgan mavzular bo‘yicha referatlar tayyorlash; mashg‘ulotlarga tayyorgarlik ko‘rish; statistik ma’lumotlar asosida iqtisodiy hisob-kitob va tahlil ishlarini bajarish; berilgan mustaqil ish mavzulari bo‘yicha kompyuter dasturlarida taqdimotlar tayyorlash, keys-stadilar tayyorlashda ishtirok etish; ilmiy maqolalar yozish; ilmiy anjumanlarga ma’ruzalar va ma’ruza tezislarini tayyorlash.
Dasturning informatsion-uslubiy ta’minoti

Mazkur fanni o’qitish jarayonida:

• 
  ta’limning zamonaviy usullari, pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari qo’llanilishi nazarda tutilgan;
  

– fanni biologiya bo’limlarga bo’lib, tegishli ma’ruza darslarida zamonaviy kom’g’yuter texnologiyalari yordamida ‘rezentatsion va elektron-didaktik texnologiyalarini qo’llash nazarda tutiladi;

– fan bo’yicha laboratoriya mashg’ulotlarida aqliy hujum, guruhli fikrlash pedagogik texnologiyalarini qo’llash nazarda tutiladi.

“Biologiya”fanidan talabalarini baholash mezoni
“Biologiya” fani bo‘yicha reyting jadvallari, nazorat turi, shakli, soni hamda har bir nazoratga ajratilgan maksimal ball, shuningdek joriy va oraliq nazoratlarining saralash ballari haqidagi ma’lumotlar fan bo‘yicha birinchi mashg‘ulotda talabalarga e’lon qilinadi.

Fan bo‘yicha talabalarning bilim saviyasi va o‘zlashtirish darajasining Davlat ta’lim standartlariga muvofiqligini ta’minlash uchun quyidagi nazorat turlari o‘tkaziladi:

Oraliq nazorat (ON) – semestr davomida o‘quv dasturining tegishli (fanlarning bir necha mavzularini o‘z ichiga olgan) bo‘limi tugallangandan keyin talabaning nazariy bilim va amaliy ko‘nikma darajasini aniqlash va baholash usuli. Oraliq nazorat bir semestrda ikki marta o‘tkaziladi va shakli (yozma, og‘zaki, test va hokazo) o‘quv faniga ajratilgan umumiy soatlar hajmidan kelib chiqqan holda belgilanadi;

Yakuniy nazorat (YaN) – semestr yakunida muayyan fan bo‘yicha nazariy bilim va amaliy ko‘nikmalarni talabalar tomonidan o‘zlashtirish darajasini baholash usuli. Yakuniy nazorat asosan tayanch tushuncha va iboralarga asoslangan “Yozma ish” shaklida o‘tkaziladi.

ON o‘tkazish jarayoni kafedra mudiri tomonidan tuzilgan komissiya ishtirokida muntazam ravishda o‘rganib boriladi va uni o‘tkazish tartiblari buzilgan hollarda, ON natijalari bekor qilinishi mumkin. Bunday hollarda ON qayta o‘tkaziladi.

Oliy ta’lim muassasasi rahbarining buyrug‘i bilan ichki nazorat va monitoring bo‘limi rahbarligida tuzilgan komissiya ishtirokida YaN ni o‘tkazish jarayoni muntazam ravishda o‘rganib boriladi va uni o‘tkazish tartiblari buzilgan hollarda, YaN natijalari bekor qilinishi mumkin. Bunday hollarda YaN qayta o‘tkaziladi.

Talabaning bilim saviyasi, ko‘nikma va malakalarini nazorat qilishning reyting tizimi asosida talabaning fan bo‘yicha o‘zlashtirish darajasi ballar orqali ifodalanadi.

« Biologiya » fani bo‘yicha talabalarning semestr davomidagi o‘zlashtirish ko‘rsatkichi 5 baho tizimda baholanadi.

Talabaning “Biologiya” fani bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalarini baholashda quyidagi mezonlarga asoslaniladi:

a) “5“a’lo” baho uchun: talabaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi lozim:

- Hulosa va qaror qabul qilish;

- Ijodiy fikrlay olish;

- Mustaqil mushohada yurita olish;

- Olgan bilimlarini amalda qo’llay olish;

- Mohiyatini tushunish;

- Bilish, aytib berish;

- Tasavvurga ega bo’lish;

b) “4” yaxshi” baho uchun talabaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi lozim:

- Mustaqil mushohada yurita olish;

- Olgan bilimlarini amalda qo’llay olish;

- Mohiyatini tushunish;

- Bilish, aytib berish;

- Tasavvurga eaga bo’lish;

v) “3”qoniqarli” baho uchun talabaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi lozim:

- Mohiyatini tushunish;

- Bilish, aytib berish;

- Tasavvurga eaga bo’lish;

g) Fanning mohiyatini tushunmaydigan, tasavvurga ega bo’la olmaydigan talabalarga 0- 2 va undan past ball qo’yiladi.

