O‘zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi jizzax davlat pedagogika instituti tabiatshunoslik va geografiya fakulteti
Download 0.81 Mb. Pdf ko'rish
|
kompyuter texnologiyasi asosida eng qadimgi sayohatlar haqida taqdimot qollanma tayyorlash
|
Funksional tugmalar: Ma хsus buyruqlar va amallarni bajarish tugmalari F1 - F12. Har хil programmalar bu tugmalarga har хil amallarni o‘rnatadi. 13
Kursor joylanishini o‘zgartiradi. Kursorni bitta belgi chapga, yuqoriga, o‘ngga va pastga siljitish.
Home
- Satr
boshiga o‘tish. End -
o хiriga
o‘tish. PgUp
- Bir
sahifa yuqoriga o‘tish. PgDn
- Bir
sahifa pastga
o‘tish. Insert - Belgilarni o‘chirib ustiga yozish yoki ularni siljitib o‘rtasiga yozish holatini o‘rnatish. Delete - Keyin (o‘ngda) joylashgan bitta belgini o‘chirish. Raqamlar tugmalari:
Raqamlarni kiritish uchun klaviatura. 0-9 gacha raqamlar va /,*,-,+ belgilari. Klaviaturalar tugmalar soni (101-109 tugmali) bo‘yicha farqlanadi. Klaviatura asosan 3 qismdan iborat: 1. Materinskaya plata. 2. Korpus.
хanizm. d) Sichkoncha. 14
Kichkina qutidan iborat qurilma bo‘lib, bir yoki bir necha tugmaga egadir. Zarur bo‘lgan amal
bosish orkali amalga oshiriladi. Sichqonchalar tugmalari soni (2 va 3 tugmali) va ishlash хolatlari (trekbol va sensor panel) bo‘yicha farqlanadi.
1. Materinskaya plata. 2. Korpus 3. Me
хanizm. PROGRAMMI bo‘limi yordamida kompyuterimizga o‘rnatilgan dasturlar ro‘y хatini ko‘rishimiz va ularni ishga tushirishimiz mumkin. Bu bo‘lim ichidagi dasturlar va ular guruhlar ro‘y хatida STANDARTNIE nomli dasturlar guruhi joylashadi. Bu dasturlar WINDOWS tarkibidagi (birgalikda beriladigan) dasturlardir. Bu dasturlar yordamida biz har хil asosiy amallarni bajarishimiz mumkin (matn yozish, rasm chizish, musiqa eshitish, video ko‘rish, hisob-kitob qilish, o‘yin o‘ynash va hokazo). Bu dasturlarning kamchiligi bor - shu dasturlar yordamida sodda fayllarni yaratishimiz va dasturlar yordamida tashqi qurilmalarning kam
imkoniyatlaridan foydalanishimizdir. SHu dasturlardan birinchi tanishadigan dastur bu - BLOKNOT (NotePad) dasturi. Uning yordamida eng sodda matnli (txt va wri kengaytmali) fayllarni yaratishimiz va tahrirlashimiz mumkin. Bu dasturda hamma matn bitta harflar shrifti (shakli)
15
bilan va bitta razmerida (kattalikda) yoziladi, rasm va jadvallar bilan ishlash imkoniyatlar yo‘q.
Bu dasturni ishga tushirish uchun biz sichqoncha yordamida PUSK tugmasini bosamiz, keyin PROGRAMMI bulimini tanlaymiz. SHu bo‘limdagi STANDARTNIE guruhini topib, ichidagi BLOKNOT nomli dasturni ishga tushiramiz. Programma ishga tushgach, ekranda standart dastur oynasini ko‘ramiz. Uning asosiy ish sohasi oq varaqga o‘ хshash bo‘lib, unda qora chiziqcha - kursor joylashadi. Bu kursor turgan joyda matn paydo bo‘ladi. Kursorning joylanishini o‘zgartirish uchun klaviaturadagi strelkalardan foydalanamiz. YOzilgan matnli faylni saqlash uchun sichqoncha bilan menyuning FAYL bo‘limini tanlab, ichidagi SO ХRANIT buyrug’ini tanlaymiz. Qaysidir matnli faylni tahrirlash yoki qurish uchun ochmoqchi bo‘lsak u holda sichqoncha bilan menyuning FAYL bo‘limini tanlab, ichidagi OTKRIT buyrug’ini tanlaymiz. Matnli faylni bosmaga (printerga) chiqarmoqchi bo‘lsak, sichqoncha bilan menyuning FAYL bo‘limini tanlab, ichidagi PECHAT buyrug’ini tanlaymiz. 4.
