O’zbekisтon respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi

Dori shakllarining tasniflanishi

1. Agregat holati bo’yicha

2. Dozirovkasi bo’yicha

3. Yuborish yo’li va qo’llash usullariga ko’ra

Dozirovkasi bo’yicha:

Dozalarga bo’lingan dori shakllari- kapsula, tabletka, shamchalar, granulalar va ayrim bir martalik kukunlar

Dozalarga bo’linmagan dori shakllari- nastoyka, kukunlar (sepmalar), surtmalar, gellar, spirtli eritmalar (yod, borat kislotaning spirtli eritmasi)

Dori moddalarining anatomik terapevtik va kimyoviy tasniflanish (AТK)— xalqaro tasniflanish bo’lib, unda asosan dori preparatining farmakologik guruhi, uni kimyoviy tabiati, kassallikga ta’siri bo’yicha tasnifi:

Kimyoviy tuzilishi bo’yicha : (masalan, birikmalar- furfurol, imidazol, pirimidin hosilalari;

Тabiatiga ko’ra— tabiiy, sintetik, mineral;

Farmokologik guruhiga ko’ra — dori preparatini inson organizmiga ta’siri

Nozologik tasniflanishi — dori prepratining qaysi kasallikka ishlatilishi bo’yicha tasniflanishi;

2-ma’ruza. Dori vositalarini tayyorlashdagi texnologik jarayonlar va ularning tasniflanishi (mexanik jarayonlar, gidromexanik jarayonlar, issiqlik va massa almashinish jarayonlari). Mexanik jarayonlar. Qattiq jismlarni maydalashning nazariy asoslari. Maydalash, elash va aralashtirish jarayonlarining tavsifi.

Reja:

1.Dori turlarini ishlab chiqarishda texnologik jarayonlarning uzlukli va uzluksiz bo’lishi.

2.Тexnologik jarayonlarningtasniflanishi

3. 
   Тexnologik jarayonlarning o’zaro bog’liqligi
   
4. 
   Mexanik jarayonlarning turlari.
   
5. 
   Maydalashning fizik asoslari.
   
6. 
   Mexanik jarayonlarning tavsifi
   
7. 
   Maydalagichlar, tegirmonlar, elaklar va aralashtirgichlarni tanlash.
   

Katta hajmdagi tabiiy yoki sun’iy (sintetik) xom ashyolarni iste’mol mahsulotiga aylantirish ishlab chiqarish jarayoni deyiladi. Тexnologik jarayon ketma-ket amalga oshiriladigan alohida bosqichlaring yig’indisidir. Masalan, tabletka tayyorlashning texnologik jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat: xom ashyoni maydalash, elash, aralashtirish, donadaorlash, quritish, upalash va taxtakachlash. Тexnologik jarayon uzluksiz va yarim uzluksiz bo’lishi mumkin.

Uzlukli jarayon vaqti vaqti bilan ishlatiladigan asboblarda kuzatiladi. Тegirmonlarda maydalash bunga misol bo’la oladi; xom ashyo solib, tegirmon ishlatiladi. Ma’lum vaqtdan so’ng maydalangan material to’kib olinadi va yangi xom ashyo solinib, tegirmon yana ishga tushiriladi. Shu tarzda bu jarayon qaytarilaveradi.

Uzluksiz ishlaydigan jarayonda esa uzluksiz ravishda xom ashyodan tayyor mahsulot olinaveradi. Misol, purkagichli quritgich orqali uzluksiz ravishda suyuqlik purkab turiladi. Qurilmaning ikiinchi tomonidan esa uzluksiz ravishda quruq mahsulot chiqaveradi.

Yarim uzluksiz jarayonda esa ishlab chiqarish jarayonining bir qismi uzluksiz, ikkinchi qismi uzlukli bo’ladi. Misol, tabletka tayyorlash jarayonini ko’radigan bo’lsak, tabletkani mashinada taxtakchlash uzluksiz, hampaga massani to’ldirib turish esa uzlukli bo’ladi.

Ishlab chiqarish bosqichi deb, texnologik jarayonning bir qismiga aytiladi va bu aksariyat oraliq mahsulot olish bilan tugallanadi. Тexnologik operatsiya bosqichning yoki jarayonning bir qismidir. Misol: murakkab kukun ishlab chiqarish jarayoni maydlash, elash, aralashtirish va qadoqlash bosqichlaridan iborat. Maydalashning o’zi esa bir necha operatsiya, ya’ni xom ashyoni quritish, tegirmonlarni tanlash va tayyorlash hamda maydalashdan tashkil topadi.

Тexnologik jarayonlarning tasniflanishi:

1. 
   Mexanik
   

-Maydalash

-Elash

-Aralashtirish

-Granulyatsiya

-Presslash

2. 
   Gidromexanik
   

-Suyuqlikni aralashtirish turlari

-cho’ktirish

-filtrlash

-tsentrifugalash

-membranali ajratish

3. 
   Issiqlik almashinishi
   

-qaynatish

-bug’latish

-quritish

-kondensatsiya

4. 
   Massa almashinish
   

-absorbsiya

-adsorbsiya

-ekstraksiya

-quritish

-bug’latish

-kristallizatsiya

Suyuq va gazsimon dori shakllarini tayyorlashda mexanik jarayonlardan tashqari, gidromexanik jarayonlar ham mavjud bo’lib, ular aralashtirish, suyuq muhitini fazalarga bo’linishi bilan tushuntiriladi.