O’zbekiston Respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi Toshkent tibbiyot akademiyasi

10 mavzu. Aholi turar joylarini rejalashtirish va kurilish gigiena asoslari. 
Manzilgoxning shaxar qurilishini me’yorlash  kuyidagi asosiy  tamoyillariga asoslangan : 
1.
 
Turli darajadagi uniflardan  tarkib topgan  joylashtirish  tizimini  tashkil etuvchi  shaxar va 
kishloklardagi  aholi urnashgan joylarni  uzoro boglik xolda tarakkiy toptirishni (ragbatlantirish) 
tezlashtirish; 
2.
 
Sanitariya-gigiena  talablariga  rioya  kilgan  xolda  aholi  urnashgan  joylardan  foydalanish  
darajasini oshirish .  
3.
 
Voxalarda joylashgan manzillarga yakin me’yorlarda  kukalamzorlashtirish, suv chiqarish, 
agratsiya  qilish  singari    rejalashtirish    vositalari  bilan  xududlarning    aloxida  nomakbul  bandni  
iklim sharoitlari ta’sirini bartarf etish; 
4.
 
Tabiyi  relef va sugorish tizimlarini imkon kadar ko’prok  saqlab kolish :  
Manzilgoxlarning    ularda  istikomad  qilish  darajasini  oshirishga    karatilgan  kompleks  ,  ko’p 
omilli rivojlanishni ta’minlash 
             Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,8,9,15; Q – 1,6,9,13 
 
 
11 mavzu. Seliteb mintakalarni, yashash mavzelari va mikrorayonlarni rejalashtrishni gigiena 
asoslari. 
Shahar manzilgoxyaarining obod xududlari   rejalashtirish tuzilmasi. Reja tuzilishi 
Obod  hududlarning  sejalashtirish  tuzilmasi  turar-joy  qurilishining  xizmat  ko’rsatish 
muassasalari  va  kooxonalari,  yo’l  ko’cha  tarmog’i,  umumiy  foydalanishda  bo’lgan 
ko’kalamzorlashtirilgan  hududlar,  obod  hududda  joylashgan,  sanitariya  jihatida  bezarar  sanoat 
korxonalari  bilan  foydal.  o’zaro  aloqasini  ta’minlashi,  shuningdek  manzilgohning  umumiy 
rejalashtiri; tuzilmasini, uning tabiiy xususiyatlar hamda aholining  shakllangan turmush-maishiy 
an’analarini hisobga olishi lozim. 
 
Tabiiy  sharoitlar  (harorat,  suv  bilan  ta’minlanish  darajasi,  yashil  daraxtzorlar  barpo 
qilish uchun shart-sharok 

 
38 
va  hokazo)  kompleksi  bo’yicha  O’zbekiston  Respublikasi  hududi  quyidagi  landshaft-iqlim 
rayonlariga bo’linadi:  sahrolar, sahrolar kurshovidagi aohalar, tog  yon bagridagi  vohalar, yangi 
o’zlashtirilayotgan cho’l erlari va tog’lar . 
               Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,6,10; Q – 1,6,12,13 
 
12 mavzu. Kishlok aholisi turar joylarini rejalashtirish gigienasi . 
Tumanlar  loyixasini  tuzishda  iktisodiy-ijtimoiy  rivojlanish  hisobga  olinadi.  Bunda  injener- 
texnik,  sanitariya  va  gigiena  talablari,  me’morlik  loyixalash  tadbirlari  ko’zda  tutiladi.  Xalk 
xo’jalik ob’ektlarini bir-biri       bilan bog’langan              holatda  joylashtirish  ,  ishlab  chiqarish 
kuchlarini to’g’ri taqsimlash va tabiiy boyliklardan rosmana foydalanish va ularni muxofaza qilish 
nazarda  tutiladi  ,  hamda  aholining  turmushi  va  ish  sharoitlarini  yaxshilash  ,  atrof  -  muhitni 
muxofaza qilish va boshqa chora- tadbirlar ham ko’zda tutiladi. 
               Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,6,10; Q – 1,6,12,13 
 
