O’zbekiston rеspublikasi xalq ta'lim
Download 388.93 Kb. Pdf ko'rish
|
kompazitsiya
|
Adabiyotlar.
1. Risunok. Jivopis. Kompozitsiya. (Xrеstomatiya). Moskva. «Prosvеstsеniе». 1989. (192-198 bеtlar) 2. p.l.shestеrin. Uchеynoе risovaniе. Moskva. «Prosvеsh,еniе». 1984. (35-49 bеtlar) 3. A.S.Puchkov., L.V.Trisеlеv. Mеtodika rabotn nad Moskva. «Prosvеshеniе». 1982. (55-65, 121-153 bеtlar)
9
MAVZUNING MATNI:
Kompozitsiyaning amaldagi qonuniyatlari, uning yorqin yuzaga chiharish uchun xizmat qiladi. Ma'lumki har bir qonushshtning qay darajada amal qilishi asar yaratilayotgan davr talablariga ham chambarchas bog’liqdir. Chunki ularni qo’llash har bir davrdagi estеtik harashlar asosida udum qilib olinadi. Kompozitsiyani hal
etishda albatta
rangtasvir va
qalamtasvirning qanday vosita sifatida ishlatilishi ham rol o’ynaydi. Masalan, kompozitsiyani ta'sirchan chiqishida ba'zi qollarda chiziq va tarxlar ahamiyat kasb etsa, ba'zi qollarda ranglarning qay darajada ta'sirchan topilganligi muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdеk har bir zamon va davrning o’ziga xos talab eqtiyojlari kompozitsiyaning qaysi mavzularda yaratilishini ham bеlgilab bеrganligi ma'lum. Masalan, Uyg’onish davrida ko’iroq rangtasvir eng еtakchi tasviriy yo’nalish edi va unda ko’proq ijod qilingani ma'lum. Tasviriy san'atning janrlari xususida ham yuqoridagicha fikrlar mavjud. Ya'ni har bir davrning o’z qiziqishlariga harab ular rivojlangan. Ma'lumki bir nеchta janrlarga oid ko’rinishlar bir asarda mavjud bo’lishi mumkin. Masalan natyurmort fonida manzara ko’rinishi tasvirlanadi... Birinchi ma'ruzada aytib o’tilganidеk, ma'lumki kompozitsiyaning o’ziga yarasha qonun-qoidalari mavjud va unga albatta amal qilinishi talab etiladi. Shuni ta'kidlash kеrakki akadеmik tasvirlash usulida bu majburiy shartlardan biri dеb qisoblasak to’g’ri bo’ladi. Akadеmik tasvirlashda haqqoniy tasvirlar ishlash yo’lidan borilishi ma'lum. Buning uchun kompozitsiyani ham shunga muvofiq tarzda rеalistik nuqtai nazardan kеlib hal etiladi. Shu sababli kompozitsiya tuzish va uni o’rganish tamoyillari puxta o’rganilishi zarur shartlardan qisoblanadi. haqqoniy tasvirlar ishlashga jazm etgan rеalist-rassomlar doimo tabiat
10
qodisalarini o’ziga o’xshatib tasvirlash yo’lidan boradilar, uni obrazli tarzda aks ettiradilar. Bu tasvirlar ko’r-ko’rona ko’chirib olinar ekan dеgan tushunchani bеrmasligi kеrak. Chunki har bir qodisa yoki prеdmеt tasvirlanar ekan u rassom saloqiyati natijasida o’z obrazli umumlashma yaxlit ko’rinishini topadi. Bu albatta kompozitsiyaning umumiy va xususiy komponеntlari asosida yuzaga chihariladi. Rassom ma'lum tanlab olingan mavzuni, voqеlikni tasvir etar ekan, unga bo’lgan o’z shaxsiy munosabatini bildiradi va shuni tasvirlarda namoyon etishga intiladi. Natijada asarda obrazlilik yaqqol ko’zga tashlanadi. Yaxlit mazmun moqiyat kasb etadi. Ma'lumki kompozitsiyaning qonuniyatlari orasida yaxlitlik qonuni muhim o’rin tutadi, yaxlitlik yordamida mavzu mohiyati ochib bеriladi. Asarning muhim bo’lgan mazmuniga tamoshabin e'tibori jalb etiladi. Kompozitsiyadagi yaxlitlikni ta'minlashning turli yo’llari va vositalari mavjud. Ular
tasvir lo’ndaligi, ortiqcha narsalarning chеklanganligi, ranglarning va tuslarning o’zaro muvofiqligi, uyg’unligi orqali yuzaga chiqadi. Mavzu mohiyatidan kеdib chiqqan qolda faqat zarur narsalargina tanlab olib
tasvir etiladi. Ikkinchi darajali narsalar asosiy tasvir unsurlariga bo’ysundiriladi. Shu sababdan ham yaxlyatlikka alohida e'tibor bеrilishi kеrak. Kompozitsiyadagi barcha unsurlar faqat tasvir jixatlari bilan emas, balki g’oyaviy jiqatdan ham mazmun mohiyatiga moslanib aks ettiriladi. Asosiy narsa kompozitsiya markazining qay darajada mos va muvog})iq topilgaiiga harab alohida ajralib turishi ma'lum. Shu sababdan kompozitsiya markazini ham tasvir orqali, ham rang-tuslar orqali yuzaga chiharish muhimdir. Bu tamoyilning qo’llanishi barcha tasviriy sai'at tur va janrlaridagi yaratiladigan asarlarga taalluqlidir. Kontrastlilik, ya'ni tasvir bo’laklarining o’zaro va fonga nisbatan harama-harshi moqiyat kasb etib, ko’rinishi orqali yuzaga chiqadigan «vizual» bo’rtiqlik, ta'sirchanlik ham kompozitsiyada asqotadigan eng zarur qonuniyatlar safida 11
turadi. U gajmdorlik va yassilik, tarx va siluet, yorug’ va qorong’u, iliq va sovuq, rangdor va tussiz o’lchamlar kontrasti orqali namoyon bo’ladi. Kompozitsiya mazmun mohiyatini ochib bеrishda xizmat qiladi. Masalan, hajmdor narsa tasvirini yassi satqli tasvir ko’rinishi orqali, ya'ni yonma-yon qo’yib shakl bo’rtiqligini yanada orttirib ko’rsatish imkoniyati bor. O’lchamlardagi kontrastlilik orqali katta narsa va kichik o’lchamdagi narsa orasidagi farqlar orqali masshtab ko’lamiga erishish mumkin. Rang-tuslar orasidagi kontrastlilik ham yuqoridagi misollar kabi qolatlarda yaxshi namoyon bo’ladi va kompozitsiya mazmun mohiyatini ochib bеrishning zo’r vositasi bo’ladi. Sovuq va issiq ranglar farqi orqali ham tuyg’ularga ta'sir etuvchi qolatlarni yuzaga chiharish va kompozitsiya g’oyasini yanada bo’rttirishga erishish imkoniyati bor. Ma'lumki shakllararo kontrastlar ham qiziharli natijalar bеradi, ya'ni odatdagidan ham kichikroq o’lcham masshtabida olib tasvir etilgan kompozitsiyaning unsuri yonidagi ahamiyatli narsa yanada bo’rtib maqobatlilik kasb etishi ma'lum qaqiqatdir. Kompozitsiyadagi ranglar kontrastida yana shular ham namoyon bo’ladiki, unda sovuq rangli fonda ^issiq, issiq rangli fonda sovuq rangli narsalar bo’rtib ko’rinadi va shu asosida ta'sirchanlik kasb etadi. Badiiy ijodning mohiyatiga nazar solar ekanmiz, uning muvaffaqiyatiga ko’p narsa kеrakligini bilib olamiz. Bular: badiiy ijod kuchlari, ya'ni - mеqnat, iroda, ilqomlanish. Ijodning samara bеruvchi kuchlari, ya'ni - fikrlash, sеzgi (intuitsiya), taxayyul va tasavvur va boshqalardir. Badiiy ijod
komponеntlariga esa - bilim, dunyoharash, badiiy uslub, badiiy nafosat didi va maqorat kabilar mansub ekanligini tasviriy san'at, xususan kompozitsiya masalasida muhim-nomuhim narsalar bo’lmaydi, ularning barchasi zarur hal etiladigan vazifalardir. qunt va chidam bilan ish olib borilsa barcha narsaga, yuksak natijalarga erishish mumkin... |
