O’zbekiston Respublikasi Sportni rivojlantirish Vazirligi

Tezkorlik – kuchlilik sifatlaring biokimyoviy omillari
Shunday qilib, xulosa qilish mumkin: kuchning biokimyoviy asoslari - muskullarning qisqartiruvchi oqsillari umumiy miqdori va fermentativ xususiyatlari, ya’ni miozinning polimerizatsiyalanish darajasi va uning ATP-aza faolligining katta-kichikligi hamda aktinning umumiy miqdori bilan belgilanadi. Tezkorlik (tezlik) namoyon bo'lishining biokimyoviy asoslari ko'p jihatdan xuddi kuch sifatlarinikidek: qisqartiruvchi oqsillaming miqdori ko'pligi va ATPni parchalaydigan ferment sifatida miozinning yuqori 89 darajada faolligi bilan belgilanadi. Lekin qisqarishning maksimal tezligi sarkomeming uzunligiga yoki yo‘g‘on miozin iplarining uzunligiga teskari proporsional va nisbiy ATP-aza faolligiga to‘g‘ri proporsional. Qisqarishning eng yuqori tezligi hashora+lar va jannat qushining o ‘zi tarkibida eng qisqa sarkomer tutgan uchish muskullarida kuzatilgan, qisqarishning eng kichik tezligi — o ‘zining tarkibida eng uzun sarkomemi tutgan mollyuskalarning chig'anoqlarini yopuvchi muskullarida kuzatiladi.
Tezkorlik – kuchlilik sifatlaring biokimyoviy omillari
Kuchning sifati kabi qisqarishning maksimal tezligi har xil tipdagi muskul tolalarida keskin farq qiladi: FT tolalarda qisqarish tezligi ST tolalardagiga nisbatan deyarli 4 marta yuqori. Bulardan tashqari, qisqarishning yuqori tezligini namoyon qilish uchun ATPning tez resintezlana olish qobiliyati, asosan, kreatinkinaza teaksiyasida, Ca2', Mg2+, K+ vaN a+ ionlarining konsentratsiyasi va ularning tez bog‘lana olish va ajrala olish imkoniyatlari katta ahamiyatga ega
Tezkorlik – kuchlilik sifatlaring biokimyoviy omillari
Umuman olganda, tezkorlikning (qisqarish tezligining) biokimyoviy asoslari miofibrillarning qisqartiruvchi oqsillari faoliyati 90 bilan, ayniqsa ATP-azalik faolligi bilan, ya’ni kimyoviy energiyani ishlatilish (mobilizatsiya) tezligi bilan bog‘langan. Kuch sifatiga nisbatan aksincha qisqarishning maksimal tezligi sarkomeming uzunligiga yoki bitta sarkomer doirasida yo‘g ‘on muiozin iplarining uzunligiga teskari proporsional bo'ladi: qisqarish tezligi qancha katta bo‘lsa, sarkomeming uzunligi shuncha kalta (qisqa) bo‘ladi. Bundan tashqari, tezkorlik sifatlarining namoyon bo‘lishida ATPning kreatinkinaza reaksiyasida resintezi muhim ahamiyatga ega.
Odamning erkin harakatida kuch va qisqarishning tezligini o‘zaro bog‘lanmasdan alohida namoyon bo‘lishi emas, balki rivojlanayotgan kucjlanishning quvvati bilan belgilanadigan ularning birgalikda ko‘rsatgan samarasi (effekti) ahamiyatga ega. Muskul rivojlantirayotgan quvvat - ya’ni ATP-aza faolligini, ya’ni ATPning parchalanishi umumiy tezligining to ‘g‘ri chiziqli funksiyasi hisoblanadi
Chidamkorlik - odamning (sportchining) eng muhim jismoniy sifati bo‘lib, asosan uning ish qobiliyatining umumiy darajasini belgilaydi. Chidamkorlik ikkita formada namoyon bo‘lishi mumkin: yo davomli ishning berilgan q u w at darajasi toliqishning birinchi belgilarigacha, ya’ni mashqni quw atining pasaya boshlaganicha bajarish, yoki toliqish boshlanishi natijasida ish qobiliyati pasayishi sifatida namoyon boMadi. Chidamkorlik - ishni oxirigacha bajarish vaqti bilan oMchanadi (tch, min).
Biokimyoviy nuqtai nazardan chidamkorlik - m a’lum ishni bajarishda ishlatishga qulay boMgan energiya zaxiralarining umumiy miqdorini energiyaning sarflanish tezligiga boMgan nisbati bilan belgilanadi:
ya'ni chidamkorlik - berilgan intensivlikdagi ishni bor energiya resurslarini batamom tugaguncha bajarilgan vaqti bilan aniqlanadi
Lekin qisqa muddatli maksimal quw atli mashqlarni bajarishda kreatinfosfat zaxirasining qismi ishlatilishi bilanoq ishni bajarish tezligi pasaya boshlaydi yoki bosh miyada ishni bajarish davrida kreatinfosfatning zaxirasi umuman ishlatilmaydi. Boshqa tomondan chidamkorlik ish vaqtida toliqish boshlanishini orqaga surish hamda toliqish kuchayib borayotgan sharoitda ishni unumli bajarishga imkoniyat yaratadi. Sportchi organizmining bu qobiliyati birinchi navbatda muskul faolivatini energiya bilan ta’minlashgajavobgar bo’lgan metabolik jarayonlaming rivojlanish darajasiga bog’liq bo’ladi. Odam organizmida ATP resintezining uchta asosiy yo’llari borligiga ko‘ra chidamkorlikning uchta biokimyoviy komponentlari ajratiladi: alaktat anaerob, glikolitik anaerob va aerob komponentlari. Demak, umumiy chidamkorlikni ana shu energiya manbalarining quvvat, hajm va samaradorlik parametrlarining turlicha kombinatsiyalari natijasi deb qarash mumkin.