            13 mavzu. Shaxarlar rejasi yul tarmoklarining ahamiyati . 
Shahar            ko’chalari  tizimining  rejaleshtirish  qarorlari  shaharning  barcha  funksional  joylari 
orasida qulay  aloqalzrni, shaharking markaziy va tarkibiy erlaridan aatomobillar tranzit oqimini  
qaytarish,  yuk  va  engil  avtomobillarning    oqimini  taqsimlash  ishini  ta’minlashi  zarur.    Ko’cha 
tarmogi  shaharga  tashki  avtomobil    yo’llaridan  kirishni  ta’minlashi  kerak.  Magistral  ko’cha 
tarmogining  o’rtacha  zichligi,  nazarda  tutilayotgan  hudud  chegaralari  bo’ylab  o’tadigzn 
ko’chalar ko’lami xisobga olingan holda shahar hududida 2,2-2,4  kmG’km.kv.   atrofida   qabul   
qilinishi  kerak.  Ta’mir  qilinayotgan  shaharlarning  markaziy  tumanlaridagi  ko’chani  o’tish 
qismining  ensizligi,    asosiy    imoratlarning    qurilib    bo’lganligi    uchun    parallel      ko’chalar 
orasida  350m  dan  ortiq  bo’lmagan  oraliqdagi  -    bir  yoqlama    transport    harakatini      nazarda  
to’tish  tazsiya  etiladi.  Qayta            tiklash,            ta’mir            sharoitida    faqatgina          ommaviy      
yo’lovchi     trznsporti  hamda  piyodalarnint   o’tishiga   mo’ljallangan ko’chalarni barpo etishga 
ijozat beriladi. 
           Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,6,10; Q – 1,6,12,13 
 
 
14 mavzu. Aholi turar joylarini rejasida yashil usimliklarni roli va gigienik ahamiyati. 
     Kukalamzor daraxtzorlarning aholi turar joylardagi gigienik ahamiyati 
Shaxar  va  ishchilar  posyolkalarining  tabiiy  holati  uning  kukalamligi,orombash 
sharoitlarini  faqat  insonning  uzi  orqali  uning  kukalamzor  daraxtzorlari    vuxudiga 
keltiradi.Shaxardagi  parklar,xiyobonlar,kichiq  urmonlar,shaxar  aholisini  dam  oladigan 
orombaxsh  joylariga  aylanadi.Daraxtzorlar  havosi  oksigen  bilan  boyitadi,havoni  turli 
iflosliklardan 
tozalaydi.Daraxtzorlar 
 
suv 
havzalarining 
kirkoklarida,suv 
yonbagri 
xiyobonlarida,kator  qilib,ekilgan    daraxtlar  shaxar  xusniga  xusn  kushadi,  kishilarni  dilini 
yoritadi,asabini yaxshilaydi. 
           Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,7,14,15; Q – 1,6,9,12,13 
 
15 mavzu. Shaxarlarda shovkin muammolari. Shaxar shovkinlarini aholi salomatligiga ta’siri. 
Ma’lumki  inson  kadim  zamondlardanok  shovkin  dunyosida  yashab  kelgan.  Ammo 
xozirgi  vaqtida  kishi  salomatligiga  zarar  keltiradigan  shorvkin  bikiyos  darajada  ortib  ketda.shu 
tufayli  shovkin  sabablarni  tola  o’rganish  uni  kamaytirish  va  butunlay  bartaraf  etish  yullari 
ustdida  olimlar  ko’p  izlashishlar  olib  bormokdalar.  Agarda  ushbk  masalani  respublikamiz 

 
39 
mikiyosida  ko’rib  chiqadigan  bulsak,  xozirgi  vaqtida  respublikamizda  juda  ko’p  ogir  va  engil 
sanoat korxonalar bor texnikaning jadal rivoljlangishi shovkining ko’payishiga sabab bulmokda 
zero shovkin inson salomatligiga salbiy ta’sir etadi. 
           Adabiyotlar: A - 1,2,3,4, 9,10; Q – 1,9,12,13 
 
