O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi
Download 5.17 Kb. Pdf ko'rish
|
|
Ja`mi 56 14 28 14 10-sеmеstr Kasb ta'limi va farmatsiya yo‘nalishi talabalari uchun t/r Mavzular nomi Ja`mi soat Ma`ruza Laboratoriya mashg`uloti Mustaqil ta`lim Farm. k/t Farm. k/t Farm. k/t Farm. k/t 1 Giyohvand moddalar tahlili faniga kirish. Narkotik va psixotrop moddlar, prеkursorlar, ularni BMT konvensiyasi va O‗zR nazoratga olish to‗g‗risidagi qonunlari. Laboratoriya jihozlari, narkotik va psixotrop moddalarni saqlovchi ob‘ektlardan namunalar olish, ularni tahlilga tayyorlash. Dastlabki tahlil (test). 10 8 2 2 4 4 4 2 2 Tabiiy narkotik analgetiklar. Opiy, omnapon. Morfin, narkotin, kodein, mekon kislotasi, mekonin, ularni ajratib olish va tahlil usullari. 10 9 2 2 4 4 4 3 3 Sintetik narkotik analgetiklar. Dionin, 10 9 2 2 4 4 4 3 46 geroin, apomorfin ularni ajratib olish va tahlil usullari. 4 Opioid narkotik analgetiklar. Promedol, metadon, fentanil, petidin ularni ajratib olish va tahlil usullari. 10 8 2 2 4 4 4 2 5 Kokain. Kokain saqlovchi prеparatlar, pеshobdan ajratib olish va tahlil usullari. 10 9 2 2 4 4 4 3 6 Kannabinoidlar. Narkologik ahamiyati, ajratib olish va tahlil usullari. 10 9 2 2 4 4 4 3 7 Tabiiy fеnilalkilaminlar. Efеdrin, mеskalin, katin va katinon, ularni narkologik ahamiyati va aniqlash usullari 10 9 2 2 4 4 4 3 8 Sintеtik fеnilalkilaminlar. Amfеtamin, mеtamfеtamin, ularni narkologik ahamiyati va tahlili. Mеtoksi va mеtilеndioksi hosilalari saqlagan fеnilalkilaminlar, ularni narkologik ahamiyati va tahlili. 11 9 2 2 4 4 5 3 9 Psixotrop moddalar. Barbitur kislota hosilalarini fizik- kimyoviy xossalari, narkologik ahamiyati, ularni rangli va 10 8 2 2 4 4 4 2 47 mikrokristalloskopik rеaktsiyalari yordamida tahlili. 10 Barbitur kislota hosilalarini ashyoviy dalillardan ajratib olish, ularni YuQX ―skrining‖, UB spеktrofotomеtrik va boshqa fizik-kimyoviy usullarda sifat va miqdoriy tahlili. 10 8 2 2 4 4 4 2 11 Nеyrolеptik moddalar. Aminazin, diprazin, tizеrtsin, galopеridol, dropеridol. Ashyoviy dalillardan ajratib olish, ularni sifat va miqdoriy tahlili. 10 8 2 2 4 4 4 2 12 1,4-bеnzodiazеpin hosilalari, umumiy ma'lumotlar. Ashyoviy dalillardan ajratib olish, kimyoviy, YuQX skrining usulida tahlili. 10 8 2 2 4 4 4 2 13 1,4-bеnzodiazеpin hosilalari: xlordiazеpoksid, diazеpam, nitrazеpam, oksazеpam, fеnazеpam, ajratib olish va tahlili. 10 8 2 2 4 4 4 2 14 Prekursorlar. Toluol, atseton, sirka angidridi, kaliy permanganat, sulfat va xlorid kislotasi, ularning tahlili. 10 9 2 2 4 4 4 3 15 Prekursorlarni tahlili. 10 9 2 2 4 4 4 3 48 Ergotamin, ergometrin, lizergin kislotasi, antranil kislota, ularning tahlili. 16 Gallyusinogenlar va boshqa nazorat qiluvchi moddalar. LSD, psilotsin, psilotsibin, tahlil usullari. Fensiklidin, ketamin, tahlil usullari. 