O‘zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti mavzu

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI


Mavzu:_ Динамик турдаги маълумотлар тузилмаси. Бир богламли руйхат хосил килинг ва унинг ўртасига 3 та элемент қўйиш дастурини тузинг
Guruh:________________
Bajardi:________________
Tekshirdi:________________
Toshkent 2023
Reja:
1. Dinamik turdagi ma’lumotlar tuzilmasi
2. Dinamik ma’lumotlar tuzilmasi klassifikatsiyasi
3. Dinamik ma’lumotlar tuzilmasi - ro’yhatlar
4. Dinamik ma'lumotlar tuzilmalari tuzilishi. Afzalliklari va kamchiliklari
5. Xulosa
6. Foydalanilgan adabiyot

Kirish
Ma'lumotlar tuzilmasi dasturlarda ajratish usuli bo'yicha statik va dinamikaga bo'lingan. Statik ma'lumotlar tuzilmasi - bu kompyuterning xotirasida joylashishi va elementlarning o'zaro aloqalari ular tomonidan amalga oshiriladigan sohada dasturni bajarish paytida o'zgarishsiz qoladigan ma'lumotlardir.

Statik strukturaning ma'lumotlariga dasturda e'lon qil ngan asosiy va mahalliy, ham global darajadagi o'zgaruvchilar kiradi. Dinamik ma'lumotlar tuzilmasi - bu kompyuterning xotirasiga joylashtirilishi va New va Dispose kabi tizim proseduralari yordamida dasturni bajarishda xotiradan o'chirilishi mumkin bo'lgan ma'lumotlar.

Dinamik ma'lumotlar tuzilmalari ikki shaklda bo'ladi: bog'liq bo'lmagan dinamik ma'lumotlar; bog’liq dinamik ma'lumotlar.
Bog’liq bo'lmagan dinamik ma'lumotlar tuzilmasi statik bilan bir xil. Bundan tashqari, bog'liq bo'lmagan dinamik ma'lumotlar avtomatik ravishda emas, balki dasturchi tomonidan xotirada saqlanadi. Bog’liq bo’lgan dinamik ma'lumotlarga ro'yxatlar, navbatlar va ustunlar kiradi; bu elementlar manzillar havolalari yordamida o'zaro bog'liq bo'lgan birlashtirilgan ma'lumotlar.
1. Dinamik turdagi ma’lumotlar tuzilmasi
Statik ma’lumotlar tuzilmasi vaqt o’tishi bilan o’z o’lchamini o’zgartirmaydi. Biz har doim dastur kodidagi statik ma’lumotlar tuzilmasiga qarab ularning o’lchamini bilishimiz mumkin. Bunday ma’lumotlarga teskari ravishda dinamik ma’lumotlar tuzilmasi mavjud bo’lib, bunda dastur bajarilishi davomida dinamik ma’lumotlar tuzilmasi o’lchamini o’zgartirishi mumkin.
Dinamik ma’lumotlar tuzilmasi – bu qandaydir bir qonuniyatga asoslanib shakllangan, lekin elementlari soni, o’zaro joylashuvi va o’zaro aloqasi dastur bajarilishi davomida shu qonuniyat asosida dinamik o’zgaruvchan bo’lgan ma’lumotlar tuzilmasidir. Dinamik ma’lumotlar tuzilmasi 1-rasmdagide k klassifikatsiyalanadi.
1-rasm. Dinamik ma’lumotlar tuzilmasi klassifikatsiyasi
Dasturlarda dinamik ma’lumotlar tuzilmasidan ko’pincha chiziqli ro’yhatlar, steklar, navbatlar va binar daraxtlar ishlatiladi. Bu tuzilmalar bir-biridan elementlarning bog’lanish usuli va ular ustida bajarilishi mumkin bo’lgan amallari bilan farqlanadi. Dinamik tuzilmalar massiv va yozuvdan farqli ravishda operativ xotirada ketma-ket sohalarda joylashmaydi. Ixtiyoriy dinamik tuzilma elementi 2 ta maydondan tashkil topadi: tuzilma tashkil etilishiga sabab bo’layotgan informatsion maydon va elementlarning o’zaro aloqasini ta’minlovchi ko‘rsatkichli maydon.
2. Dinamik ma’lumotlar tuzilmasi klassifikatsiyasi
Ko'pincha jiddiy dasturlarda siz ish paytida hajmi va tuzilishi o'zgarishi kerak bo'lgan ma'lumotlardan foydalanishingiz kerak. Dinamik qatorlar bu erda yordam bermaydi, chunki qancha xotira ajratilishi kerakligini oldindan aytib bo'lmaydi - bu faqat ish paytida aniqlanadi. Masalan, biz matnni tahlil qilishingiz va unda qanday so'zlar va qancha miqdorda mavjudligini aniqlashimiz kerak va bu so'zlarni alifbo tartibida tartibga solish kerak.
Hammasi bo'lib, dinamik ma'lumotlar tuzilishining 6 ta asosiy turi mavjud:
 Stek
 Navbat
 Ro’yhat
 Daraxt
 Graf
Ro‘yxat. Ro'yxatning 3 turi mavjud:
 Bir bog’lamli (chiziqli)
 Ikki bog’lamli
 Siklik
Bir bog'lamli ro'yxat navbatga o'xshaydi, lekin undan farqli o'laroq, ro'yxat bilan ishlaganda, siz istalgan joyga biron bir narsani qo'shishingiz va ro'yxatning yuqori qismida faqa t bitta ko'rsatgichdan foydalanishingiz mumkin.
Ikkala bog'langan ro'yxat. Bir bog'lamli ro'yxat bilan ishlashda ko'plab muammolar ulardagi oldingi elementga o'tishning iloji yo'qligidan kelib chiqadi
-rasm. Ro’yhat tuzilishi

