O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

Miqdorini aniqlash. Sirka kislota miqdorini aniqlashda neytrallash usulidan 
foydalaniladi. Kislotaning havodagi miqdorini aniqlashda esa yodometrik usul 
qo‗llanadi. Usulning mohiyati quyidagicha: KI va KIOz moddalari sirka kislotasi 
bilan reaksiyaga kirishib, ekvivalent miqdorda yod ajratib chiqaradi. 
6CH
3
COOH+ 5KI + KIO
3 

6CH
3
COOK + 3I
2
+ 3H
2
O 
Ajralib chiqqan yodni kraxmal ishtirokida natriy tiosulfatni aniq konsentratsiyali 
eritmasi bilan titrlanadi
. 
АЦЕТОН
C H
3
C C H
3
O
Atseton (dimetilketon) yog‗och va tosh ko‗mirdan quruq haydab olinadi. 
Kimyoviy toza atseton rangsiz, tiniq suyuqlik. O‗ziga xos xarakterli hidga ega. 56,3
0 
da qaynaydi, suvdan engil. Suv va barcha organik erituvchilar (efir, xloroform va b.) 
bilan har qanday nisbatda aralashadi. Suvdagi eritmasi osh tuzi, kalsiy xlorid, kaliy 
karbonat kabi tuzlar bilan to‗yintirilsa ikki qatlam bo‗lib ajraladi. Har xil 
aralashmalar tarkibidan suv bug‗i bilan yaxshi haydaladi. Atseton prekursorlar 
ro‗yxatiga kiritilgan.
Toksikologik ahamiyati. Atseton universal organik erituvchi sifatida har xil 
bo‗yoqlarni, nitratsellyulozani eritishda, tutunsiz porox, sun‘iy ipak olish kabi 
kimyo sanoatini turli sohalarida va kimyoviy tozalash korxonalarida ishlatiladi. 
Dorishunoslik sanoatida xloroform; sulfonal, yodoform kabi preparatlarni 
sintezlashda ham xom ashyo sifatida qo‗llanadi. Atseton sun‘iy kauchuk olishda 
ham zarur materialdir. Atseton keng miqyosda ishlatilganligi tufayli, undan 
zaharlanish hollari uchrab turadi. Atseton bug‗i havodan og‗ir. SHu sababli atseton 
ishlatilgan korxonalarda undan zaharlanish xavfi yuqori. Biroq atsetondan 

---

69 
zaharlanish natijasida o‗lim hollari ro‗y berganligi haqida ma‘lumot yo‗q. Ba‘zilar 
yanglishib spirtli ichimlik o‗rniga ichib yuborgan hodisalar ham yozilgan. Bunday 
hollarda «ichkilik» qoldiqlari yoki qusuq massalari ham ashyoviy dalil bo‗la oladi. 
Atseton prekursorlar sifatida narkotik moddalar noqonuniy ishlab chiqarishda 
ham qo‗llaniladi.
Atseton farmakologik xossasi bo‗yicha narkotik ta‘sir etadigan moddalar qatoriga 
kiradi. Organizmda kumulyasiyalanadi. Organizmdan juda sekin chiqariladi. U 
organizmga nafas yo‗li, teri orqali va og‗iz orqali tushishi mumkin. Zaharlanganda 
qon orqali bosh miyaga, qorataloq, jigar, oshqozon osti bezi, buyrak, o‗pka va 
yurakka ta‘sir etadi. Bu a‘zolardagi miqdori qondagi miqdoridan kam bo‗ladi. 
Metabolizmi. Organizmga tushgan atsetonning oz qismi karbonat angidridgacha 
oksidlanadi va nafas bilan chiqariladi. O‗zgarmagan holda nafas, teri orqali va 
peshob bilan chiqariladi.
Sud kimyogari bioob‘ektlardan atsetonni aniqlash uchun tekshirish olib 
borayotganda uni sog‗lom organizmda ham hosil bo‗lib turishini nazarda tutishi 
kerak. Qand kasalligi (diabet) bilan og‗rigan bemor qonida va peshobida atseton 
moddasi bo‗lib, peshob bilan chiqariladigan miqdori 300-400 mg % gacha (normada 
40 mg %) etadi. 
Bulardan tashqari atseton organizmga tushib qolgan izopropil spirtining 
metaboliti ham bo‗lishi mumkin.