11 9 2 2 4 4 5 3 Ja`mi 162 137 32 32 64 64 66 41 10-sеmеstr Farmatsevtik tahlil yo‘nalishi talabalari uchun t/r Mavzular nomi Ja`mi soat Ma`ruza Laboratoriya mashg`uloti Mustaqil ta`lim 1 Giyohvand moddalar tahlili faniga kirish. Narkotik va psixotrop moddlar, prеkursorlar, ularni BMT konvensiyasi va O‗zR nazoratga olish to‗g‗risidagi qonunlari. Laboratoriya jihozlari, narkotik va psixotrop moddalarni saqlovchi ob‘ektlardan namunalar olish, ularni tahlilga tayyorlash. Dastlabki tahlil (test). Tabiiy narkotik analgetiklar. Opiy, omnapon. Morfin, narkotin, kodein, mekon kislotasi, mekonin, ularni ajratib olish va tahlil usullari. 13 4 4 5 2 Sintetik narkotik analgetiklar. Opiatlar va opioidlar (geroin, 13 4 4 5 49 dionin, promedol, metadon, fentanil) ularni ajratib olish va tahlil usullari. 3 Kokain. Kokain saqlovchi preparatlar, peshobdan ajratib olish va tahlil usullari. 13 4 4 5 4 Kannabinoidlar. Narkologik ahamiyati, ajratib olish va tahlil usullari. 13 4 4 5 5 Tabiiy va sintetik fenilalkilaminlar. Efedrin, meskolin, katin va katinon. Amfetamin va uning hosilalari, ularni narkologik ahamiyati va tahlil usullari. 14 4 4 6 6 Psixotrop moddalar. Barbitur kislota hosilalarini fizik- kimyoviy xossalari, narkologik ahamiyati, ularni rangli va mikrokristalloskopik reaksiyalari hamda fizik- kimyoviy usullar yordamida tahlili. 14 4 4 6 7 1,4-benzodiazepin hosilalari: xlordiazepoksid, diazepam, nitrazepam, oksazepam, fenazepam, ajratib olish va tahlili. 14 4 4 6 8 Prekursorlar. Toluol, atseton, sirka angidridi, kaliy permanganat, sulfat va xlorid kislotasi, ularning tahlili. 14 4 4 6 Ja`mi 108 32 32 44 50 Talabalar bilimini baholash tizimi: t/r Nazorat turidagi topshiriqlarning nomlanishi Maksimal yig‗ish mumkin bo‗lgan ball JN va ON ballar taqsimoti I. Joriy nazoratdagi ballar taqsimoti 60 ball 1-JN (40 b) 2-JN (20 b) Ma’ruza mashg‘ulotlarda 1. Talabaning ma‘ruza mashg‗ulotlarda faolligi, muntazam ravishda konspekt yuritishi uchun - - - 2. Mustaqil ta‘lim topshiriqlarining o‗z vaqtida va sifatli bajarilishi (keys- stadilar, esse, referat, taqdimot va boshqa turdagi mustaqil ta‘lim topshiriqlari) 10 6 4 Laboratoriya mashg‘ulotlarda 1 Talabaning mashg‗ulotlarda faolligi, savollarga to‗g‗ri javob berganligi, amaliy topshiriq (masala, misol) larni bajarganligi uchun 50 30 20 II. Oraliq nazorat 10 ball 1. Oraliq nazorat (laboratoriya mashg‗uloti o‗qituvchisi tomonidan qabul qilinadi) 10 Semestrning 10-haftasi III. Yakuniy nazorat 30 ball Semestrning oxirgi ikki haftasida Jami: 100 ball Izoh: yakka tartibda va guruh bo‗yicha topshiriqlar quyidagicha bo‗lishi mumkin: keys- stadi, taqdimot, esse, vaziyatli masalalar, variantlar asosida savol-javob. Talabaning fan bo‗yicha o‗zlashtirish ko‗rsatkichining namunaviy mezonlari: T/ r Talabaning fanni o‘zlashtirish darajasi (bilim, malaka va ko‘nikma darajasi) Ballar A) xulosa va qarorlar qabul qilish 86-100 ball ijodiy fikrlay olish mustaqil mushohada yurita olish olgan bilimlarini amalda qo‗llay olish mohiyatini tushunish bilish, aytib berish tasavvurga ega bo‗lish 51 B) mustaqil mushohada yurita olish 71-85 ball olgan bilimlarini amalda qo‗llay olish mohiyatini tushunish bilish, aytib berish tasavvurga ega bo‗lish V) mohiyatini tushunish 55-70 ball bilish, aytib berish tasavvurga ega bo‗lish G) aniq tasavvurga ega bo‗lmaslik 0-54 ball bilmaslik Asosiy adabiyotlar: 10. Ikromov L.T., Mirxaitov T., Tojiеv M.A., Yuldashеv Z. O. Toksikologik kimyo. Toshkеnt, Extremum press. 