O‘zbekiston respublikasi oliyta’lim. Fanvainnovatsiyalar vazirligi farg’ona davlat universiteti sirtqibo’limi biologiya

Transposableelementlar

a

a
b

m

s

n

n
Transposableelementlar(TEs)genomo'zo'rninio'zgartirishimkoniyatigaegbo'lganbelgilangantuzilishibilanDNKketliklarbor.^[33][24][36]TEsnusxako'chirishvjoylashtirish orqali takrorlanadigan mexanizm sifatida yoki genomdan chiqariolinadiganvayangijoygajoylashtiriladiganmexanizmsifatidatasniflanadi.OdagenomidaodamDNKsining45%danortiqqisminitashkiletuvchiuchtamuhimTEsinflarimavjud;businflaruzoqtutashganyadroelementlari(chiziqlari),tutashgayadroelementlari(sinlari)vaendogenretroviruslardir.Buelementlarbirmezboorganizmdagenetik nazorato'zgartirish uchun katta salohiyatgaega.^[29]

s

g

a
Ularning qo'shish gen vazifalarini buzishi mumkin, chunki TEs harakati eukaryotegenom evolyutsiya bir harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi, TEs o'rtasida homolorekombinasyon duplications ishlab chiqarish mumkin, va TE yangi joylarga exons vnormativketliklar shufflemumkin.^[37]

Retrotransposonlar

i

i.
di.

a

n

ri
n

z

a

q
-
Retrotranspozonlar^[38]asosan eukariotlarda bo'ladi, lekin prokariotlarda uchramaydvaretrotranspozonlarko'peukariotlargenomlariningkattaqisminitashkilqiladRetrotransposon RNK oraliq orqali transposable element hisoblanaRetrotransposonlar^[39]DNKdantashkiltopgan,lekintranspozitsiyauchunRNKgtranskriptqilinadi,keyinRNKtranskriptasiteskaritranskriptazadebataladigamaxsusfermentyordamidaDNKhosil bo'lishigako'chiriladi.UlarninggenteskatranscriptaseoshirishRetrotransposonso'ztranspositionboshlashimumkin,lekiteskaritranscriptaseetishmasligigenlarboshqaretrotransposontomonidansinteteskaritranskriptazfoydalanishkerak.Retrotransposons keyingenomboshqasaytidtakrorlanishietiladi RNK,ichigaTranskripsiyonmumkin.^[40]Retrotransposonsuzoterminaltakrorbo'linadimumkin(LTRs)vanon-uzoqterminaltakrorlaydi(NonLTRs).^[37]

n,

),

r
u

un
Uzoqterminaltakrorlaydi(LTRs)qadimiyretroviralinfektsiyalariolingashuning uchun ular tiqin (virus tarkibiy oqsillar), pol (teskari transkriptaz va integrasepro(proteaz),vaba'zihollardaenv(konvert)genlar,shujumladan,retroviraloqsillabilanbog'liqkodlash.^[36]bugenlarham5',ham3'uchidauzuntakrorlanibturadi.Bltrsengo'simlikgenomengkattaqisminiiboratvagenomhajmikattao'zgarishuchhisob mumkin,debxabarqilindi.^[41]

ri

a
bi
Non-uzoqterminaltakrorlaydi(Non-LTRs)uzoqinterspersedyadroelementlasifatida tasniflanadi(chiziqlar),qisqa interspersed yadro elementlari(SINEs), vPenelopekabi elementlar(PLEs).Dictyostelium discoideumyilda,boshqaDIRS-kaelementlarNon-LTRstegishlibor. No-Ltrlar eukariot genomlardakengtarqalgan.^[42]

un

a
Uzoqtutashganelementlar(chiziqlar)teskaritranskriptazavaendonukleazauchgenlarnikodlab,ularniavtonomtransposableelementlarqiladi.Insongenomiatrofidbor500,000chiziqlar,atrofida olib17% genom.^[43]

a
n

n
Qisqa kesishadiganelementlar (SINEs) odatda 500tayanch juftlaridan kamvavtonom emas, shuning uchun ular transpozitsiyauchun chiziqlar bilan kodlangaoqsillargatayanadi.^[44]aluelementi primatlardatopilganengkengtarqalga

%
SINUSDIR.Buhaqida350tayanchjuftvaatrofidabilaninsongenomhaqida11egallaydi1,500,000nusxalari.^[37]