Oʻzbekiston respublikasi sogʻliqni saqlash vazirligi

4-ilova


YANGI OʻQUV MATERIALINING SLAYDLI TAQDIMOTI


GENETIKA Tirik organizmning irsiy belgilarini nasldan - naslga o’tishini va o’zgaruvchanlikni o’rganadigan fan. Bakteriyalarda uzgaruvchanlik ikki xil kurinishda buladi:

• 
  Fenotipik uzgaruvchanlik - modifikatsiya
  
• 
  Mikroorganizmlarning avlotdan avlotga utmaydigan bir necha belgilarining fenotipik uzgarishiga - modifikatsiya deyiladi
  
• 
  Bakteriyada – morfologik, kultural, bioximik va boshka xususiyat uzgaradi.
  

Genotipik- uzgaruvchanlik mutatsiya va genetik rekombinatsiya natijasida kelib chikadi .
GEN - bu DNK ipining bir bo’lagi hisoblanadi, oqsil sinteziga javobgar.
Mutatsiya – genlarning avlotdan avlotga utadigan struktura uzgarishiga aytiladi.
Genetik rekombinatsiya – genetik materialning donor xujayradan retsepient xujayraga utishi urganiladi: transformatsiya transduktsiya kon`yugatsiya





Bakteriyalar plazmidalari. Bakteriya xujayrasini xromosomasi DNK molekulasi hisoblanadi, tsitoplazmada joylashib xalqa tuzilishiga ega, bir qancha genlar hosil qiladi, mustaqil ravishda replikatsiya qilish qobiliyatiga ega .




Plazmidalarga kiradi:

• 
  Profaglar - lizogen xujayralarda qator nasldan - naslga o’tadigan o’zgarishlar chaqiradi
  

• 
  F- faktor (fertil) - bu avtonom xolatda turadi va kon’yugatsiya protsessida ishtiroq etadi
  

• 
  K- faktor - bu xujayrada dori preparatlariga chidamlilik keltiradi
  

• 
  COL- faktor
  

IMMUNITET

• 
  Immunologiya fani immunitet haqidagi fan bo’lib, yot narsalarga, ya’ni antigenlarga organizm reaktsiyasining genetik, molekulyar va xujayra mexanizmini o’rganadi.
  
• 
  Immunitet suzi, lotin.suz bulib immunities- biror narsadan xalos bulmoklikni anglatadi
  
• 
  Immunitet – organizmni tirik tanachalar va moddalardan himoyalanish usuli bulib uzida genetik begonalik belgilarini tashib yuruvchi antigenlarga organizmning karshilik kilish xususiyatidir.
  

Immunitet deganda, organizmni irsiy begona axborot saqlagan tirik mavjudot va moddalardan himoyalanish usuli tushuniladi.
Immunitet turlari
1.Spetsifik (maxsus)
A) Tug’ma immunitet
B) Hayot davomida (orttirilgan immunitet)
2. Nospetsifik (nomaxsus)




Maxsus
Tug’ma

• 
  Turga xos
  
• 
  genotipda saqlanadi
  
• 
  Sunniy sharoitda hosil qilinmaydi
  

Orttirilgan

• 
  Individual
  
• 
  Spetsifik (maxsus)
  
• 
  Sunniy ravishda hosil qiladi
  
• 
  Doimiy emas-yo’qolishi mumkin
  
• 
  AT hosil bo’ladi
  

Immunologik reaktivlik

• 
  Bu organizmning antigenga nisbatan yukori maxsuslikka ega bulgan reaktsiyasi aniklanadi. Xozirgi vaqtda immunologik reaktivlikka 5 ta maxsus reaktsiya formalari kiradi: immunologik reaktivini nomaxsus faktorlar bilan almashtirmaslik kerak
  

1. Antitelaning ishlab chiqilishi;
2. Yuqori sezuvchanlikning darxol yuzaga chiqadigan tipi;
3. Yuqori sezuvchanlikning asta-sekin yuzaga chiqadigan tipi;
4. Immunologik xotira;
5. Immunologik tolerantlik.




Nomaxsus himoya faktorlari

• 
  Bunga 4 ta faktor kiradi:
  

1. Xujayraviy
2. Gumoral
3. To’qimali
4. Funktsional



Xujayraviy ximoya faktorii

• 
  Fagotsitoz bu har-xil begona tashqaridan tushgan bo’lakchalarni organizmning maxsus xujayralari bilan qamrab olib, keyinchalik xujayra ichidagi fermentlar yordamida ularni xazm qilib yuborish protsessiga aytiladi.
  

Fagotsitoz kilishda asosan 2 xujayra populyatsiyasi katnashadi:
- kondagi granulotsitlar (neytrofillar, eozinofillar, mikrofagotsitlar) va monotsitlar tukima makrofaglari





Fagotsitoz boskichlari
1. Xemotaksis - fagotsitning mikrobga yaqinlashishi ko’riladi;
2. Fagotsitlarning yopishishi (retseptorlar yerdamida), adgeziya protsessi;
3. Endotsitoz - fagosomalar hosil bo’lib, mikroblarni o’rab olishi (energiya sarflanadi);
4. Mikrobning hujayra ichida inaktivatsiya bo’lib, fermentlar yordamida parchalanishi (fagolizosoma xosil buladi) lizosomada 80ga yakin fermentlar bor.
Fagatsitoz protsessi:
- tugallangan - tugallanmagan buladi





To’qimali nomaxsus himoya faktorlari
Teri va shillik kavtning bar’erlik funktsiyasi.
Teri- kislotali reaktsiyasi,temperatura namligi, terining butunligi, normal mikroflorasi
Shilliq qavat - oshqozon, ichak, ko’z, burun, og’iz bo’shlig’i shilliq qavatidagi lizotsim va sekretor immunoglobulin A.




Funktsional himoya faktorlari

• 
  Bunga makroorganizmning mikroorganizmga nisbatan reaktsiyasida shilliq kavatlardan ajralib chiqayotgan suyuqliklar hisoblanadi.
  
• 
  Masalan: - yo’talish
  

- aksirish
- qusish
- terlash
- siydikning ajralishi