2010. 11. Ikramov L.T. va b. ―Sud kimyosidan praktikum‖. Toshkеnt 2007y. 12. Ikromov L.T va b. – Sud kimyosidan amaliy mashg‘ulot., 2005y. Elеktron darslik. 13. Kaлетина Н.И. – Mетаболизм и анализ токсикантов. Москва, «GEOTAR-Mеdia», 2008г. 14. Азизов И.К. "Наркотические средства и психотропные вещества, прекурсоры, контролируемые на территории Республики Узбекистан" Тошкент, 2011. 15. Еремин С.К., Изотов Б.Н., Веселовская Н.В. ―Анализ наркотических средств‖ М.: Мысль, 1993. 16. Крамаренко В.Ф. Токсикологическая химия. Киев: Выща школа, 1989. - 450 с. 17. Токсикологическая химия: Учебник для вузов / Т.В. Плетенева, Е.М. Саломатин, и др.; под ред. Т.В. Плетеневой. – М.: ГЭОТАР – Медиа, 2005. – 512 с. 18. Clark S. // Isolation and Identification of Drugs. – London: The Pharmaceutical Press, 2004.- 1350 p. Qo‗shimcha adabiyotlar: 11. Байзолданов Т.. Байзолданова Ш.Т.-Руководство по токсикологической химии ядовитых веществ, изолируемых методами экстракции. - Алматы, 2003.- 410 c. 12. Веселовская Н.В., Коваленко А.Е. и др. Наркотики. Свойства, действие, фармакокинетика, метаболизм. – М.: Нарконет, 2002. – 232 с. 13. Веселовская Н.В., Коваленко А.Е. Наркотики: пособие для работников химико-токсикологических и судебно-химических лабораторий. – М.: Триада Х, 52 2000. – 206 с. 14. Рекомендуемые методы обнаружения и анализа АМФЕТАМИНА, МЕТАМФИТАМИНА (руководство для национальных лабораторий) Организация Объединенных Наций. Нью-Йорк, 2000 15. Рекомендуемые методы анализа барбитуратных производных, находящихся под международным контролем (руководство для национальных лабораторий экспертизы наркотиков) Организация Объединенных Наций. Нью-Йорк, 2000 16. Рекомендуемые методы анализа производных бензодиазепина, находящихся под международным контролем (руководство для национальных лабораторий экспертизы наркотиков) Организация Объединенных Наций. Нью-Йорк, 2000 17. Руденко Б.А., Коваленко А.Е., Галузин К.А. и др. Химико-аналитическое определение наркотических и допинговых средств. – М.: Нарконет, 2007. – 367 с. 18. Симонов Е.А., Найденова Л.Ф., Ворнаков С.А. Наркотические средства и психотропные вещества, контролируемые на территории Российской Федерации / Под ред. В.В. Рогозина. – М: Ibterlab, 2003. – 411 с. 19. Рекомендуемые методы анализа KOКАИНА (руководство для национальных лабораторий экспертизы наркотиков) Организация Объединенных Наций. Нью-Йорк, 2000 20. Рекомендуемые методы обнаружения и анализа ГЕРОИНА, КАННАБИНОИДОВ, КОКАИНА, АМФЕТАМИНА, МЕТАМФИТАМИНА И ЗАМЕЩЕННЫХ ПО ЦИКЛУ ПРОИЗВОДНЫХ АМФЕТАМИНА в биологических пробах (руководство для национальных лабораторий) Организация Объединенных Наций. Нью-Йорк, 2001 3.Modulni o`qitishda foydalaniladigan interfaol ta`lim metodlari ―DOMINO‖ METODI .