О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus

Ishni bajarish tartibi.
1.Suv yig’ish idishi (2) tulgandan keyin ma‘lum hajimdagi suv quvur 3 orqali utkaziladi.
2. Hajmiy usul bilan suv sarfi aniqlanadi:


(2)

bunda W - ulchash bakidagi suv hajmi, t – suvning yig’ilishiga ketgan vaqt.

3. Pezometrlar kursatish qiymatlari: ( ) yozib olinadi va har bir kesim uchun oqim tezligi qiymatlari hisoblanadi:
m/s, (3)
bunda: w - quvurlarning ko’ndalang kesim yuzasi, m2.
4. Oqim tezligi qiymatlari bo’yicha berilgan kesimlardagi tezlik napori ( ) hisoblanadi.
5. Kesimlar orasidagi napor yo’qolishi aniqlanadi:
(4)


1-jadval
O’lchashlar va hisoblar natijalari 1-jadvalda keltiriladi.

№	Kattaliklar	Tajriba №	Kesimlar nomeri (pezometrlar ulangan joy)
			3	5	8	11
1	l, sm
2	d, sm
3	w, sm^2
4	z, sm
5	P/g, sm
6	, sm
7	Q, sm^3/s
8	V, sm/s
9	, sm
10	+ , sm
11	hw , sm

2 – LABORATORIYA ISHI

Suyuqliklar oqimi harakat tartibini tekshirish

Ishning maqsadi.

1. Quvurda oqayotgan suyuqlikning laminar va turbulent harakatini kuzatish.
2. Laminar va turbulent harakatlarni farqlaydigan Reynolds sonini tajribada aniqlash.
Ishni bajarish tartibi.

1. 
   Suvning kinematik qovushqoqlik koeffitsienti haroratga bog’liq holda quyidagi jadval yordamida topiladi.
   

2.1-jadval

Temperatura t^oC	0	5	10	15	20	25
, sm^2/s	0	0,0015	0,0131	0,0114	0,0102	0,0090

2. Laboratoriya ishi quyidagi qurilmada bajariladi (2.1-rasm). Bu laboratoriya qurilmasi Reynolds qurilmasi deb ataladi. Qurilmaning yuqori qismida joylashgan bakdagi suv sathining uzgarmasligi ta‘minlangan sharoitda qurilma etak qismidagi kran biroz ochiladi va shisha quvur orqali kichik miqdordagi uzgarmas suv sarfi utkaziladi.

2.1-rasm. Laboratoriya qurilmasi sxemasi.
1-vodoprovod quvuri. 2-yuqori bak. 3-rangli idish. 4-shisha quvur. 5-ventil (jumrar). 6-pastki bak. 7-pezometrlardan tashkil topgan.

3. Suv shisha quvur orqali barqaror holda oqa boshlagach, rangli suyuqlik mavjud idishning krani ochiladi va shisha quvur orqali bir vaqtda rangsiz va rangli suyuqliklar utkaziladi. Laminar harakat ta‘minlangan sharoitda sekundomer qushiladi va ma‘lum vaqt oralig’ida o’tgan suv hajmi qurilma etak qismida joylashgan bakdagi o’lchov reykasining balandligi asosida aniqlanadi.

4. Suv sarfini hajmiy usul bilan quyidagicha hisoblanadi:
Q =W/t, m³/s (2.1)

bu yerda W- darajalangan bakdagi suv hajmi; t- darajalangan bakdagi suv hajmining yig’ilishiga ketgan vaqt.

5. Suv oqimining o’rtacha tezligi aniqlanadi:
, (2.2)
bu yerda w -shisha quvurning kesim yuzasi,
. (2.3)
d -shisha quvurning ichki diametri.
6. Shisha quvurdagi kran asta-sekin ochilib boriladi va oqimning turbulent harakatiga erishiladi va bu harakat sharoitida sekundomer qushiladi, ma‘lum vaqt oralig’ida utgan suv hajmi, sarfi va oqimning o’rtacha tezligi yuqoridagi tartibda aniqlanadi.
7. Har bir tajriba uchun Reynolds soni R_e = formula yordamida topiladi.
8. Tajribadagi o’lchashlar va hisoblash natijalari 2.2-jadvalda keltiriladi.
2.2-jadval

№	W, sm	t, sek	Q, sm^3/s	w, sm^2	u, sm/s	T^0S	n, sm^2/s	Re	Suv rejimi
1
2
3

3-LABORATORIYA ISHI


Quvur uzunligi bo’yicha gidravlik qarshilik koeffitsientini aniqlash


Ishning maqsadi.

Quvurning uzunligi bo’yicha gidravlik qarshilik koeffitsientini tajribada aniqlash.

Umumiy ma‘lumotlar.

Belgilangan ikkita 1-1 va 2-2 kesimlar orasidagi oqimning to’liq napori quyidagiga teng:

1-1 kesimda
2-2 kesimda
bu holda bu kesimlar orasidagi napor yo’qotilishi:


(3.1)

Ma‘lumki, bu kesimlar orasidagi uzunlik bo’yicha yo’qotilgan napor quvur va suv oqimi hamda suyuqlik qatlamlari orasidagi ishqalanishga bo’lgan gidravlik qarshilikni yengishga sarflanadi va suyuqlikning qovushqoqlik koeffitsientiga bog’liq buladi.