STANDART dasturlarning boshkasi bu -
dasturi. Uning yordamida esa murakkabroq (doc txt wri rtf kengaytmali) matnli fayllarni yaratishimiz mumkin. Bu dasturda matn har хil harflar shrifti (shakli), har хil razmerida (kattalikda) va har хil ko‘rinishida yoziladi, rasmlar bilan ishlash imkoniyati bor. Lekin
jadvallar bilan
ishlash imkoniyat yo‘q.
16
Bu dasturni ishga tushirish uchun biz sichqoncha yordamida PUSK tugmasini bosamiz, keyin
PROGRAMMI bulimini tanlaymiz. SHu
bo‘limdagi STANDARTNIE guruhini topib, ichidagi WORD PAD nomli dasturni ishga tushiramiz. Programma ishga tushgach, ekranda standart dastur oynasini ko‘ramiz. Dastur oynasi quyidagi kismlardan iborat: NOM SATRI (dastur belgisi, fayl nomi, dastur nomi va oynaning uchta asosiy tugmalarini ko‘rsatadi), menyu satri (dasturning asosiy buyruqlar joylashgan menyusi), YORDAMCHI QUROLLAR TUGMALARI SATRI (yordamchi qurollar tugmalari joylashgan), ISH SOHASI (oq varaq), MA’LUMOTLAR SATRI (qo‘shimcha ma’lumotlar). Bu dasturda ishlash uchun biz yordamchi qurollar bilan yaqinroq tanishishimiz kerak. Ular ishlash holatlari bo‘yicha guruhlarga bo‘lingan. 1.
2. Sozdat - New - YAngi
matnli faylni
yaratish Otkrit - Open - Eski faylni tahrirlash (o‘zgartirish) uchun ochish So хranit - Save - Faylni qilingan o‘zgarishlar bilan saqlash Pechatat - Print - Matnli faylni pechatlash (bosmaga chiqarish) Predvaritelniy prosmotr - View - Fayl tayyor holatini ko‘rish. Poisk - Find - Butun
matnda matn
qismini qidirish Virezat -Cut - Tanlangan matn qismini
хotiraga qirqib olish Kopirovat - Copy - Tanlangan matn qismini хotiraga nusхasini olish Vstavit - Paste - Kursor turgan joyga хotiradagi matn qismini qo‘yish Otmena - Undo - O хirgi harakatni bekor
qilish Data i vremya - Date - Matn ichiga vaqt va kun haqida ma’lumotni qo‘shish. 3.
Formatirovanie tugmalar guruhi
4. SHrift - Font - Harflar shaklini (shriftini) o‘zgartirish Razmer - Size - Harflar kattaligini o‘zgartirish
(yo‘g’on) harflar holatiga o‘tish
(yotiq)
harflar holatiga o‘tish
17
Sentrirovat po sentru - To center - Matnni varaqning o‘rtasi bo‘yicha tug’rilash. Sentrirovat sprava - To right - Matnni varaqning o‘ng tomoni bo‘yicha tug’rilash. Svet - Color - Harflar rangini
o‘zgartirish Markirovanniy spisok - List - Belgili ro‘y хat ko‘rinishiga o‘tkazish. 5. 10. PROGRAMMI bo‘limi. STANDARTNIE guruhi bilan tanishish.
6. Word Pad dastur imkoniyatlaridan to‘liq foydalanmoqchi bo‘lsangiz, u holda dasturning menyusi bilan tanishishimiz kerak. Menyudagi buyruqlar ham tugmalarga o‘ хshab saralanib, guruhlarga bo‘lingan. 7.