 16   mavzu. Aholi turar joylarini elektr magnit maydonlaridan ximoya qilish 
Atrof  muhit  ifloslanishining  aholini  salomatligiga  tasirini  tekshirib  borish  xozirgi  kunda 
muxim ahamiyat kasb etmokda, sababi bugungi eksprimental modellash orqali sanitar holatning 
xar  xil  variantlarini,  to  uning  uzoq  vaqtga  so’ngi  tasir  vaqtini,  birgalikdagi  va 
kombinatsiyalangan miqdorini oldindan kura bilish va ishlab chiqish bazida mumkin emas. 
Atrof  muhit  zararlanishining  aholii  sogligiga  tasirini  o’rganish  sanitariya  vrachlarinig 
Amaliy ish jarayonidagi majburiy kismi bo’lishi kerak.  
Atrof  muhit  omillari  xilma  xildir  va  ular  kimyoviy,  biologik  va  fizik  turlarga  bulinadi. 
Ba’zi  bir  atrof  muhit  omillari  tabiiy  kelib  chiqishga  ega,  boshqalari  antropogen  omillar 
xisoblanadi.  
Atrof  muhit  holati  tabiiy-fizik  omillarning:  xarorat,  namlik,  havo  okimi,  kuyosh  radiatsiyasi, 
atmosfera  bosimi,  magnit  maydoni  graditatsiyasi  va  UB-nurlanishnig  borligiga  va  vujudga 
chiqishi  bilan  xarakterlanadi.  Antropogen  fizik  omillar  katoriga  shovkin,  vibratsiya, 
elektromagnit  maydon  kabilar  kiradi.  Fizik  faktorlar  ichida  ikkita  katta  guruxni  ajratsa  buladi: 
mexaniq tebranish va elektromagnit nurlanish. 
           Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,6,10; Q – 1,6,12,13 
 
    17 mavzu. Usimlik ximoya vositalarini qo’llashda atrof muhitni va aholi salomatligini ximoya 
qilish. 
Kishlok  xujaligi  maxsulotlarni  etishtirishda  usimlik  zarakunandalari  hamda  kasalliklariga 
qarshi  kurashda  foydalaniladigan  kimyoviy  vositalarning  soni  bir  necha  mingga  etdi.  Kishlok 
xujaligida foydalaniladigan zaharli kimyoviy moddvlvr uzining ta’sir kulami va boshqa xossalari 
bilan bir biridan fark qiladi. Shu bilan birga ular aholii salomatligiga ham xavf keltirib chiqaradi. 
Demak     ushbu     vositalardan      foydalanilganda      gigienik  talablarga      rioya      kili     shva   
ularni   nazorat   qilishni   to’g’ritashkillashtirish lozim. 
 
           Adabiyotlar: A - 1,2,3,4,6,10; Q – 1,6,12,13 
 
4. Amaliy seminar mashg’ulotlar 
4.1. Amaliy seminar mashg’ulotlarning tematik rejasi* 
4 - kurs   
Tr. 
Amaliy mashg’ulotlar mavzusi 
1 
Suv  havzalarini  ifloslantiruvchi  ma’nbalarni  aniqlash    va  ularni  suvga  va  aholi 
salomatligiga, suvdan foydalanishga ta’sirini o’rganish. 
2 
Tozalash  inshootlarini  texnik  va  gigienik  ko’rsatkichlari  bo’yicha  samaradorligini 
baholash. 
3 
Chiqindi suvlardan sinamalar olish, laboratoriya taxlilini o’tkazish tartibi (xarorat, rangi, 
xidi, tinikligi, muallak moddalar). 
 

 
40 
4 
Chiqindi  suvlarni  laboratoriyada  tekshirish  (erigan  kislorod,  KBE,  oksil  uchligi, 
bakteriologik ko’rsatkichlar). Laboratoriya natijalarini “O’qish” 
 
5 
Chiqindi suvlarni suv havzalariga tashlash sharoitlarini aniqlash usullari.     
 
6 
Chiqindi  suvlarni  va  ularning  chukmalarini  tozalash,  qayta  tozalash  va  zararsizlantirish 
inshootlarini sanitariya tekshirish usullari 
 
7 
Tuprok muhitini ifloslantiruvchi ma’nbalar va inshootlarni sanitariya tekshirish. 
 
8 
Tuprokdan  olingan  sinamalarni  laboratoriya  tekshirish  natijalariga  asoslanib  fizik-
kimyoviy xususiyatlarini gigienik baholash. 
 