Laboratoriya qurilmasi suv idishi (1), quvur (2), jumrak (3)va pezometrlardan (4) tashkil topadi (3.1-rasm).

3.1-rasm. Laboratoriya qurilmasining sxemasi:

1-bak, 2-suv quvuri, 3-jumrak, 4-pezometrlardan tashkil topgan.

Tajribalarni utkazish tartibi.

1. Suv idishi 1 tulgandan keyin quvur 2 orqali jumrak 3 ni asta-sekin ochish yo’li bilan suv oqimi utkaziladi.

2. Suv oqimi turg’unlashgandan keyin 1-1 va 2-2 kesimlardagi suv sathi pezometrlar yordamida o’lchanadi.
3. H1 va H2 qiymatlari bo’yicha napor yo’qolishi qiymati hisoblanadi:

h_1-2 = H₁ - H₂ , m (3.2)

4. Quvurdagi suvning barqaror xarakati uchun hajmiy usulda suv sarfi aniqlanadi.
, sm³/s, (3.3)

W-bakda yig’ilgan suv hajmi, sm³; t-suvning yig’ilishi uchun ketgan vaqt, sekunti.

5. Quvur jonli kesim yuzasi teng:
(3.4)

6. Quvurdagi suvning o’rtacha tezligi quyidagicha aniqlanadi:

. (3.4)

7. Darsi-Veysbax formulasidan foydalanib quvur uzunligi bo’yicha gidravlik qarshilik koeffitsientini aniqlaymiz:

­­­­­
3.1-jadval
O’lchashlar va hisoblar natijalari 3.1-jadvalga yoziladi.

Tajr. №

,sm

,sm

he, sm

W, sm^3

t, sek

Q, sm^3/s

w, sm^2

n, sm/s

ltaj

u, sm^2/s

Re

lnaz

1

2

3

4-LABORATORIYA ISHI


Mahalliy qarshilik koeffitsientini va yo’qotilgan energiyani (naporni) aniqlash


Ishning maqsadi.
Tekis torayish (konfuzor) dagi va tekis kengayish (diffuzor) dagi napor yo’qotilishini va mahalliy qarshilik koeffitsientlarini tajribada aniqlash.


Umumiy ma‘lumotlar. Konfuzorda suyuqlik oqayotganda tezlik ortib, bosim kamayib boradi. Diffuzorda esa tezlik kamayib bosim ortadi. Suyuqlik katta bosimli sohadan kichik bosimli sohaga utayotganda uyurmalar hosil bo’lmaydi va energiya faqat ishqalanish hisobiga yo’qotiladi. Konfuzorda va diffuzorda napor yo’qotilishi qiymatlari quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:


, (4.1)

Tajribalar Bernulli tenglamasi mohiyatini tushuntirish qurilmasida o’tkaziladi. Laboratoriya ishini bajarish qurilmasi 4.1-rasmda keltirilgan.

4.1-rasm. Laboratoriya qurilmasi sxemasi.
Ishni bajarish tartibi.
1. Quvurdan ma‘lum miqdordagi suv sarfi o’tkaziladi. Konfuzor va diffuzorning kirish hamda chiqish kismlaridagi oqim tezliklari aniqlanadi.
2. Konfuzor va diffuzorning kirish hamda chiqish kismlaridagi pezometrlar ko’rsatishlari aniqlanadi.
3. Konfuzor va diffuzordagi pezometrlarning ko’rsatishlarini aniqlab ulardagi napor yo’qolish qiymatlarini hisoblaymiz.
(4.2)

4. Konfuzor va diffuzorda mahalliy qarshilik koeffitsientlari quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:

, (4.3)
4.1-jadval
Tajribalarda o’lchangan va hisoblab topilgan natijalar 4.1-jadvalda keltirilgan

Taj .№

Sarf va tezliklarni o’lchash

Mahalliy qarshilik koeffitsientlarni aniqlash

W, sm

t, sek

Q, sm^3/s

w1, sm^2

v1, sm/s

w2, sm^2

n2, sm/s

w3, sm^2

n3, sm/s

w4, sm^2

n4, sm/s

konfuzor

diffuzor

R1/g sm

R2/g sm

hkon sm

xko

R3/g sm

R4/g, sm

hdif sm

xdif

1

2

3

Xisobiy formulalar:

1. Suv sarfi xajmiy usulda aniqlanadi.
(4.4)

2. Quvur ko’ndalang kesim yuzasi quyidagi formula bilan aniqlanadi:

(4.5)

3. Mos kesimlardagi suv o’rtacha tezligi:

(4.6)

4. Tajribada P₁/g, P₂/g, P₃/g, P₄/g, larda aniqlanadi.

5. Konfuzor va diffuzor napor yo’qolishlari quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:
(4.7)

6. Konfuzor va diffuzor mahalliy qarshilik koeffitsentlari quyidagi formula bilan aniqlanadi:

, (4.8)