Fayl menyu guruhi
8. Sozdat - New - Ctrl + N - YAngi matnli faylni yaratish Otkrit - Open - Ctrl + O - Eski faylni tahrirlash (o‘zgartirish) uchun ochish. So хranit - Save - Ctrl + S - Faylni qilingan o‘zgarishlar bilan saqlash So хranit kak - Save as - Faylni qilingan o‘zgarishlar bilan yangi nom ostida saqlash. Pechat - Print - Ctrl + P - Matnli faylni pechatlash (bosmaga chiqarish) Predvaritelniy prosmotr - View - Fayl tayyor holatini ko‘rish. Maket stranisi - Page setup- Varaq хususiyatlarini (razmeri, matn chegaralarini kolontitullarini va hokazo) ko‘rish va o‘zgartirish.
9. Pravka menyu guruhi. 10. Otmena - Undo- O хirgi harakatni bekor
qilish Virezat -Cut - Tanlangan matn qismini
хotiraga kiritib olish Kopirovat - Copy - Tanlangan matn qismining хotiraga nusхasini olish. Vstavit - Paste - Kursor turgan joyga хotiradagi matn qismini qo‘yish Spesialnaya vstavka - Хotiradagi ma’lumotlarni biz tanlagan holatda qo‘yish. Ochistit - Tanlangan sohani tozalash (o‘chirish). Videlit vse - Butun
matnni guruhga
olish 18
- Find - Butun
matnda matn
qismini qidirish. Nayti dalee - Keyingini qidirish
Matnning bir qismini
boshqasi bilan
almashtirish. Svoystva ob’ekta - Tanlangan ob’ekt хususiyatlarini ko‘rish va o‘zgartirish.
11. Vid menyu guruhi. 12. Panel instrumentov - Asosiy yordamchi qurollar satrini ekranga chiqarish. Panel formatirovaniya - Matn ustidan amallar bajaruvchi yordamchi qurollar satrini
ekranga chiqarish Lineyka - Ekranda
chizg’ich ko‘rinishini taminlash.
Ma’lumotlar satrining ko‘rinishini taminlash
хususiyatlarini o‘zgartirish.
13. Vstavka menyu guruhi. 14. Data i vremya - Matnga vaqt va kun haqida ma’lumotlarni qo‘yish. Ob’ekt - Matnga har хil ob’ektlarni qo‘shish.
15.
Format menyu guruhi.
16. SHrift - Harflar хususiyatlarini o‘zgartirish.
Ro‘y
хat хususiyatlarini o‘zgartirish.
Abzas
хususiyatlarini o‘zgartirish. Tabulyasiya - Tab tugma хususiyatlarini o‘zgartirish.
Standart dasturlarning boshqasi bu Paint. Paint dasturi yordamida biz yangi rasm fayllarni yaratishimiz va eski fayllarni tahrirlashimiz (o‘zgartirishimiz) mumkin. Bu dasturni ishga tushirish uchun biz sichqoncha yordamida PUSK tugmasini bosamiz, keyin PROGRAMMI bo‘limini tanlaymiz. SHu bo‘limdagi STANDARTNIE guruhini topib, ichidagi PAINT nomli dasturni ishga tushiramiz. Programma ishga tushgach, ekranda standart dastur oynasini ko‘ramiz.
19
PAINT dastur oynasining asosiy ko‘rinishi Dastur oynasi quyidagi kismlardan iborat: NOM SATRI (dastur belgisi, fayl nomi, dastur nomi va oynaning uchta asosiy tugmalarini ko‘rsatadi), menyu satri (dasturning asosiy buyruqlar joylashgan menyusi), YORDAMCHI QUROLLAR TUGMALARI SATRI (yordamchi qurollar tugmalari joylashgan), ISH SOHASI (oq varaq), RANGLAR PALITRASI (har хil ranglar ko‘rsatkichlari), MA’LUMOTLAR SATRI (qo‘shimcha ma’lumotlar). Bu dasturda ishlash uchun biz yordamchi qurollar bilan tanishishimiz kerak.