­- Aniq tasavvurga ega bo’lmaslik;

­ - Javoblarda xatoliklarga yo’l qo’yilganlik;

­ - Bilmaslik.

№	Baholash turlari		Soni	Ball	Jami ball
I.	I. Oraliq nazorat shakli: 1. Og`zaki so`rov (3 ta savol) 2. Yozma (3 ta savol)		1 1	5 (3 x 5/3=5)	5 5
II.	II. Yakuniy nazorat (dekanat belgilagan usulda) 2.1. Yozma ish (5 ta savol)		1	(5 x 1,0=5)	5
Jami					5

Oraliq nazorat savollari

1. 
   O’zgaruvchanlik nima?
   
2. 
   O’zgaruvchanlikning qanday turlari bor?
   
3. 
   Fenotipik va genotipik o’zgaruvchanlikning mohiyati nimada?
   
4. 
   Modifikatsion o’zgaruvchanlik nima?
   
5. 
   Modifikatsion o’zgaruvchanlikka misollar keltiring.
   
6. 
   Mitоz va mеyоz nima;
   
7. 
   Intеrfaza, prоfaza, prоmеtоfaza, mеtafaza, anafaza, tеlоfaza nima;
   
8. 
   Sitоkinеz, nima;
   
9. 
   Rеduktsiоn bo’linish, ekvatsiоn bo’linish nima;
   
10. 
    Lеptоnеma, zigоnеma, paхinеma, diplоnеma, diakinez nima;
    
11. 
    Aхrоmatin iplari nima;
    
12. 
    Gaplоid hujayra nima;
    
13. 
    Jinsiy, jinssiz, vеgеtativ ko’payish nima;
    
14. 
    Gamеtоgеnеz, spоrоgеnеz, mikrоspоrоgеnеz, mikrоgamеtоgеnеz, makrоspоrоgеnеz, makrоgamеtоgеnеz nima;
    
15. 
    Urug’lanish nima;
    
16. 
    Gamеta, zigоta, murtak, xrоmоsоmalarning diplоid sоni nima;
    
17. 
    Endоspеrm, qo’sh urug’lanish nima;
    
18. 
    Apоmiksis, amfimiksis nima;
    
19. 
    Partеnоgеnеz, ,ginоgеnеz, andrоgеnеz nima.
    
20. 
    Nuklein kislotalar to‘g‘risida tushuncha bering
    
21. 
    Nuklein kislotalarning kimyoviy tarkibi qanday
    
22. 
    DNK va unda genning joylashishi hamda ularning irsiyatdagi o‘rni qanday
    
23. 
    Bakteriyalar transformatsiyasi haqidagi F.GrifTits tajribalarini izohlang.
    
24. 
    Transduksiya qanday amalga oshadi?
    
25. 
    Transformatsiya va transduksiyadan qanday xulosaga kelindi?
    
26. 
    Gen hujayraning qaysi qismlarida bo‘ladi? U nimalardan tuzilgan9
    
27. 
    Gen qanday funksiyani bajaradi? Genning qanday xillarini bilasiz.
    
28. 
    Genning intron, ekzon qismlarining farqini yoriting. Ekzon va intron qismlar qaysi organizmlar genlarida uchramaydi?
    
