Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA OʻRTA MAXSUS
TAʼLIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUGʻBEK NOMIDAGI OʻZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETINING JIZZAX FILIALI

Amaliy matematika kafedrasi

Axborot tizimlari va texnologiyalari yo’nalishi
Axborot tizimlari va loyihalashtirish fanidan “BNB Blockchains ma'lumotlar tuzilishi” mavzusidan tayyorlagan

Amaliy ishi


Guruh: 121-20
Tayyorladi: Rashidov Boysari
Bajardi: Ergashev Sirojiddin

JIZZAX
Mavzu: BNB Blockchains ma'lumotlar tuzilishi.

Reja:

1. Blockchain nima?

2. 
   Maʼlumotlar bazasi.
   
3. 
   Dastur haqida
   

Blockchain nima?

Blockchain – bu kompyuter tarmog’ining tugunlari o’rtasida taqsimlanadigan ma’lumotlar bazasi. Ma’lumotlar bazasi sifatida blockchain ma’lumotlarni elektron shaklda raqamli formatda saqlaydi. Blockchainlar tranzaktsiyalarning xavfsiz va markazlashmagan yozuvini saqlash uchun Bitcoin kabi kriptovalyuta tizimlarida hal qiluvchi roli bilan mashhur. Blockchaindagi yangilik shundan iboratki, u ma’lumotlar yozuvining ishonchliligi va xavfsizligini kafolatlaydi.
Oddiy ma’lumotlar bazasi va blockchain o’rtasidagi asosiy farqlardan biri bu – ma’lumotlarning tuzilishi. Blockchain ma’lumot to’plamini saqlaydigan » bloklar » deb nomlanuvchi guruhlarda ma’lumot to’playdi . Bloklar ma’lum saqlash imkoniyatlariga ega va to’ldirilganda yopiladi, avval to’ldirilgan blok bilan bog’lanadi va «blockchain» deb nomlanuvchi ma’lumotlar zanjirini hosil qiladi. Yangi qo’shilgan blokdan keyingi barcha yangi ma’lumotlar yangi tashkil etilgan blokga to’planadi va to’ldirilgandan keyin zanjirga qo’shiladi.
Blokcheyn (inglizcha blockchain , dastlab blok zanjiri bloklar zanjiri) — maʼlumotlarni oʻz ichiga olgan maʼlum qoidalarga muvofiq qurilgan uzluksiz ketma-ket bloklar zanjiri (bogʻlangan roʻyxat). Bloklar orasidagi bog'lanish nafaqat raqamlash orqali, balki har bir blokda o'z xesh summasi va oldingi blokning xesh yig'indisi mavjudligi bilan ham ta'minlanadi. Blokdagi har qanday ma'lumotni o'zgartirish uning xesh summasini o'zgartiradi.
Zanjirni qurish qoidalariga rioya qilish uchun xesh summasidagi o'zgarishlar keyingi blokga yozilishi kerak, bu esa o'z xesh summasini o'zgartirishga olib keladi. Bunday holda, oldingi bloklar ta'sir qilmaydi. Agar o'zgartirilayotgan blok zanjirdagi oxirgi blok bo'lsa, unda o'zgartirishlar kiritish katta kuch talab etmasligi mumkin. Ammo agar o'zgartirilgan blokdan keyin davom allaqachon shakllangan bo'lsa, unda o'zgartirish juda ko'p vaqt talab qiladigan jarayon bo'lishi mumkin. Gap shundaki, odatda blok zanjirlarning nusxalari bir-biridan mustaqil ravishda turli xil kompyuterlarda saqlanadi.
Bu atama birinchi marta Bitcoin tizimida amalga oshirilgan to'liq takrorlangan taqsimlangan ma'lumotlar bazasi nomi sifatida paydo bo'ldi, shuning uchun blokcheyn ko'pincha turli kriptovalyutalardagi operatsiyalar kitobi bilan belgilanadi.
Biroq, blok zanjirlar texnologiyasi har qanday o'zaro bog'langan axborot bloklariga kengaytirilishi mumkin. 2008-yil oktabr oyida taqdim etilgan Bitcoin tizimi blokcheyn texnologiyasining birinchi qo‘llanilishi bo‘ldi.
Hozirgi vaqtda blokcheyn texnologiyalari moliyaviy operatsiyalar, foydalanuvchilarni identifikatsiya qilish yoki kiberxavfsizlik texnologiyalarini yaratish
kabi sohalarda qo'llaniladi va bank muassasalari va davlat tashkilotlari uchun ham dolzarbdir.
Birinchi marta blokcheynga o'xshash protokol amerikalik kriptograf Devid Chaum tomonidan 1982 yilda "O'zaro shubhali guruhlar tomonidan yaratilgan, qo'llab-quvvatlanadigan va ishonchli kompyuter tizimlari" dissertatsiyasida taklif qilingan. Bundan tashqari, S. Xaber va V. Skott Stornetta 1991 yilda o'z ishlarida kriptografik xavfsiz bloklar zanjirini tasvirlab berdilar. Matematiklar hujjatlarning vaqt belgilarini soxtalashtirib bo'lmaydigan tizimni joriy etish maqsadini ko'zlaganlar. 1992 yilda Xaber, Stornetta va Deyv Beyer[en] o'z texnologiyalariga xesh daraxtini kiritdilar, bu esa bir blokda bir nechta hujjat sertifikatlarini yig'ish imkonin berib, uning samaradorligini oshirdi.
O'zlari ishlab chiqayotgan texnologiyaning tijoriy salohiyatini anglagan holda, tadqiqotchilar o'zlarining sxemalarini quvvatlantirish uchun Surety deb nomlangan vaqtni belgilash xizmatini yaratdilar. Kafolat hujjati sertifikati xeshlari 1995 yildan beri har hafta Nyu-York Tayms gazetasida chop etiladi.
2008 yilda Satoshi Nakamoto taxallusi ostida ishlab chiquvchi (haqiqiy shaxs noma'lumligicha qolmoqda, guruh shu taxallus ostida ishlagan bo'lishi mumkin) bitkoin tizimi uchun umumiy algoritmni taklif qildi, uning asosiy elementi uzluksiz ketma-ket zanjir tizimi edi. blokcheyn deb ataladigan ma'lumotlar bloklari.
Shunga o'xshash texnologiyalarning barcha oldingi versiyalaridan (shu jumladan Hashcash) tubdan farqi zanjirli xeshni keyingi blokning to'g'riligi to'g'risida konsensus yaratish uchun rasmiy mexanizm bilan birlashtirish edi, bu esa ma'lumotni tekshirish.