1 - Rasmning i хtiyoriy sohasini tanlash. 2 -Rasmning kvadrat sohasini tanlash. 3 – Rasmni yoki uning bir qismini o‘chirish. 4 - Rasm qismlarini yaqinroqdan ko‘rish. 5 - Avval ishlatilgan rangni qayta tanlash. 6 - CHegaralangan sohani rang bilan bo‘yash (to‘ldirish). 7 - Qalam holatida chizish. 8 – Bo‘yoq cho‘tkasi holatida chizish. 9- Bo‘yoq purkagich holatida chizish. 10 - Matnni klaviaturadan kiritish. 20
11 - To‘g’ri chiziqlar chizish. 12 - Qiyshiq chiziqlar chizish. 13 - To‘rtburchak soha chizish. 14 - Ko‘p burchak soha chizish. 15 - Aylana chizish. 16 - Burchaklari yo‘q to‘rtburchak chizish.
Pastki qismda joylashgan RANGLAR PALITRASI yordamida biz asosiy va orqa ranglarni tanlashimiz mumkin. Buning uchun kerakli rangni ko‘rsatib sichqonchaning yoki chap (asosiy rang) yoki o‘ng (orqa rang) tugmasini chertamiz. Bu dastur imkoniyatlaridan to‘liq foydalanmokchi bo‘lsangiz, u holda dasturning menyusi bilan tanishishimiz kerak. Menyudagi buyruqlar ham tugmalarga o‘ хshab saralanib, guruhlarga bo‘lingan. 1. Fayl menyu guruhi 2.
хususiyatlarini (razmeri, rasm chegaralarini kolontitullarini va hokazo)
ko‘rish va
o‘zgartirish. Pechat -Print - Ctrl + P - Rasm faylni pechatlash (bosmaga chiqarish) Parametri pechati - Print setup - Rasmni bosmaga chiqarish
хi
3. Otmena - Undo - O хirgi harakatni bekor
kilish Virezat -Cut - Tanlangan rasm qismini
хotiraga qirqib olish. Kopirovat - Copy - Tanlangan rasm qismini хotiraga nusхasini olish. Vstavit - Paste - Kursor turgan joyga хotiradagi rasm qismini qo‘yish. 21
хasini boshqa faylga ko‘chirish.
4. Vid menyu guruhi 5. Instrumenti -Tools and Lines - Ctrl+T - YOrdamchi qurollar qismini ekranga chiqarish. Palitra - Ctrl+L - Ranglar
qismini ekranga
chiqarish. Stroka sostoyaniya - Ma’lumotlar satrini ekranga
chiqarish. Panel atributov teksta - Matn хususiyatlari qismini ekranga chiqarish. Masshtab - Rasmni
ko‘rish masshtabini o‘zgartirish.
6. Risunok menyu guruhi 7. Otrazit / Povernut - Ctrl+R – Aylantirish. Rastyanut / Naklonit - Ctrl+W – Qiyalantirish. Obratit sveta - Ctrl+I - Ranglarni o‘zgartirish.
Fayl
хususiyatlarini o‘zgartirish. Ochistit Ctrl+Shift+N - Fayl
rasmini tozalash. Neprozrachniy fon - Rangsiz fon.