29. 
    Genetik kod nima?
    
30. 
    Transkripsiyanima?
    
31. 
    Translyatsiya necha bosqichda amalga oshadi?
    
32. 
    Hujayrada oqsil biosintezini jadval yordamida tushuntiring.
    
33. 
    Oqsil biosintezi hujayraning qaysi organoidida ro‘y beradi?
    
34. 
    Splaysing nima?
    
35. 
    Genetik axborotni ko‘chirishning qanday maxsus turlarini bilasiz?
    
36. 
    DNK va RNK replikatsiyasi orasidagi tafovutni izohlang.
    
37. 
    Mendel ishlarining muvaffaqiyatini ta’minlagan omilllarni sanab bering.
    
38. 
    Duragaylash metodida qo‘llaniladigan ramzllarni izohlang.
    
39. 
    Fenotip, genotip, allel, geterozigota va gomozigota atamalariga ta’rif bering.
    
40. 
    Gametalar sofligi farazini tushuntirib bering.
    
41. 
    Bekkros chatishtirish qanday amalga oshiriladi?
    
42. 
    Tahliliy chatishtirish nima uchun qo‘llaniladi?
    
43. 
    Oraliq holda irsiylanish nima va unga misollar keltiring.
    
44. 
    Ko‘r tomonlama allelizm hodisasini tushuntiring va unga misollar keltiring.
    
45. 
    Allel va allel boimagan genlar faoliyatida qanday farq bor?
    
46. 
    Kodominantlik nima?
    
47. 
    Qon guruhlari misolida kodominantlikni tushuntiring.
    
48. 
    K.Pirson usulidan qanday foydalaniladi?
    
49. 
    Diduragay chatishtirishning mohiyatini tushuntirib bering.
    
50. 
    Diduragay chatishtirishda F₂ da fenotip bo‘yicha qanday nisbatlarda ajralish ketadi?
    
51. 
    Diduragay chatishtirishda F₂ da genotip bo‘yicha qanday nisbatlarda ajralish kuzatiladi?
    
52. 
    Mendelni uchinchi irsiyat qonunini ta’riflang.
    
53. 
    Kombinativ o‘zgaruvchanlik nima?
    
54. 
    Fenotipikradikal nima? Qachon qoilaniladi?
    
55. 
    Diduragay chatishtirishning sitologik asoslarini sharhlab bering.
    
56. 
    Poliduragay chatishtirish deb nimaga aytiladi?
    
57. 
    Triduragay chatishtirishda F₂ da genotip va fenotip bo‘yicha qanday nisbatlarda ajralish ro‘y beradi?
    
58. 
    Qanday qilib poliduragay chatishtirishda hosil bo’ladigan turli gametalar, genotiplar va fenotiplar soni hisoblanadi ?
    
59. 
    Diduragayning to’liq irsiylanishida necha xil fenotipik va genotipik sinf kuzatiladi?
    
60. 
    Allel genlarning o’zaro ta’sir xillarini tushuntiring.
    
61. 
    Allel bo’lmagan genlarning o‘zaro ta’sir xillariga nimalar kiradi?
    
62. 
    Komplementar atamasining lug‘aviy ma’nosini yoriting.
    
63. 
    Belgilarning komplementar usulda irsiylanishi deganda nimani tushunasiz?
    
64. 
    Komplementar irsiylanishning F₂ da fenotip bo‘yicha xilma-xillik 9:3:3:1 nisbatda boiishini misollar bilan tushuntiring. Ularni diduragaylardagi belgilarning to‘liq irsiylanishi bilan taqqoslang, o‘xshashlik va farqini aniqlang.
    
65. 
    F₂ da belgilarning 9:6:1 nisbatda bo‘lishini misollar bilan tushuntiring.
    
66. 
    F₂ da belgilarning 9:3:4 nisbatda bo‘lishiga oid misollar keltiring.
    
67. 
    F₂ da belgilarning 9:7 nisbatda bo‘lishini izohlang.
    
68. 
    Allel bo‘lmagan genlarning epistaz ta’sirini o‘ziga xos tomonlarini tushuntiring.
    
69. 
    Epistatik, gipostatikgenlarga ta’rif bering.
    
70. 
    Dominant va retsessiv epistazga misol keltiring.
    
71. 
    Kriptometriyanima? Piyoz boshli o‘simlikmisolida tushuntiring.
    
72. 
    Itlarda yung rangining irsiylanishini rasmga qarab izohlang.
    
73. 
    Allel bo‘lmagan genllarni o‘zaro ta’siri necha xil bo‘ladi?
    
74. 
    Belgilarning polimer irsiylanishini izohlang. Polimeriya irsiylanishini qanday xillarini bilasiz?.
    
75. 
    Kumulyativ polimeriya F₂ avlodida nisbat qanday sxemada namoyon bo’ladi? Nokumulyativ polimeriyadachi?
    
76. 
    Transgressiya hodisasini tushuntiring.
    
77. 
    Pleyotropiyani izohlang va misollar bilan tushuntiring.
    
78. 
    Modifikator genlar boshqa genlardan nimasi bilan farqlanadi?
    
79. 
    Ekspressivlik va penetrantlik hodisasini misollar orqali izohlang.
    
80. 
    Mutоn, rеkоn, sistrоn nima?
    
81. 
    Gеn va tashqi sharоit nima?