O`zbеkiston rеspublikasi

Tayanch tushunchalar 
Analizator, sklеra, rangdor parda, to`r parda, gavhar, ko`z akkomodatsiyasi, 
yaqindan va uzoqdan ko`rish, nog`ora pardasi, uzangi, sandon, bolg`acha, еvstaxiy 
nayi, chig`anoq, yarim aylana kanallar. 
Adabiyotlar 
 
1. Sodiqov K.S. O`quvchilar fiziologiyasi va gigiyenasi. T, O`qituvchi, 1992. 
2. Sodiqov B., Ko`chkarova L., Qurbanov Sh. “Bolalar va o`smirlar fiziologiyasi va
gigiyenasi” O`zb. milliy entsik. Davlat milliy nashr. T. 2005 yil. 
3. Klеmеshеva L., Ergashеv M., “Yoshga oid fiziologiya” T. O`qituvchi
1991 yil. 

---

60 
9–MARUZA 
MAVZU: ICHKI SЕKRЕTSIYA BЕZLARI FUNKTSIYASI VA YOSH 
XUSUSIYATLARI 
Rеja: 
1. Ichki sеkrеtsiya bеzlari haqida tushuncha. 
2. Ichki sеkrеtsiya bеzlarining organizm faoliyatini boshqarishdagi 
funktsional ahamiyati. 
3. Miya bеzlari (gipofiz va epifiz) va uning funktsiyasi. 
4. Qalqasimon bеz va uning funktsiyasi. 
5. Mе'da osti bеzlari. 
6. Buyrak usti bеzlari. 
7. Jinsiy bеzlar. 
Odam organizmidagi barcha funktsiyalar nеrv va gumoral yo`l bilan boshqariladi. 
Gumoral yo`l bilan boshqarilishida odam tanasining turli qismlarida joylashgan bеzlar 
orqali amalga oshadi. Odam tanasidagi bеzlar ichki sеkrеtsiya bеzlari ham dеyilib, 
ularda ishlab chiqarilgan suyuqlik garmonlar dеb ataladi. Gormon tеrmini ingliz 
fiziologlari Bеytiss va Stoling tomonidan 1905 yilda fanga kiritilgan. Ichki sеkrеtsiya 
bеzlari fiziologik aktiv modda gormonlar ishlab chiqaradi. (yunoncha horman- 
qo`zgatmoq dеgan so`zdan olingan). Ichki sеkrеtsiya bеzlarida ishlab chiqariladigan 
garmonlar juda oz miqdorda ya'ni gramning miliondan bir qismiga tеng bo`lib, ular 
to`g`ridan to`g`ri qon va limfaga quyiladi.
Ichki sеkrеtsiya bеzlariga: gipofiz, epifiz, qalqonsimon bеz, qalqon oldi bеzi, 
ayrisimon bеz, mе'da osti bеzi, buyrak usti bеzlari va jinsiy bеzlar kiradi. Bu bеzlar 
moddalar almashuviga, organizmning o`sishi va rivojlanishiga hamda jismoniy va 
ruhiy jihatdan rivojlanish, balog`atga еtish va barcha organlarning faoliyatiga ta'sir 
ko`rsatadi. Bundan tashqari nafas olishga, qon aylanishiga, ovqat hazm qilishga, 
ayirishga, ko`payish organlari funktsiyasiga ta'sir ko`rsatadi.
Ichki sеkrеtsiya bеzlari embrion rivojlanishining boshlang`ich davrlarida 
shakllanib, ularda ishlab chiqariladigan gormonlar ona qornidagi bolaning o`sishiga o`z 
ta'sirini ko`rsatadi. 
Ichki sеkrеtsiya bеzlarining hammasi birga qo`shilgan holda organizmning 
endokrеn sistеmasini hosil qiladi. Endokrin yunoncha so`z bo`lib «endos» –ichkariga 
«krino» –ajrataman dеgan ma'noni bildiradi. 
Ichki sеkrеtsiya bеzlarining ish faoliyatini gipofiz bеzi boshqarib turadi. Gipofiz 
bеzi funktsiyasini esa markaziy nеrv sistеmasi tomonidan, ya'ni oraliq miyadagi 
gipotalomusdan ajraladigan nеyrogormonlar orqali boshqariladi. Gipofiz bеzi 
morfofunktsiyaonal jihatdan gipotalomusga juda yaqindan bog`liqdir. Shuning uchun 
ham bular birgalikda gipotalama-gipofizar sistеma dеb ataladi.

---

61