Navbat - bu elementlarning to'plamidir, unda yangi elementlarni qo'shishga ruxsat beriladi (u navbatning boshlanishi deb ataladi) va mavjud elementlarni faqat ikkinchi chetidan o'chirish, qaysi biri? chiziqning oxiri deb nomlangan.

Stek - bu elementlarning to'plami bo'lib, unda yangi elementlarni qo'shish va mavjud elementlarni faqat bitta uchidan olish mumkin bo'ladi.
Zamonaviy kompyuterlarda stek quyidagi maqsadlarda ishlatiladi:
 mahalliy o'zgaruvchilarni aniqlash
 protsedura yoki funktsiya parametrlarini joylashtirish
 Qaytish manzilini saqlash (protseduradan qaysi manzilga qaytishingiz kerak)
 vaqtincha ma'lumotlarni saqlash, ayniqsa Assembler-da dasturlash paytida
3. Dinamik ma’lumotlar tuzilmasi - ro’yhatlar
Chiziqli ro’yhatlarda har bir element o’zidan keyingisi yoki oldingisi bilan ham bog’langan bo’lishi mumkin. Birinchi holatda, ya’ni elementlar o’zidan keyingi element bilan bog’langan bo’lsa, bunday ro’yhatga bir bog‘lamli ro‘yhat deyiladi. Mazkur ko’rinishdagi ro’yhat elementi k’rsatkichining o’ziga xosligi shundan iboratki, u faqatgina ro’yhatning navbatdagi elementi adresini ko’rsatadi. Bir tomonlama yo’naltirilgan ro’yhatda eng so’nggi element ko’rsatkichi bo’sh, ya’ni NULL bo’ladi.
Agar har bir element o’zidan oldingi va o’zidan keyingi element bilan bog’langan bo’lsa, u holda bunday ro’yhatlarga 2 bog‘lamli ro‘yhatlar deyiladi.
Agar oxirgi element birinchi element ko’rsatkichi bilan bog’langan bo’lsa, bunday ro’yhatga halqasimon ro‘yhat deyiladi. Ro’yhatning har bir elementi shu elementni identifikatsiyalash uchun kalitga ega bo’ladi. Kalit odatda butun son yoki satr ko’rinishida ma’lumotlar maydonining bir qismi sifatida mavjud bo’ladi.
Ro’yhatlar ustida quyidagi amallarni bajarish mumkin:
- ro’yhatni shakllantirish (birinchi elementini yaratish);
- ro’yhat oxiriga yangi element qo’shish;
- berilgan kalitga mos elementni o’qish;
- ro’yhatning ko’rsatilgan joyiga element qo’shish (berilgan kalitga mos elementdan oldin yoki keyin)
- berilgan kalitga mos elementni o’chirish;
- kalit bo’yicha ro’yhat elementlarini tartibga keltirish.
