O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi


Download 0.85 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/50
Sana08.01.2022
Hajmi0.85 Mb.
#246430
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   50
Bog'liq
2 5325947579492470095

Spontan  o„zgarishlar  tovushlarning  kombinator  o‗zgarishlari  natijasida 

emas,  balki  ichki  sababiyatga  ko‗ra  vujudga  keladigan  tovush  o‗zgarishlaridir. 

Misollar: 

Namang.suyag//ad.orf.suyak, 

Namang. 


terig//ad.orf. 

tirik, 


jl. 

g‘arg‘a//ad.orf.qarg‗a, Marg‗.odog‘-оdoq, Namang. Qirg‘-qirq. 

 

Eliziya—unli  va  undosh  tovushlarning  tushib  qolishi  tubandagi  holatlarda 

uchraydi:  

 

1)so‗z  o‗zak-negizida  (alohida  talaffuz  qilinadigan  o‗zak-negizlarda):jl. 



xardar//Toshk.  xardor//Namang.  хoddor//ad.orf.  xaridor;  jl.  hamiyat

//ad.orf.  ahamiyat;  jl.  hamsha

ikki. 

2) so‗zo‗zak-negizlarida qo‗shimchalar qo‗shilganda: jl. ballar

Ikki  unli  tovush(o‗zak-negiz  oxiridagi  va  affiks  boshidagi  unlilar)  yondosh 

kelganda  ham  yuqoridagiga  o‗xshash  hodisa  vujudga  keladi.  Misollar:  jl. 

iki+ov>ikav //ad.orf.ikkov; yl. olti+ov>oltov /ad.orf. oltov. 

 

So‗z  oxiridagi  unli  tovushning  to‗la  reduksiyaga  uchrashi  o‗zbek  adabiy 



tilda, y-lovchi hamda j-lovchi shevalarda mavjud. Yuqori ko‗tarilish lablanmagan 

unli tovushlarning reduksiyasi ko‗pchilik o‗zbek shevalari uchun xos. 

 

ba‘zi  ikki  bo‗g‗inli  so‗zlar  oxiriga  unli  tovush  bilan  boshlanuvchi  affiks 



qo‗shilganda,  ikkinchi  yopiq  bo‗g‗indagi  unli  tushib  qoladi:  yl. 

қорoн>қорнo>қоннo,  бурун>бурнo>бунн  yoki  мурун>мурнo>муннo, 

бойун>бойнo yoki мойун>мойну 

  ikki  so‗z  birgalikda  talaffuz  qilinganda  (sandxi  holatda)  ikki  xil  fonetik 



hodisa yuz beradi: 

  a) agar ikkinchi so‗z unli bilan boshlansa, birinchi so‗z oxiridagi unli tushirilib 

talaffuz etiladi: jl. алтайғача<алтқайғача, джқлкқчинда<джқлкқичинда. 

   b)  agar  ikkinchi komponent  undosh  tovush  bilan  boshlansa ham, birinchi  so‗z 

oxiridagi 

unli 


talaffuz 

qilinmaydi: 

jl. 

ekkozungdi

nardjaqa



17 

 

-o‗zak-negiz yoki affiks boshidagi undosh tovushlar tushib qoladi: 



a) h: jl. aydaymiz

 b) sh: jl. isha

v) dj: jl. iyit

g) l: jl. bizer

-so‗z o‗rtasida undosh tovushlar tushiriladi: 

a) h: she:er

b) g‗: jl. ulum

 v) v: jl. su:uq

g)  i:na

d) y: jl. kolek

e) p: jl. juqa

y) t: jl. otuz

j) d:jl. taradi

-o‗zak-negiz yoki affiks oxirida undosh tovushlar tushib qoladi: 

a)h: jl. guna

b) v:su:

v) k: jl. kichi

g) d: balan


Download 0.85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   50




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling