O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi

3. Masalaning yechilishi Masalaning yechilishi bu yechim plani 

tuzilayotganda tanlangan arifmetik amallarni bajarish demakdir. Bunda har bir 

amalni bajara turib nimani topayotganimizni tushuntirish shart. 

Masalayechimini og’zaki yoki  yozma ravishda bajarilishi mumkin. Og’zaki 

yechishda tegishli arifmetik amallar tushuntirishlar og’zaki bajariladi. 

Boshlang’ich sinflarda yechiladigan masalalarning deyarli yarmi og’zaki 

bajarilishi kerak. Bunda bolalarni bajarilayotgan masalalarning deyarli amallarga 

doir to’g’ri va qisqa tushuntirishlar berishga o’rgatish kerak. Masalan quyidagi 

masalani 3-sinfda og’zaki yechish talqin qilinsin: Yangi uyda 49 ta kvartiraga 

xonadon ko’chib keldi. Bo’sh qolgan kvartiralar ko’chib kirilgan kvartiralardan 18 

ta kam. Uyda hammasi bo’lib nechta kvartira bor? O’quvchi quyidagicha fikr 

yuritishi mumkin: avval nechta bo’lib kvartira qolganini bilaman buning uchun 49 

dan 18 ni ayiraman. 31 qoladi; endi uyda hammasi bo’lib nechta kvartira borligini 

bilaman. Buning uchun 49 ga qo’shaman 80 chiqadi. Javob uyda hammasibo’lib 

80 ta kvartira bor. Avval jamini aytib so’ngra tushuntirishni bersa ham bo’ladi. 

Avval 49 dan 18 ni ayiraman. 31 qoladi- shuncha kvartiraga qoladi haligi hech kim 

ko’chib kirmagan va hokazolar. 

Yozma yechishda amallar yoziladi. Ular uchun tushuntirishlarni esa 

o’quvchilar  yozadilar yoki og’zaki aytadilar. 

Boshlang’ich sinflarda masala yechlishini quyidagi asosiy formalari bor: 

1.  Masala bo’yicha ifoda tuzish va uning qiymatini topish;  

2.  Masala bo’yicha tenglama tuzish va uni yechish; 

3.  Yechilishi ayrim amallarning ko’rinishida yozish. Yechilishni ayrim 

yozishning sanab o’tilgan formalarning har  birini quyidagimasalani yechish  

misolida  ko’rib chiqamiz: ”Do’konda   har  biri   300 so’m  turadigan   8 juft  tufli  

uchun   6  juft  botinkaga    qancha  pul  to’langan  bo’lsa,  shuncha  pul  to’landi, 

bir  juft  botinka  qancha  turadi? 

 

---

 19

1) Yechilishini  ifoda  ko’rinishida  yozish 

a) Ifodani birin-ketin   tushintirish   yozuvini  ham  yozish:  300*8(so’m)  

tuflilar  yoki  botinkalar  jami  pul  (300*8)/6 (so’m)  botinka  bahosi   (300*8 )/6 

(so’m) = 400  so’m.   Javob: 400 so’m. 

b) Ifodani tushintirishlarini yozmasdan ketma-ket  yozish:    300*8(so’m);      

(300*8)/6 = (300*8)/6 = 400 so’m. Javob: botinka bahosi 400 so’m. 

2) Yechilishini tenglama ko’rinishida yozish: 

a) x (so’m) - botinka bahosi 300 x 8 (so’m) – tuflilar  jami puli x*6 (so’m)-

botinkalar jami puli    x*6 = 8x*6 = 2400x = 2400 : 6x = 400   Jami: 400 so’m 111 

b) x (so’m) - botinka bahosi 

    300 x 8 (so’m)  x*6 = 300*8x = 2400 : 6 

    x*6 (so’m) x*6 = 2400,  x = 400  J: botinka bahosi 400 so’m. 

v) x (so’m) - botinka bahosi x*6 = 300*8, x*6 = 2400 

    x = 2400 : 6,  x = 400. J: botinka bahosi 400 so’m. 

Bu masalani yechish uchun boshqa tenglamalar ham tuzish mumkin. 

3) Yechilishini ayrim amallar ko’rinishida yozish: 

a) Tushuntirishlarni yozish bilan: 

1) 300 x 8 = 2400 (so’m) - tuflilar yoki botinkalar jami puli  

2) 2400 : 6 = 400 (so’m) botinkalar bahosi. 

b) Tushuntirish yozuvisiz yozish  

1) 300 x 8 = 2400 (so’m)  

2) 2400 : 6 = 400 (so’m) Javob: botinka bahosi 400 so’m. Amallarga 

beriladigan tushuntirishlarni tasdiq formasidagi emas, balki savol formasida ham 

ifodalash mumkin. 

Tushuntirishlarni yozishga bolalarni maxsus o’rgatish zarur. Dastlab ypzuvni 

o’qituvchi rahbarligida, so’ngra mustaqil bajarish lozim. Har bir masalani ham 

---

 20

tushuntirishlarni yozish bilan bajaraverish kerak emas. Yangi turdagi masalalar 

bilan tanishtirishda, odatda yechish yozma bajariladi. Bunda, 1-sinfda 

tushuntirishlar aytiladi 2 va 3-sinflarda esa yoziladi. Mustaqil ishlar 

bajarilayotganda o’qituvchi qaysi yozuv formasi bilan foydalanishni aytib turadi. 

Ko’pchilik hollarda  dastlabki ikkita yozuv formasi ya’ni ifoda va tenglama tuzish 

ma’qul ko’riladi.