‖Domino‖ metodi-ta‘lim oluvchilarni faollashtirishga, mustaqil fikrlashga hamda o‘z fikrini boshqalarg yetkazib berib uni asoslab berishga qaratilgan.Ushbu metod o‘tilgan mavzuni takrorlash yoki biror bob tugaganda qo‘llanilishi mumkin. Metodni mavzuga qo‘llash tartibi quyidagicha: *kichik guruhlarni raqamli kartochkalar yoki sanoq asosida shakillantirish; 53 *tayyorlangan dominolarni xar bir guruhga tarqatish; *dominoni joylashtirish uchun vaqt ajratish; *hatolar ustida ishlash. Domino metodini tayyorlash. Domino kichik guruhlarga bir hil beriladi.Dominoning bir tomoniga savol,ikkinchi tomoniga javob yozilgan bo‘ladi.Ta‘lim oluvchilar savolga javob,javobning esa savolini boshqa kartochkallardan topib to‘g‘ri joylashtirishlari kerak. ―Domino‖metodining afzalliklari: *ta‘lim oluvchilarda mustaqil fikrlash qobiliyatlarini shakillantiradi; *ta‘lim oluvchilar bigalikda ishlash ko‘nikmasi oshadi; *bir-birini eshitish va bir-biriga o‘z fikrlarini asoslab berishni o‘rganadi; *ta‘lim oluvchilar natijalarni tahlil qilishni o‘rganadilar. ―CHARXPALAK‖ METODI Mazkur metod guruhlarda ishlash usulining takomillashtirilgan ko‗rinishi bo‗lib, uning yordamida talabalar o‗rganiladigan material bo‗yicha ma‘lum bilimga mustaqil ega bo‗lish, jamoa bilan ishlash malakasini ega bo‗lish, boshqalarni o‗qitish, axborot bilan almashish hamda jamoa bo‗lib qaror qabul qilish ko‗nikmalariga ega bo‗ladi. Ushbu texnologiya o‘quvchilarni o‘tilgan mavzularni esga olishga, mantiqan fikrlab, berilgan savollarga mustaqil ravishda to‘g‘ri javob berishga va o‘z-o‘zini baholashga o‘rgatishga hamda qiska vaqt ichida o‘qituvchi tomonidan barcha o‘quvchilarning egallagan bilimlarini baholashga qaratilgan. Texnologiyani maqsadi: o‘quvchilarni dars jarayonida mantiqiy fikrlash, o‘z fikrlarini mustaqil ravishda erkin bayon eta olish, o‘zlarini baholash. yakka va guruhlarda ishlashga. boshqalar fikriga hurmat bilan qarashga, ko‘p fikrlardan keraklisini tanlab olishga o‘rgatish. Texnologiyaning qo‘llanilishi: texnologiya o‘quv mashg‘ulotlarining barcha turlarida dars boshlanishi yoki dars oxirida yoki o‘quv predmetining biron bir bo‘limi tugallanganda, o‘tilgan mavzularni o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilganlik darajasini baholash, takrorlash, mustaxkamlash yoki oralik va yakuniy nazorat o‘tkazish uchun mo‘ljallangan. Ushbu texnologiyani mashg‘ulot jarayonida yoki uning bir qismida yakka, kichik guruh va jamoa shaklida tashkil etish mumkin. «CHARXPALAK» TRENINGI № Preparatlar nomi Reaktivlar TemirIII xlorid Marki reaktivi Frede reaktivi Etil spirti va N 2 SO 4 kons N 2 SO 4 1 Morfin 2 Dionin 3 Geroin 4 Kodein 5 Mekon kislotasi 54 6 Mekonin ―VENN DIAGRAMMASI‖ USULI Venn diagrammasi ikki va uch jihatlarni hamda umumiy tomonlarini solishtirish yoki taqqoslash yoki qarama-qarshi qo‘yish uchun qo‘llaniladi. Talabalarda tizimli fikrlash, solishtirish, taqqoslash, tahlil qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Undan foydalanish bosqichlari: -talabalar ikki guruhga bo‘linadi; -plakatga chizilgan diagramma doskaga osib qo‘yiladi; -har bir to‘g‘ri fikrga qo‘yiladigan ball oldindan kelishib olinadi; -qo‘yilgan topshiriq bo‘yicha guruhlarning har qanday to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri fikrlari bir talaba tomonidan ikki xil rangdagi flomasterda diagrammaning tegishli joylariga yozib boriladi; -kichik guruh ichidan biror talaba sheriklarining ismi-shariflari to‘g‘risiga ular aytgan fikrlarni qayd qilib boradi; -fikr bildirishlar nihoyasiga yetgach, o‘qituvchi va talabalar hamkorligida to‘g‘ri va noto‘g‘ri javoblar aniqlanadi; -to‘g‘ri javobga uch ball qo‘yiladigan bo‘lsa, har bir noto‘g‘ri fikr uchun guruhning umumiy balidan uch ball olib tashlanadi; -eng ko‘p ball to‘plagan guruh g‘olib hisoblanib ular rag‘batlantiriladi; -bu jarayonda kichik guruhda qayd etilgan javoblarning noto‘g‘rilari o‘chirib chiqiladi va natijalar e‘tiborga olingan holda talabalarga tabaqalashtirilgan ball qo‘yiladi. Venn diagrammasi metodini barcha guruhlarda bir-biriga bog‘liq mavzularni tahlil qilish, solishtirish, taqqoslash va mustahkamlashda foydalanish yaxshi samara beradi. «VENN DIAGRAMMASI» TRENINGI * Kеltirilgan preраratlаr uchun аynan xаrаktеrli bo`lgаn rеаktivni ko`rsating. . 55 4. Nazariy materiallar 8-semestr 1. Eksprеss tahlil usuli, uning ahamiyati va vazifalari. Eksprеss tahlilda qo‘llaniladigan rangli rеaktsiyalar Ma'ruza rеjasi: 1. Eksprеss tahlil usuli, vazifalari. 2. Eksprеss tahlilda qo‘llaniladigan rangli rеaktsiyalar Ekspress tahlil giyohvandlik (narkotik) moddalarni aniqlashning laboratoriya va undan tashqari holatlarda o‗tkaziladigan eng samarali usullaridan hisoblanadi. Mazkur usul narkotik moddalarni tashqi ko‗rinishi bilan ularga o‗xshash moddalardan ajratib olishga xizmat qiladi. Bu esa mutasaddi xodimlarning (chegara, bojxona va IIV xodimlari, ekspertlar va b.) to‗g‗ri qaror qabul qilishga yordam beradi. SHuningdek, mazkur usullar yordamida narkokurerlarning giyohvandlik moddalarni noqonuniy chegaradan olib o‗tish, tarqatish, iste‘mol qilish kabilarning oldini oladi. Ekspress tahlil o‗tkir zaharlanishlar yuz berganda bemorlarga tez tibbiy yordamni sifatli va malakali tarzda amalga oshirish uchun ham ishlatiladi. Bunda zaharlangan bemordan olingan qon, peshob, oshqozon chayindi suvlari va boshqalar ekspress tahlil qilish uchun laboratoriyalarga yuboriladi. Laboratoriyada tezkor va zamonaviy ekspress * VЕNNA DIAGRAMMASI – 2-3 jihatlarni hamda umumiy tomonlarini solishtirish yoki taqqoslash yoki qarama-qarshi qo’yish uchun qo’llaniladi. Tizimli fikrlash, solishtirish, taqqoslash, tahlil qilish ko’nikmalarini rivojlantiradi. Diagramma Vеnna tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Alohida kichik gurhlarda diagramma Vеnnani tuzadilar va kеsishmaydigan joylarni (x) to’ldiradilar Juftliklarga birlashadilar, o’zlarining diagrammalarini taqqoslaydilar va to’ldiradilar Doiralarni kеsishuvchi joyida, ikki(XX) doiralar uchun umumiy bo’lgan, ma'lumotlar ro’yxatini tuzadi 56 tahlil usullarini qo‗llab zaharlanishga sabab bo‗lgan modda aniqlanadi. Bu esa o‗z navbatida bemorga malakali va sifatli tez tibbiy yordamni ko‗rsatishga asos bo‗ladi. Ekspress tahlillar asosida ko‗p holatlarda maxsus tanlangan kimyoviy reaksiyalar yotadi. Ular tekshiriluvchi moddaning o‗zi