Ro’yhatlar bilan ishlashda dasturda boshlang’ich elementni ko’rsatuvchi ko’rsatkich talab etiladi. Statik strukturaning ma'lumotlariga dasturda e'lon qilngan asosiy va mahalliy, ham global darajadagi o'zgaruvchilar kiradi. Dinamik ma'lumotlar tuzilmasi - bu kompyuterning xotirasiga joylashtirilishi va New va Dispose kabi tizim proseduralari yordamida dasturni bajarishda xotiradan o'chirilishi mumkin bo'lgan ma'lumotlar.
Dinamik ma'lumotlar tuzilmalari ikki shaklda bo'ladi: bog'liq bo'lmagan dinamik ma'lumotlar; bog’liq dinamik ma'lumotlar.
Bog’liq bo'lmagan dinamik ma'lumotlar tuzilmasi statik bilan bir xil. Bundan tashqari, bog'liq bo'lmagan dinamik ma'lumotlar avtomatik ravishda emas, balki dasturchi tomonidan xotirada saqlanadi. Bog’liq bo’lgan dinamik ma'lumotlarga ro'yxatlar, navbatlar va ustunlar kiradi; bu elementlar manzillar havolalari yordamida o'zaro bog'liq bo'lgan birlashtirilgan ma'lumotlar.
1. Dinamik turdagi ma’lumotlar tuzilmasi
Statik ma’lumotlar tuzilmasi vaqt o’tishi bilan o’z o’lchamini o’zgartirmaydi. Biz har doim dastur kodidagi statik ma’lumotlar tuzilmasiga qarab ularning o’lchamini bilishimiz mumkin. Bunday ma’lumotlarga teskari ravishda dinamik ma’lumotlar tuzilmasi mavjud bo’lib, bunda dastur bajarilishi davomida dinamik ma’lumotlar tuzilmasi o’lchamini o’zgartirishi mumkin.
Dinamik ma’lumotlar tuzilmasi – bu qandaydir bir qonuniyatga asoslanib shakllangan, lekin elementlari soni, o’zaro joylashuvi va o’zaro aloqasi dastur bajarilishi davomida shu qonuniyat asosida dinamik o’zgaruvchan bo’lgan ma’lumotlar tuzilmasidir. Dinamik ma’lumotlar tuzilmasi 1-rasmdagide k klassifikatsiyalanadi.
1-rasm. Dinamik ma’lumotlar tuzilmasi klassifikatsiyasi

Dasturlarda dinamik ma’lumotlar tuzilmasidan ko’pincha chiziqli ro’yhatlar, steklar, navbatlar va binar daraxtlar ishlatiladi. Bu tuzilmalar bir-biridan elementlarning bog’lanish usuli va ular ustida bajarilishi mumkin bo’lgan amallari bilan farqlanadi. Dinamik tuzilmalar massiv va yozuvdan farqli ravishda operativ xotirada ketma-ket sohalarda joylashmaydi. Ixtiyoriy dinamik tuzilma elementi 2 ta maydondan tashkil topadi: tuzilma tashkil etilishiga sabab bo’layotgan informatsion maydon va elementlarning o’zaro aloqasini ta’minlovchi ko‘rsatkichli maydon.