9 
Tuprokdan  olingan  sinamalarni  laboratoriya  tekshirish  natijalarini  gigienik  baholash. 
Tuprok muhitini tozalik darajasini gigienik baholash. 
 
10 
Sanitariya tozalash tizimlarini gigienik baholash. 
 
 
 
11 
Sanitariya ximoya  mintakalarini tashkil qilinishini gigienik baholash. (SanPiN 0006-96) 
(SXM) 
 
12 
Statsionar  nazorat  postlarining  natijalari bo’yicha  AX  holati  gigienik  baholash.  «Chang 
guli» va «gaz guli» tuzish usullari. AX gigienik baholash uchun ma’lumotlar yigish 
 
13 
Atmosfera havosidan laboratoriya usullari Bilan ifloslanishini baholash (NO2, SO2) 
 
14 
AX tozalash inshootlarini gigienik va texnik samaradorligini gigienik baholash. 
 
15 
AX ifloslantiruvchi sanoat korxonalarini sanitariya kuzatuv olib borish (Kurs ishi). 
 
16 
Avtomagistral va magistral oldi xududlarini sanitariya holatini tekshiruv usullari.  
17 
Aholi yashash joylaridagi sanoat korxonalarining atmosfera havosi, aholii salomatligi va 
turmush sharoitiga ta’sirini o’rganish usullari. 
Jamoat sog’liqni saqlashni tashkillashtirish kafedrasi bilan 
18 
AX tozalash inshootlari loyixalarini sanitariya ekspertizasidan o’tkazish usullari 
 
19 
AX  ifloslantiruvchi  korxonalardan  chiqadigan  chiqindilarni  tarqalishi  xisob-kitob  usuli 
bilan aniqlash 
20 
Chang  ushlovchi  va  gazlarni  tozalash  inshootlarini  ishga  tushirilishidan  oldin  qabul 
qilish. 

 
41 
5 kurs  
 
№ 
Amaliy mashg’ulotlar mavzusi  
1 
Turar joy binolarini gigienik baholash (Turar binosi loyixasini ekspertizasi) 
 
2 
Jamoat    binolarini  loyixalarini  gigienik  baholash  (Yotokxona,  mexmonxona,  kazarimalar 
loyixasini eksperizasi  loyixasini ekspertizasi)  
 
3 
Jamoat  binolari  loyixasida  isitish,  ventilyatsiya  va  yoritilganlikni  xisoblash  usullari  bilan 
aniqlash  
 
4 
Maishiy  xizmat  korxonalari  loyixalarini  gigienik  baholash  (Hamom  va  kirxonalar  loyixasi 
misolida) 
 
5 
Maishiy  xizmat  korxonalari  loyixalarini  gigienik  baholash  (Sartaroshxona  va  kimyoviy 
tozalash loyixalari misolida)  
 
6 
Turli xildagi shifoxonalarni kurilishi uchun ajratilgan er maydonlarini gigienik baholash va 
loyixalarini ekspertizasi  
 
7 
DPM  loyixalarini  sanitariya  ekspertiza  qilish  usullari  (somatik  shifoxonalar  loyixasi 
misolida) 
. 
8 
DPM  loyixalarini  sanitariya  ekspertiza  qilish  usullari  (Yuqumli  kasalliklar  shifoxonalar, 
tugruk xonalar, poliklinika va ShVA KVA  loyixasi misolida)  
. 
9 
Turar joy va jamoat binolari kurilish jarayoni sanitariya nazorati va ularni ishga tushirilishida 
qabul qilish 
 
 
10 
Turar binolarini kurilishi uchun er maydonlariga qo’yiladigan gigienik talablar  
 
11 
Seliteb  mintakalarni  rejalashtirishni  gigienik  asoslari.  Seliteb  mintakani  texnik-iktisodiy 
ko’rsatkichlari.  
 
12 
Aholi  turar  joylarini  rejalashtirish  bo’yicha  loyixa  materiallarini  sanitariya  ekspertizasi  va 
unga xulosa berish. 
 