bilan yoki uni boshqa moddalar bilan aralashma holatida bo‗lganida ham o‗ziga xos va tezda hosil bo‗ladigan ranglar paydo qiladi. Ekspress tahlil usulining soddaligi va qulayligidan tashqari eng asosiy afzalliklaridan biri tezkorligi hamda uni maxsus kimyoviy bilimga ega bo‗lmagan xodimlar (laborantlar, texnik xodimlar) ham amalga oshirishi mumkin. YAna bir muhim tomoni rangli reaksiyalar natijasida narkotik moddalarning guruhlari aniqlanib, keyingi laboratoriyada o‗tkaziladigan tahlillarni osonlashtiradi va ularga ketadigan harajatlarni qisqartiradi. Narkotik moddalar suyuqlik, kukunsimon, qattiq va boshqa shakllarda bo‗lishi mumkin. Masalan tabletkalar, presslangan briketlar, ampulalar, shisha idishlarda, mumsimon holat va boshqalar. Sinovlarni o‗tkazish vaqtida quyidagilarni yoddan chiqarmaslik kerak: agar tekshiriluvchi narkotik modda qattiq shaklda (tabletka, briket) bo‗lsa uni kukun holatigacha maydalash kerak. - agar tekshiruvchi narkotik modda suyuqlik (ampula, shisha idishlarda) bo‗lsa uni yaxshilab chayqatish lozim bo‗ladi. - agar narkotik modda kapsulalarda bo‗lsa uni kapsuladan to‗kib olinadi. Ekspress tahlillarni o‗tkazish vaqtida quyidagilarga e‘tibor berish kerak: 1) ekspress tahlillar bilan faqat narkotik moddalar chinligini ya‘ni sifat tahlilini o‗tkaziladi, miqdor tahlillar boshqa usullarda o‗tkaziladi; 2) ekspress tahlil dastlabki tekshiruv bo‗lganligi munosabati bilan u bilan faqat taxminiy xulosaga kelish mumkin, asosiy xulosani faqat tegishli tashkilot yoki muassasa berishi mumkin; 3) rangli reaksiyaning ijobiy natijasi narkotik moddaning borligini kafolatlamaydi, shuningdek, salbiy natija ham narkotik moddaning yo‗qligini kafolatlamaydi; 4) ishlatish muddati o‗tgan reaktivlardan foydalanilmaydi, chunki ular o‗zining faolligini yo‗qotadi; 5) ekspress tahlillarda ko‗p holatlarda konsentrlangan kimyoviy reaktivlardan foydalanilganligi munosabati bilan texnika xavfsizligiga rioya qilinishi shart. "LAKMUS-3" giyohvandlik va kuchli ta‘sir etuvchi moddalarni laboratoriyadan tashqari holatlarda ekspress tahlilida qo‗llaniladi. Usul asosida rangli reaksiyalar yotadi. Buni qo‗llashdan maqsad shubhali turli ashyolarni dastlabki tahlil qilishdir. Natijalar ijobiy bo‗lgan taqdirda boshqa usullar bilan tekshiriladi. Salbiy natijalarda esa tekshiruv to‗xtatiladi. Turlari: 57 test «LAKMUS-B» - barbiturat, kokain (gidroxlorid, asos), KREK, efedrin, metakvalon, dimedrol, amfetamin, aprofen, siklodol, promedol, tramal, morfin, LSD, amizil, geroin, kodein, fensiklidin; test «LAKMUS-M1» - ko‗knori, nasha, marixuana, opiy, efedra kabi o‗simlik mahsulotlari test «LAKMUS-M2» - buprenorfin. Ekspress tahlilda qo‗llaniladigan dastlabki rang hosil qiluvchi reaksiyalar Rang hosil qiluvchi reaksiyalar asosida 1) suvni (namni) tortib olish, sulfat kislota yordamida; 2) moddalarni oksidlash, sulfat kislotali sharoitda bixromat kaliy bilan; 3) bir vaqtning o‗zida ham oksidlash ham suvni (namni) tortib olish; suvni tortib oluvchi modda ishtirokida aldegidlar bilan kondensatsiyalash va boshqalar yotadi. Moddalar (alkaloidlar, ularning sintetik analoglari, azot saqlovchi organik birikmalar) rangli mahsulotlar hosil qilish uchun quyidagi reaktivlardan foydalaniladi: • 1. Konsentrlangan sulfat kislota • 2. Konsentrlangan nitrat kislota • 3. Konsentrlangan sulfat va nitrat kislotalar (Erdman reaktivi) 20 ml konsentrlangan sulfat kislotaga 10 tomchi nitrat kislotaning 30 % suvli eritmasi qo‗shiladi. • 4. Molibden kislota saqlagan konsentrlangan sulfat kislota (Frede reaktivi), konsentrlangan sulfat kislotada ammoniy yoki natriy molibdatning to‗yingan eritmasi. Eritma yangi tayyorlanadi. • 5. Vanadiy kislota saqlagan konsentrlangan sulfat kislota (Mandelin reaktivi); 2 ml konsentrlangan sulfat kislotada 0,01 g ammoniy vanadat eritiladi. Eritma yangi tayyorlanadi. • 6. Formaldegid saqlagan konsentrlangan sulfat kislota (Marki reaktivi); 1 ml konsentrlangan sulfat kislotaga 1 tomchi formalin qo‗shiladi va sovitiladi. Eritma yangi tayyorlanadi. • Rangli reaksiyalarni o‗tkazish tartibi. • Modda saqlagan namunalar chinni tavoqchalar, chinni idishlarga o‗tkaziladi erituvchilar (ko‗p holatlarda organik erituvchilar) xona haroratida uchirib yuboriladi. Quruq qoldiqqa yuqorida keltirilgan reaktivlardan bir (ikki) tomchi tomiziladi. Reaksiya natijasida rang darhol yoki bir oz vaqt o‗tgandan so‗ng hosil bo‗ladi. Ranglar aniq bo‗lmaganda guvoh modda bilan nazorat tajribasi o‗tkaziladi va ranglar solishtiriladi. Rangli reaksiyalar natijasini baholash Ayrim moddalar ushbu reaktivlar bilan rang hosil qilishi mumkin, ayrimlari esa hosil qilmaydi. Bu esa ularni farqlashga imkon beradi. Bunda ayrim moddalar yoki ayrim guruh moddalarni ham farqlash, ularni keyingi tahlillarda aniqlamaslik imkonini beradi. Bu esa mutaxassisning vaqtini va reaktivlar hamda olingan namunalarni tejashga olib keladi. Bu reaksiyalar ko‗p holatlarda ayrim moddalar yoki moddalr guruhini aniqlash imkonini beradi. Masalan, brutsin alkaloidni konsentrlangan nitrat kislotasi bilan aniqlash juda sezgir va xususiy hisoblanadi. Reaksiya natijasi ijobiy bo‗lganda brutsinni 58 aniqlanganligi haqida xulosa qilish mumkin. Marki reaktivi bilan o‗tkazilgan reaksiya natijasi ijobiy bo‗lganda morfin qatori moddalarni tekshirishga ko‗rsatma beradi. Rang hosil qiluvchi reaksiyalar ayrim holatlarda sezgir va xususiy bo‗lgani bilan mustaqil ravishda ahamiyatga ega emas va ko‗p holatlarda (rangni yaxshi hosil bo‗lmasligi) ularning dastlabki tekshiruv va yo‗llanma beruvchi reaksiya sifatida qabul qilishga imkon beradi. Mazkur reaktivlarni qo‗llashning o‗ziga xos talablari bo‗lib, ular namunalarni tarkibida boshqa moddalar (oqsil va oqsilsimon moddalar, suv) bo‗lmasligini ta‘minlash lozim. Buning asosiy sabablaridan biri reaktivlarning tarkibiga kirgan konsentrlangan kislotalar (sulfat, nitrat va b.) oqsil va oqsilsimon moddalarni kuydirib qoraytirib yuboradi. Tarkibda suv yoki namlikni bo‗lishi ham aralashmani qizishiga olib keladi. SHuningdek, tahlil o‗tazayotgan ekspertning ham tajribasi muhim ahamiyatga ega. Download 5.17 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|