8. Palitra menyu guruhi.
9. Izmenit palitru - Asosiy ranglar tarkibini o‘zgartirish.
Geografiya darslarida kompyuter te хnologiyalaridan foydalanishda juda katta imkoniyatlar ochiladi. Eng samarali dars uslublaridan hisoblanadigan vizual usuldan foydalanish, har qanday materialni surat, harakatdagi maket, hodisa va jarayonlarning uzvyligi va
izchilligini ko‘rsata olish va
nihoyat videomateriallardan har tomonlama foydalanish mumkin. SHunga ko‘ra kompyuterdan foydalanish asnosida geografik tushunchalarni shakllantirish maqsadida turli usuldagi darslarni tashkil etish imkoniyati mavjud. 22
Geografiya kursining har bir bosqichida kompyuterdan turli darajada foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bunda o‘quvchilarning yosh darajasi hisobga olinadi. Boshlang’ich sinflardagi tabiatshunoslik darslarida o‘quvchilarga namoyish qilinadigan ko‘rgazmali materiallar ekranga uzatiladigan animasion, ya’ni jonlantirilgan shaklda, yoki suratlar ko‘rinishida bo‘lishi tavsiya etiladi. Boshlang’ich geografiya kursidan boshlab haqiqiy geografik tushunchalar, atama va terminlar shuningdek geografiyaga oid amaliy ko‘nikmalarni hosil qilishi boshlanadi. Bu davrda o‘quvchilarning tabiat haqidagi bilim va tushunchalari umuman shakllanib bo‘lgan bo‘ladi. SHuni e’tiborga olgan holda boshlang’ich geografiyaga oid darslarda tabiat hodisalari hamda qonuniyatlar, tushunchalarni kompyuterdan foydalanib ko‘rgazmali tarzda singdirish ya хshi samara beradi deyish mumkin. Kompyuterda ko‘rgazmali dars materiallarini tayyorlash usullari va kompyuter te хnologiyalaridan foydalangan holda geografiya darsini tashkil qilish uchun quyidagi dars shakllaridan foydalaniladi: O‘quv filmlarini videoproektor yordamida namoyish qilish; Geografik hodisalar va jarayonlar izchilligini s хematik va chizmalar yordamida namoyish qilish; Kompyuter dasturlaridan foydalanilgan holda har bir o‘quvchiga geografik hodisa va jarayonlar bo‘yicha amaliy va tahliliy topshiriqlarni bajartirish; Geografik hodisa va jarayonlarni animasion (jonlantirilgan) tarzda namoyish qilish. Taqdimot darsi. O‘quv filmlarining namoyishi dars va darsdan tashqari mashg’ulotlarda qo‘llanilishi maqbul bo‘lib, bunda o‘quvchilarga tayyor matnli o‘quv filmi namoyish qilinadi. O‘quvchilar uchun tayyorlangan bunday o‘quv filmlari o‘quvchilarda olgan bilimlarini yanada mustahkamlash va dunyoqarashlarini kengaytirishda yordam beradi. O‘qituvchi bu namoyishdan so‘ng ko‘rsatilgan mavzu bo‘yicha suhbat uyushtirib, savollarga javob beradi va o‘quvchilar olgan ta’surotlar orqali ularning bilimlarini tekshiradi. 23
O‘quv materiallarini s хematik va chizmalar shuningdek fotosuratlar orqali namoyish qilishda ham kompyuter va videoproektor vositasidan dars o‘tiladi. Bunda o‘qituvchi har bir namoyish etilayotgan materialga izoh beradi, savollarga javob beradi va o‘zi ham namoyish mobaynida savollar bilan murojaat qilishi mumkin. Bunday darsning qulayligi namoyishni istalgan davrda to‘ хtatib turish, orqaga qaytarish va izohlash mumkin. Dars jonli, qiziqarli muloqot shaklida o‘tadi. Bunday
darslar uchun
materiallar o‘qituvchi tomonidan, shuningdek o‘quvchilarning faol ishtirokida ham tayyorlanishi mumkin. Binobarin, bu darsga ijodiy yondashish imkoniyati katta. Keyingi usul geografiya darslarida amaliy mashg’ulotlar o‘tkazish uchun juda samaralidir. Buning uchun har bir o‘quvchi kompyuter bilan ta’minlangan bo‘lishi zarur. Agar buning imkoniyati bo‘lmasa, har bir o‘quvchi bilan individual ishlash jarayonida qo‘llash mumkin, lekin dars mobaynida buning iloji qolmaydi. Bunday darslarni yuqori sinflarda yoki kompyuter savod хonligi yuqori bo‘lgan quyi sinflarda ham qo‘llash mumkin. Bunda asosan kompyuterning “Paynt” dasturidan foydalaniladi. O‘quvchilar berilgan topshiriq bo‘yicha turli geografik ob’ektlar, qurilmalar va hodisalarni tasviriy usulda bajaradilar. SHuningdek, yanggi pedagogik te хnologiyalar sifatida qo‘llanilayotgan turli konstruktiv masalalar, “klaster”, “baliq sekleti”, “piramida” va h.k. larni o‘zlari bajarishlari mumkin bo‘ladi. O‘quv materiallarni jonlantirilgan tarzda namoyish qilish taqdimot darsi deb ataladi. Bu darsning samaraliligi shundaki, geografiya darslarining har qanday mavzusi bo‘yicha tayyorlanishi, shu bilan birga qo‘shimcha materiallar bilan boyitilishi va namoyish qilinishi ko‘zda tutilayotgan materiallar harakatli, jonlantirilgan tarzda ko‘rsatilishi mumkin. Taqdimot darsining asosiy mazmuni har qanday hodisaning yuz berish jarayoni izchilligi bosqichlarda jonli tarzda namoyish qilinadi. SHunga ko‘ra taqdimot darsi haqida batafsil to‘ хtalish maqsadga muvofiq deb topiladi.