13 
Aholii turar joylarida shovkin ma’nbalarini ustidan sanitariya nazorat  
Mexnat gigiena fani bilan integratsiyalangan mashg’ulot 
14 
Aholi turar joylarida EMM ma’nbalari ustidan sanitariya nazorat  
 
15 
Aholi xududi va yashash xonalarida insolyatsiya davomiyligini aniqlash usullari  
 

 
42 
16 
Aholii turar joylarini tozalash bosh tizimi loyixalarini ekspertizadan o’tkazish uslubi. 
.  
17 
Aholi turar turar joylarini sanoat chiqindilari bilan atmosfera havosi ifloslanishdan muxofaza 
qilish bo’yicha loyixalarini sanitariya ekspertizasi  
18 
Aholii turar joylarini rejalashtirish bo’yicha loyixalarni sanitariya ekspertizasi. 
 
 
 
6 kurs 
№ 
Mashg’ulotning mazmuni 
1 
Seminar.  DSENM  Kommunal  gigiena  bo’limida  ish  yuritish.  Kommunal  gigiena  sohasida 
qonunchilik. 
 
2 
JSN.  Tashkiliy  uslubiy  ishlar.  DSENM  KG  bo’limi  tashkiliy,  rejalashtirish,  xisob–xisobot 
ishlarini uziga xosligi. 
3 
Seminar: Suvi va ichimlik suv ta’minoti gigienasi 
4 
JSN.  Ochiq  suv  ta’minoti  ma’nbalarini  sanitariya  nazorati  (Kodiriya  suv  ta’minoti  bosh 
inshootlari) 
 
5 
JSN.  Toshkent  sh.  aholisi  uchun  ichimlik  suvi  tayyorlaydigan  vodoprovod  stansiyasi  Bilan 
tanishish (Boz-suv vodoprov stansiyasi) 
6 
JSN. Erti osti suv ta’minoti ma’nbalarini sanitariya nazorati (Sirgali artezian kudugi) 
 
7 
Seminar: Suv havzalarini sanitariya muxofazasi. 
 
8 
JSN. Chiqindi suvlarni tozalash aeratsiya stansiyalarini sanitariya-gigienik tekshirish. (Salar 
aeratsiya stansiyalari) 
 
9 
JSN. Chiqindi suvlarini tozalash bosh inshootlarini sanitariya nazoratidan o’tkazish. (BozSuv 
aeratsiya stansiyalari) 
10 
Seminar. Tuprok gigienasi va aholi turar joylarini sanitariya tozalash tizimlari  
11 
JSN.  Aholi  turar  joylarini  sanitariya  tozalash  tizimini  tashkillashtirilganligini  gigienik 
baholash (Toshkent shaxri Yunusobod tumani Chiqindilarni qayta yuklash stansiyalari) 
 
12 
JSN. Aholi turar joylarini sanitariya tozalash tizimlarini tashkil qilinishini gigienik baholash 
(Maxsustrans) 
 
13 
Seminar. Atmosfera havosi sanitariya muxofazasi.  
14 
JSN.  Nazorat  postlari  ma’lumotlari  asosida  aholii  yashash  joylari  atmosfera  havosini 
ifloslantiruvchi ma’nbalarini o’rganish (UzR ob-havoni kuzatish markazi) 
 
15 
Seminar: Turar joy va jamoat binolari gigienasi  
16 
JSN  TTJ,  mexmonxona,  maxallalarni  rejali  sanitariya  tekshiruvi  va  yashash  sanitariya 
sharoitlarini gigienik baholash.  

 
43 
17 
Sanitar okartuv ishi va kurs ishi bo’yicha ma’lumotlar to’plash 
 
18 
Seminar. Davolash profilaktika muassasalari va ularga qo’yiladigan gigienik talablar. 
 
19 
JSN. Dori vositalarini tayyorlash muassasalarini sanitariya tekshirish. (Dorixona) 
 
20 
Seminar. Maishiy xizmat ko’rsatish muassasalariga qo’yiladigan gigienik talablar 
21 
JSN.  Maishiy  xizmat  ko’rsatish  muassasalarini  sanitariya  holatini  tekshirish  (Dilorom 
sartaroshxonasi) 
 
22 
JSN.  Aholi  maishiy  xizmat  ko’rsatish  muassasalarini  sanitariya  holatini  gigienik  baholash 
(Hammom, kirxona va saunalar) 
 
23 
Seminar:  Madaniy-tomoshagox  va  ma’rifiy-okartiruv  ob’ektlari  gigienasi  sanitariya 
tekshirish. (istiroxat bogi) 
24 
JSN. Madaniy-tomoshagox  va ma’rifiy-okartiruv ob’ektlarini sanitariya tekshirish. (istiroxat 
bogi) 
 
25 
Seminar. Sport soglomlashtirish majmualariga qo’yiladigan talablar  
26 
JSN.  Sport  soglomlashtirish  majmualari  va  sport  inshootlari  sanitariya  tekshiruvidan 
o’tkazish (sport majmuasi va basseyn) 
 
27 
JSN. Aholi punktida fizik omillari ma’nbalarini o’rganish. 
28 
JSN.  Toshkent  sh.  DSENM  sanitariya-gigiena  va  bakteriologik  laboratoriyasi  ish  faoliyati 
bilan tanishish 
29 
Seminar. Aholi turar joylarini rejalashtirish gigienasi. 
30 
JSN. «Ekologiya va salomatlik» bo’limii ish faoliyati bilan tanishish. 
 
31 
Ilmiy-amaliy anjuman. Anjuman o’tkazish  
32 
Oralik nazorat va OSKI  
 
4.2. Amaliy seminar mashg’ulotlar mavzularining mazmuni 
№ 
Amaliy seminar mashg’ulotlar mavzusi, TMI va ularning qisqacha 
mazmuni, foydalanilgan yangi pedagogik texnologiyalari 
Adabiyotlar 
 
 
 
 
 
 
 
1. 
Suv havzalarini ifloslantiruvchi ma’nbalarni aniqlash  va ularni suvga va 
aholi salomatligiga, suvdan foydalanishga ta’sirini o’rganish. 
Ifloslantiruvchi  manbalarni  aniqlash  uchun  maxsus  tuzilgan  sanitariya 
tekshiruvi kartasi asosida ochiq suv havzasini tekshirish kerak. 
 
Sanitariya  tekshiruvi  natijasida  suv  havzasiga  tushirilayotgan 
chiqindi suvlar aniqlanadi.  Suv havzasi  qinida joylashgan ifloslantiruvchi 
manba bo’lishi mumkin bo’lgan ob’ektlar. 
(kimyoviy 
moddalar 
omborxonasi, 
axlatxonalar, 
chorvachilik 
komplekslari,  yuqumli  kasalxonalar,  kir  o’ralar)  aniqlanadi.  Bularni  suv 
havzasi bilan aloqasi borg’yig’ishi aniqlanadi. Daryodan qum olish joylari 
A - 1,2,7;  
Q - 2,10,12. 

 
44 
va  boshqa  ishlar  qilinadigan  suv  havzalarini    ifloslantiruvchi    manba’lar 
to’g’risida ma’lumotni joylik  gidrometrologiya xizmatidan ... vazirligidan 
olish mumkin. 
 
 
 
 
 
 
2. 
Tozalash  inshootlarini  texnik  va  gigienik  ko’rsatkichlari  bo’yicha 
samaradorligini baholash. 
Chiqindi suvlarini tozalash stansiyalarnini tekshirishda sanitariya shifokori 
joriy tozalash dasturini tuzadi.  
Kuyidagi asosiy savollardan iborat buladi: 
1.
 
Chiqindi  suvlarini  tozalash  stansiyalarida  loixalardan  chiqish  xollari 
borligi; 
2.
 
Tozalash kurilmalarini chiqindi suvini miqdorini to’g’ri kelishi; 
3.
 
Tozalash inshoatlarini kurilmasi tarkibi, ishlatishning to’g’riligi. SXM 
ning borligi va uni gigienik talablarga javob berishi.; 
4.
 
Kirib keluvchi chiqindi suvlarini miqdori, uning sifati va tozalashning 
samaradorligi. 
5.
 
Chiqindi suvlarini chiqib ketish sharoitini kuzatish; 
 
A- 1,2,3,6,13;  
Q – 1,2,7,10 
 
 
 
 
 
3. 
Chiqindi suvlardan sinamalar olish, laboratoriya taxlilini o’tkazish tartibi 
(xarorat, rangi, xidi, tinikligi, muallak moddalar). 
       Suv  ob’ektlarining  yaxshi  holatiga,  chiqindi  suvlarni  tushirishni 
sharoitlari  masalalarini  to’g’ri  xal  qilish  va  suv  havzalarini  sanitariya 
muxofazasini  tadbirlar  tuzishni  amalga  oshirish  orqali  aytarlik  darajada 
erishiladi.  Suv  obektlarini  sanitariya  muxofazasi  masalasiiini  zamonaviy 
darajada  echish  uchun  suv  havzalariga  chiqindi  suvlarni  tushirishni 
sanitariya  qonuniyati  asoslari,  sanitariya  sharoitlarini  aniqlash  usulini 
bilishi zarur.    
Chiqindi suvlardan o’rtacha proporsional sinama olish usullarini asoslab 
berish 
“Jimjimador arra” va “O’rgimchak turi” usullarini o’tkazish. 
A-1,2,3,4,5, 
11,15;  
Q– 1,2,7,9,10 
4. 
Chiqindi suvlarni laboratoriyada tekshirish (erigan kislorod, KBE, oksil 
uchligi, bakteriologik ko’rsatkichlar). Laboratoriya natijalarini “O’qish” 
Tuldirib  suv  qo’yilgan  kislarodli  idishga  1ml  MuCl2  va  1ml  kaliy 
yodidning  ishkoriy  eritmasidan  solinadi.  Idishning  ogzi  maxkam  yopilib 
15 marotaba chaykatiladi. So’ng xosil bo’lgan chukma idish tubiga chukib 
tushgunicha tinch qo’yiladi. Jarayon quyidagicha o’tadi: 
KBE  aniqlash  bo’yicha  chiqindi  suv  sinamasini  laboratoriya  tekshiruv 
natijalarini interpretatsiyalash 
 “Stol o’rtasida ruchka” usullarini o’tkazish.   
A - 1,2,,3,4, 
5,6; 
Q 
– 
1,2,7,8,9. 
 
 
 
5. 
Chiqindi suvlarni suv havzalariga tashlash sharoitlarini aniqlash usullari. 
 
Chiqindi suvlarni suv havzalariga tushirish sharoitlariga aniqlash – 
bu degani suv havzalari suvlarining ifloslanishini ruxsat etiladigan darajasi 
xisoblanadi,  bu  orqali  chiqindi  suvlarni  suv  havzalariga  tushirilishi 
mumkin  eki  mumkin  emasligi  aniqlaniladi.  Bunda  suv  havzasini  suvini 
sifati  yakin  oradagi  suvdan  foydalanish  joyidan  1  km  yukorida  suv 
havzalari  suvlarini  ifloslanishdan  muxofaza  qilish  koidalarida  urnatilgan 
talablar darajasida bo’lishi kerak. 
Aerotenkni tuzilishi va ishtatish koidalari 
“Romashka” usullarini o’tkazish.. 
A - 1,2,3, 
4,5,6;  
Q – 9,10,12. 
 

 
45 
 
 
 
 
 
6. 
Chiqindi suvlarni va ularning chukmalarini tozalash, qayta tozalash va 
zararsizlantirish inshootlarini sanitariya tekshirish usullari 
 
Chiqindi suvlarini tozalash stansiyalarnini tekshirishda sanitariya 
shifokori joriy tozalash dasturini tuzadi. Kuyidagi asosiy savollardan 
iborat buladi: 
1.
 
Chiqindi  suvlarini  tozalash  stansiyalarida  loixalardan  chiqish  xollari 
borligi; 
2.
 
Tozalash kurilmalarini chiqindi suvini miqdorini to’g’ri kelishi; 
3.
 
Tozalash inshoatlarini kurilmasi tarkibi, ishlatishning to’g’riligi. SXM 
ning borligi va uni gigienik talablarga javob berishi.; 
4.
 
Kirib keluvchi chiqindi suvlarini miqdori, uning sifati va tozalashning 
samaradorligi. 
Ochiq suv havzalarini sanitariya nazoratidan o’tkazish va ekopasport