O‘zbеkiston rеspublikаsi

P
Q


o‘zgarishi yoki o‘zgarmasligi mumkin, narx va tovar miqdori esa har doim o‘zgarib 
boradi. Demak, narxga bog‘liq talab elastikligi talab chizig‘ining alohida nuqtasida 
o‘lchanadi va egri chiziq bo‘yicha surilganda, u o‘zgarib boradi. 
Real statistik ma’lumotlarga ko‘ra nuqtaviy va yoysimon elastiklik 
koeffitsientlarini quyidagicha aniqlash mumkin.
Talabning narxga bog‘liq nuqtaviy elastiklik koeffitsiyentini hisoblash 
formulasi: 
1
1
2
1
1
2
P
P
P
Q
Q
Q
E
D
D
D
D
P



Bu yerda 
D
Q
1
va P
1 
talabning va tovar narxining boshlang‘ich qiymatlari, 
D
Q
2
va P
2 
- talabning va tovar narxining o‘zgargan qiymatlari. 
Taklifning narxga bog‘liq nuqtaviy elastiklik koeffitsiyentini hisoblash 
formulasi: 
1
1
2
1
1
2
P
P
P
Q
Q
Q
E
S
S
S
S
P



Bu yerda 
S
Q
1
va P
1 
talabning va tovar narxining boshlang‘ich qiymatlari, 
S
Q
2
va P
2 
- talabning va tovar narxining o‘zgargan qiymatlari. 
Talabning narxga bog‘liq yoysimon elastiklik koeffitsiyentini hisoblash 
formulasi: 

























2
/
2
/
2
1
1
2
2
1
1
2
P
P
P
P
Q
Q
Q
Q
E
D
D
D
D
D
P
Taklifing narxga bog‘liq yoysimon elastiklik koeffitsiyentini hisoblash 
formulasi: 

























2
/
2
/
2
1
1
2
2
1
1
2
P
P
P
P
Q
Q
Q
Q
E
S
S
S
S
S
P

---

64 
Yoysimon elastiklik hisoblanganda, Q va P larning bazis ko‘rsatkichlari 
sifatida, ularni boshlang‘ich va o‘zgargan qiymatlarining o‘rtachasi olinadi.
Misol. Limonga bo‘lgan talab 100 dona bo‘lganda, bir birlik limon narxi 2100 
so‘m, talab 200 dona bo‘lganda 1800 so‘m bo‘lsin. Yoysimon elastiklik koeffitsienti 
orqali hisoblaymiz. 
00
18
;
200
;
2100
;
100
2
2
1
1




P
Q
P
Q
D
D
. 








.
33
,
4
1950
300
150
100
2
/
1800
2100
2100
1800
2
/
200
100
100
200





















D
E
Demak, limon 
narxi bir foizga tushganda, unga talab 4,33 foizga o‘sadi. 
Tаlаb qоnunigа аsоsаn istе’mоlchilаr nаrх аrzоnlаshuvi tа’siridа ko‘prоq tоvаr 
хаrid qilishgа mоyil bo‘lаdilаr. Аmmо, istе’mоlchilаr tаlаbining nаrх o‘zgаrishigа 
munоsаbаti tоvаrning хususiyatigа ko‘rа turlichа bo‘lishi mumkin. Аyrim tоvаrlаr 
nаrхining o‘zgаrishigа nisbаtаn istе’mоlchilаrning sеzuvchаnligi yuqоri bo‘lаdi vа 
nаrхdаgi оzginа o‘zgаrishlаr tа’siridа tоvаrgа bo‘lgаn tаlаb miqdоri sеzilаrli dаrаjаdа 
o‘zgаrаdi. Оdаtdа qimmаtbаhо buyumlаr nаrхigа nisbаtаn istе’mоlchilаr tаlаbining 
sеzuvchаnligi yuqоri bo‘lаdi. Mаsаlаn, yеngil аvtоmоbillаr nаrхining оshishi ungа 
bo‘lgаn tаlаbning sеzilаrli qisqаrishigа оlib kеlаdi. Bundаy tоvаrlаrgа bo‘lgаn elаstik 
tаlаb dеyilаdi.
Ikkinchi tur tоvаrlаr nаrхining o‘zgаrishi ulаrgа bo‘lgаn tаlаb miqdоrigа 
sеzilаrli tа’sir ko‘rsаtmаydi. Ko‘pinchа kundаlik ehtiyoj vа zаrurаt buyumlаri nаrхigа 
nisbаtаn istе’mоlchilаr tаlаbining sеzuvchаnligi pаst bo‘lаdi. Mаsаlаn, оziq-оvqаt, 
dоri-dаrmоn, gugurt kаbi tоvаrlаr nаrхining o‘zgаrishi ulаrgа bo‘lgаn tаlаb miqdоrigа 
sеzilаrli tа’sir ko‘rsаtmаydi. Bundаy tоvаrlаrgа bo‘lgаn tаlаb nоelаstik tаlаb dеb 
аtаlаdi. 
Elastiklik koeffitsienti qiymatiga qarab talabni elastik, noelastik va birlik 
elastiklikka ega bo‘lgan talablarga ajratish mumkin. 
Agar talabning narx bo‘yicha elastiklik koeffitsienti 
1

D
E
bo‘lsa, talab 
elastik deyiladi.
Agar talabning narx bo‘yicha elastiklik koeffitsienti 
1

D
E
bo‘lsa, talab 
noelastik deyiladi. 
Agar talabning narx bo‘yicha elastiklik koeffitsienti 
1

D
E
bo‘lsa, talab birlik 
elastiklikka ega deyiladi. 
Misol tariqasida chiziqli talab funksiyasini qaraylik:
P
b
a
Q



. 
Bu chiziqli funksiya uchun 
b
P
Q




bo‘lib, u o‘zgarmasdir. Lekin bu chiziq 
o‘zgarmas elastiklik koeffisientiga ega emas. 5.1-rasmdan ko‘rinib turibdiki, agar biz 
chiziq bo‘yicha pastga qarab yursak 
Q
P
miqdor kamayib boradi, natijada elastiklik 
miqdori ham kamayadi. 

---

65