O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi

2.3. Qishloq xo’jaligida foydaning omilli tahlili 

 

Hisobot  yilidagi  yalpi  foyda  hajmini  biznes-reja  bo’yicha  ko’zda  tutilgan 

foydaga  yoki  bazis  yilidagi  foyda  summasiga  solishtirib,  uning  mutloq  va  nisbiy 

miqdorlardagi  o’zgarishi  aniqlanadi.  Boshqacha  aytganda  hisobot  yilidagi 

foydadan  bazis  yilidagi  yoki  rejalashtirilgan  foyda  summasini  ayirib,  uning 

o’zgarishi  (ko’payganligi  va  kamayganligi)  aniqlanadi.  Biz,  bu  yerda  hisobot 

yilidagi foydaning bazis yiliga nisbatan o’zgarishining tahlilini keltirdik.  

Hisobot  yilida  har  bir  mahsulotni  sotishdan  olingan  yalpi  foydaning  bazis 

yiliga  nisbatan  o’zgarishini  (ko’payishini  yoki  kamayishini)  quyidagi  formuladan 

foydalanib aniqlash mumkin:  

(q

1

p

1

 -  q

1

z

1

) - (q

0

p

0

 -  q

0

z

0

) = 

qpz

∆

±

 

bunda, q

1,

q

0

 – mos holda hisobot va bazis yillarida  sotilgan mahsulot 

miqdori;  

r

1, 

p

0

 –mos holda hisobot va bazis yillarida sotilgan 1 s. mahsulotning o’rtacha 

sotish bahosi. 

z

1, 

z

0 

–  mos  holda  hisobot  va  bazis  yillarida  sotilgan  1  s  mahsulotning 

tannarxi.  

Ushbu  keltiririlgan  formuladan  ko’rinib  turibdiki,  mahsulotni  sotishdan 

olingan yalpi foydaning o’zgarishiga bevosita quyidagi uch omil ta’sir qiladi:  

1.  Sotilgan mahsulot miqdorining o’zgarishi (q

1-

q

0

); 

2.  1 s mahsulotning o’rtacha sotish bahosining o’zgarishi (r

,-

p

0

); 

3.  1  s  mahsulotning  o’rtacha  ishlab  chiqarish  tannarxining  o’zgarishi  (z

1- 

z

0

). 

Yalpi  foydaning  o’zgarishiga  omillarning  ta’sirini  «Ko’rsatkichlar  farqi»  va 

«Zanjirli  bog’lanish»  usullari  yordamida  aniqlash  mumkin.  Biz  sotilgan  paxta 

misolida 7- jadvalda  keltirilgan  ma’lumotlar asosida  yalpi  foyda tahlilini amalga 

oshiramiz.  

 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com

---

 

29