O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi buxoro Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Ekologiya ta’lim yo‘nalishi Hotamova Sarvinoz Sunnatovna Mavzu: “Iqlim o’garishi”

Quyosh  energiyasi.  Quyosh  energiyasini  elektr  energiyasiga  aylantiruvchi 

quyosh  batareyalari  (fotogalvanik  qurilmalar)  hammaga  ma’lum.  Quyosh 

energiyasini  boshqa  maqsadda  ham  ishlatish,  masalan  quyosh  kollektorlari 

yordamida  binolarni  isitish  va  issiq  suv  bilan  ta’minlash  mumkin.  Parabolik 

ko’zgular (reflektorlar) yordamida jamlangan quyosh nuri, (bir necha ming gradus 

tselsiy  bo’lgan)  issiqlikni  olish  uchun  qo’llaniladi,  quyosh  pechlarida  ovqat 

pishirsa bo’ladi 

      Shamol  energiyasi.  Insonlar  tomonidan  qadimdan  kemalarni,  shamol 

tegirmonlarini  va  suv  ko’targichlarni  harakatga  keltirish  uchun  ishlatib  kelingan. 

Hozirgi  kunda  shamol  kurilmalari  30  dan  oshiq  mamlakatlarda  qo’llanilmoqda. 

Ular faqat elektr energiyasi ishlab chiqarmay, donni yanchish, ozuqani maydalash, 

dalalarni  sug’orish,  turli  xil  qishloq  xo’jaligi  mashinalari  va  mahalliy  sanoat 

korxonalarini  juda  arzon  harakatlantiruvchi  kuch  bilan  ta’minlaydi.  Masalan, 

Germaniyada energiyaning 20% ni shamol qurilmalaridan oladilar.

 

Suv  energiyasi  ham  elektr  energiya  ishlab  chiqarish  imkonini  beradi. 

Gidroenergetikaning  ustunliklariga  o’z  resurslarini  tez  qayta  tiklash  qobiliyati, 

atmosferaga  chiqariladigan  ifloslovchi  moddalarning  yo’qligi,  elektr  eneriyasi 

ishlab  chiqarish  jarayonining  arzonligi  kiradi.  Katta  gidroenergetikaning 

kamchiliklariga  esa  gidroelektrostantsiya  (GES)  qurilishi  uchun  anchagina 

harajatlar  kerakligi  va  shu  bilan  birga  GES  qurilshi  va  ishlatilishi  jarayonidagi 

atrof-muhitga keltiriladigan zarar kiradi. 

Biomassa  —  bu  Yer  yuzidagi  eng  mashhur  va  universal  resurslardan  birini 

o’zida  ifoda  etuvchi  organik  massa.  U  faqat  oziq-ovqat  emas,  balki,  energiya, 

---

32 

 

qurilish  materiallari,  qog’oz,  mato,  meditsina  preparatlari  va  kimyoviy 

preparatlarni  olish  imkonini  beradi.  Biomassa  energetik  manba  sifatida  odamlar 

olov  yoqishni  o’rganib  olganlaridan  beri  qo’llanilib  kelinadi.  Bugungi  kunda 

biomassa yoqilg’isidan turli maqsadlarda uylarni isitishdan to elektr energiya va 

avtomobillar  uchun  benzin  ishlab  chiqarishgacha  bo’lgan  jarayonlarda 

foydalanish mumkin. 

       Biogaz  qurilmalari  biomassani  erkin  ishlatilishining  yaqqol  misolidir.  Ular 

qishloq xo’jaligi va oziq-ovqat sanoati chiqindilaridan foydalanadilar. Bu qoramol 

go’ngi,  qushlar  tezagi,  qushxona  chiqindilari,  pivo  pitrasi,  lavlagi  qoldig’i, 

kanalizatsiya oqovalari va boshqalardir.