O’zbekiston Respublikasi soliq tizimi soliqlarning mohiyati va ahamiyati

Davlat budjeti, soliqlar, davlat qarzi

• Company name

reja:

• Davlat byudjetining mohiyati va funksiyalari
• Soliqlarning turlari va funksiyalari
• Davlat qarzi tushunchasi

Davlat о‘z iqtisodiy funksiyalarini bajarishda moliyaviy manba sifatida davlat byudjetiga tayanadi. Davlat byudjeti mamlakat moliya tizimining markaziy unsuri bо‘lib makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda muhim rol о‘ynaydi. Davlat byudjeti moliyaviy balans sifatida ikki qismdan iborat bо‘lib, bu qismlarni sodda qilib daromadlar va xarajatlar deb atash mumkin. Davlat byudjeti daromadlari soliq va soliq bо‘lmagan tushumlar hisobiga shakllansada, makroiqtisodiy tahlilda u soliqlar hisobigagina shakllanadi deb qaraladi.

Davlat byudjet xarajatlarini kо‘paytirish yoki qisqartirish orqali mamlakat iqtisodiyotiga aralashadi. Davlat tomonidan tartibga solishning bevosita usullari yoki byudjet siyosatining chora-tadbirlariga quyidagilar kiradi: 1) davlat xaridi (taqchillik va ortiqcha ishlab chiqarish sharoitidagi holat); 2) YAIMni taqsimlash va qayta taqsimlash (soliq va boshqa to’lovlar orqali); 3) ijtimoiy dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirish; 4) davlat byudjetining daromadlar va xarajatlar qismidagi mutanosiblikni ta’minlash; 5) ishlab chiqaruvchilarga moliyaviy yordam shakllarini kо‘rsatish (dot., subs., subv); 6) baholar ustidan nazorat о‘rnatish (iste’mol savati, ta’rif va to’lovlar); 7) eksport va import qilinadigan tovarlarga kvotalar о‘rnatish; 8) mamlakat aholisini himoya qilish maqsadida olib borilayotgan siyosat va hokazo.

• Davlat byudjeti mablag‘lari hukumatning daromadlarni va resurslarni qayta taqsimlash funksiyasini bajarishi uchun imkoniyat yaratadi.
• Davlat byudjeti xarajatlari tarkibida quyidagi moddalar mavjud:
• Iqtisodiyotga xarajatlar;
• Markazlashgan investitsiyalarni moliyalashtirish;
• Ijtimoiy himoya;
• Ijtimoiy soha, davlat boshqaruv va sud idoralarini moliyalashtirish

Soliqlar majburiy tо‘lovni ifoda etuvchi pul munosabatlarini bildirib, bu munosabatlar soliq tо‘lovchilar (huquqiy va jismoniy shaxslar) bilan soliqni о‘z mulkiga aylantiruvchi davlat о‘rtasida yuzaga keladi. Soliqlarning о‘ziga xos belgilari mavjud bо‘lib, ularga: majburiylik, xazinaga tushishlik, qat’iylik va doimiylik, aniq soliq tо‘lovchi uchun ekvivalentsizlik belgilari mavjuddir.

Iqtisodchi olimlar davlat soliq tizimining uchta turini ajratib ko`rsatadilar:

• Soliqlar qat’iy belgilangan va doimiy harakatda bо‘ladi. Tarixda 50 va 100 yillab о‘zgarmasdan harakatda bо‘lgan soliqlar mavjud. Ilmiy asosi qancha chuqur bо‘lsa soliqlar shuncha qat’iy va uzoq yillar о‘zgarmasdan harakat qiladi yoki juda kam о‘zgaradi.

• Ikkinchi belgi soliqlarning davlat mulkiga aylanishidir. Soliqlar albatta xazinaga-davlat byudjetiga va boshqa davlat pul fondlariga tushadi. Bordi-yu, tо‘lov boshqa ixtiyoriy fondlar - «Iste’dod», «Ekosan», «Kamolot», «Nuroniy» jamg’armalariga tushsa, unda soliq munosabati bо‘lmaydi. Chunki majburiylik tamoyili yо‘q, u tо‘lov davlat mulkiga tushmaydi.

• Birinchi belgi – majburiylik. Soliq va yig‘imlar majburiy bо‘ladi, bunda davlat soliq tо‘lovchining bir qism daromadlarini majburiy badal sifatida byudjetga olib qо‘yadi. Bu majburiylik Oliy Majlis tasdiqlab bergan Soliq Kodeksining tamoyili asosida amalga oshiriladi. Demak, majburiylik belgisi huquqiy tomondan davlat uchun kafolatlangan.

Soliqlar iqtisodiy kategoriya bо‘lganligidan tо‘lovchilar va byudjet о‘rtasida daromadlar taqsimlanayotganda tomonlarning iqtisodiy manfaatini albatta, e’tiborga olish zarur. Soliq tо‘lovchilar daromadini davlat istaganicha ololmaydi, soliqlarni byudjetga olishning ma’lum chegarasi mavjud. Bu xaqda kо‘plab yirik iqtisodchilar va davlat arboblari о‘z asarlarida kо‘rsatib о‘tgan. Uni davlat, shu bilan birga soliq tо‘lovchilarning mahsulot ishlab chiqarish va foyda olishdagi faoliyatini hisobga olib soliq belgilanadi.

• Ikkinchi tomondan, soliqlardan makroiqtisodiyotni rivojlantirish, bozor infratuzilmasini yaratish va boshqa umumdavlat maqsadlari uchun yetarli moliyaviy resurslar tо‘plash uchun foydalaniladi. Soliqlarning mohiyati soliq tо‘lovchilar bilan davlat о‘rtasidagi doimiy, uzoq muddatli munosabatlarda о‘z ifodasini topadi. Aniqroq aytsak, bu yerda iqtisodiy munosabat, ya’ni pul munosabati mavjuddir.

Soliqlar soliqqa tortish obyektiga qarab uch guruhga bо‘linadi:

• 3. Daromaddan olinadigan soliqlar.

• 1. Oborotdan olinadigan soliqlar.

• 2. Mol-mulk qiymatlaridan olinadigan soliqlar.

Adabiyotlar ro‘yxati:

• O‘zbekiston Respublikasining «Davlat soliq xizmati to‘g‘risida»gi qonuni. «O‘zbekiston» nashriyoti 1997 yil.
• O‘zbekiston Respublikasining «Soliq maslahati to‘g‘risida»gi qonuni. «O‘zbekiston» nashriyoti 2006 yil.
• O‘zbekiston Respublikasi «Tadbirkorlik va tadbirkorlar faoliyatini kafolatlari to‘g‘pisida»gi qonuni. «O‘zbekiston» nashriyoti 1999 yil.
• O‘zbekiston Respublikasining «Budjet tizimi to‘g‘risida»gi qonuni.