O’zbekiston Respublikasi Sportni rivojlantirish Vazirligi

O’zbekiston Respublikasi Sportni rivojlantirish Vazirligi

O’zbekiston Respublikasi Sportni rivojlantirish Vazirligi

O’zbekiston Davlat jismoniy tarbiya va sport

Universiteti Farg’ona filiali

“Sport turlari” fakulteti

““Yengil atletika” yo’nalishi “SP 03-22” guruhi talabasi Abdusalomov Asrorbekningning Bioximiya

Fanidan TAQDIMOTI

MAVZU: TEZKORLIK KUCHLILIK SIFATLARINING

MAVZU: TEZKORLIK KUCHLILIK SIFATLARINING

BIOKIMYOVIY ASOSLARI

Reja

1. Sportchilarning tezkorlik – kuchlilik sifatlari

2. Tezkorlik – kuchlilik sifatlaring biokimyoviy omillari.

3. Maksimal muskul kuchining muskul tolalaridagi

sarkomerning uzunligiga va aktinning miqdoriga bog’liqligi.

Muskul faoliyatida namoyon bo‘ladigan sportchining jismoniy sifatlari (kuch, tezlik, quvvat, chidamkorlik va h.k.) odamning biokimyoviy fiziologik, morfologik xususiyatlariga hamda uning psixik, texnik va taktik jihatdan tayyorlanganlik darajasiga bog‘liq boMadi. Alohida muskul tolasi rivojlantirayotgankuch undagi qisqartiruvchi oqsillarning miqdoriga, ya’ni aktinning umumiy miqdoriga va miozinning polimerizatsiyalanish darajasiga bog‘liq bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, qisqarayotgan muskulda rivojlanayotgan kuchlanishning katta-kichikligi miofibrillarning tarkibiga kiradigan har bir sarkomer doirasidagi aktin va miozin iplari orasida hosil bo’ladigan ko‘ndalang ko‘prikchalaming soniga to‘g‘ri proporsional bo’ladi.
Sportchilarning tezkorlik – kuchlilik sifatlari
Skelet muskullarining miofibrillarida ko‘ndalang ko'prikchalar hosil boMish va uzilish tezligi va shu bilan bog liq boMgan kuchlanishni rivojlanish vamuskul qisqarish tezliklari miozinning ATP-azalikfaolligiga bogMiq. Miozin ATP-azasi bilan ATPning fermentativ parchalanish tezligi har xil tipdagi muskul tolalarida keskin farq qiladi: oq-tez qisqaradigan tolalarda sekin qisqaradigan tolalarga nisbatan u ancha yuqori boMadi.
Yuqorida eslatilganidek, odamning skelet muskullarida FT va ST tolalari har xil nisbatda boMadi. FT va ST tolalarining proporsiyalari o‘zgarishi muskulning funksional xususiyatlariga bevosita ta sir qiladi. Chunki bu muskul tolalar turli harakatlantiruvchi birliklar tarkibiga kiradi, turli motoneyronlar bilan innervatsiya qilinadi va hat xil vaqtlarda ishga kirishadi. Shu bilan birga ishlayotgan muskullar tarkibida qancha FT tolalar ko‘p bo’lsa, ularning tezkorlik-kuchlilik sifatlari shuncha yuqori boMadi. Yuqorida bayon qilingan ma’lumotlardan muhim bir qonuniyat kelib chiqayapti, ya’ni maksimal muskul kuchlanishining katta -kichikligi (muskul kuchi) sarkomeming uzunligiga yoki yo‘g ‘on miozin iplarining uzunligiga, ya’ni asosiy qisqartiruvchi oqsil - miozinning polimerizatsiyalanish darajasiga to‘g‘ri proporsional
Eng uzun sarkomerlar mollyuskalarning chig'anoqlarini yopuvchi muskullarda, eng kattasi esa hashoratlar va jannat qushining uchish apparatlarida kuzatilgan. Mollyuskalarning chig'anoqlarini yopuvchi muskullari odamning maksimal muskul kuchidan 3-6 marta ortiq muskul kuchlanishini rivojlantirish aobiliyatiga ega. Hasharotlar va jannat qushining uchish muskullari rivojlantirayotgan kuchning maksimal kattaligi odamnikidan 3 marta atrofida kam. Odamning skelet muskullarida sarkomeming uzunligi o'rtacha 1,8-2,5 mkm, miozin iplarining uzunligi 1500 nm ni tashkil qiladi. Sarkomeming uzunligi yoki miofibrillaming y o 'g 'o n iplarida miozinning polimerizatsiyalanish darajasi irsiyatga moyil omil bo'lib, organizmning individual rivojlanish jarayonida va sport mashqlanishi ta’sirida o'zgarmaydi. Lekin turli muskullarning tarkibiga kirgan har xil tipdagi muskul tolalarida sarkomeming uzunligi m a’lum variatsiyalarda bo'lishi mumkin.
Shu bilan birga muskullardagi boshqa qisqartiruvchi 88 oqsil - aktinning miqdori individual rivojlanish jarayonida va sport mashqlanishi ta’sirida ancha o‘zgaradi. Muskul miofibrillarida aktinning miqdori kreatinning umumiy miqdoriga to‘g‘ri proporsional ravishda bog'liq bo'ladi (28-rasm), ya’ni hujayrada (muskul tolasi hujayrasida) aktinning miqdori qancha ko'p bo'lsa, kreatinning miqdori ham shuncha ko'p bo'ladi. Aktinning miqdorini aniqlash juda murakkab va sermehnat ish va uni har doim aniqlash mumkin emas. Shuning uchun ham sport amaliyotida ko'pincha muskullarda yoki qonda kreatinning umumiy konsentratsiyasini aniqlash muskul kuchi rivojlanishini nazorat qilishda va tezkorlik-kuchlilik mashqlarida sportda erishiladigan yutuqlaming darajasini oldindan aytib berishda qo'llaniladi.