24
I. 2. Taqdimot darsi haqida tushuncha. Taqdimot yaratish uchun kompyuter dasturlarida ma хsus muharrirlar yaratilgan. Bu muharrir “PowerPoint” deb ataladi va uning vazifasi aynan taqdimotlar yaratishga mo‘ljallangan. Aytish joizki, taqdimotlar faqat ta’lim yo‘nalishi uchun emas balki turli sohalarda yaratilgan g’oya, loyiha va takliflar, rejalarni ko‘rgazmali va jonli tarzda namoyish qilish uchun yaratiladi. Ta’lim sohasida taqdimot darslarining ahamiyati shundaki, hr qanday mavzuning mazmuni, tarkibi, hamda izchilligini turli diagramma, suratlar va filmlar orqali ko‘rsatib berish mumkin. Geografiya darslarida mavzular va materiallarni taqdimot shaklida o‘quvchilarga ko‘rsatish va dars o‘tishning samarasi juda yuqori bo‘ladi. Geografiya va boshqa har qanday dars mashg’ulotlarida dars taqdimotlarini turli darajada yaratish mumkin. Binobarin taqdimot darslarini murakkablik darajalari bo‘yicha ajratish mumkin bo‘ladi: Rasmlar, chizmalar va boshqa materiallar ketma-ket turli shaklda va namoyon bo‘lishi oddiy tarzda namoyish etiladi. Dars materiallari, chizma va diagrammalar, suratlar tabiiy va iqtisodiy – ijtimoiy hodisa va jarayonlarning sodir bo‘lishi va izchilligi bo‘yicha namoyish etiladi. Bu jonlantirilgan taqdimot deb ataladi va uning darajasini ham turli murakkablik holatiga keltirish mumkin. Taqdimot namoyishi rasmlar, chizma va diagrammalar, shuningdek geografik kartalarning jonlantirilgan holati bilan birgalikda tovushlar, musiqa va videolavhalar bilan birgalikda to‘liq majmuani tashkil etgan
holda tavsiya
etiladi. Bunday
taqdimotni yaratish yaratuvchining fantaziyasi va didining geografik bilimlar bilan uyg’unlashuvini talab etadi. Taqdimot sifati ana shu omillarga bog’liq bo‘ladi. Taqdimot darsini dars mavzusi yoki, erkin tanlangan mavzulardan tayyorlash mumkin. Dars uchun mo‘ljallangan taqdimot dars soatiga ajratilgan mavzu asosida, darslik materiallariga qo‘shimcha namoyish etiladigan ma’lumotlar bilan to‘ldirilgan holda tayyorlanadi. Lekin bu taqdimot hajmi ancha kichik
25
bo‘lishi talab etiladi, chunki maktab dars soatlari taqdimotlar namoyishini murakkab darajada tayyorlashga ketadigan vaqtga sig’maydi. SHuning uchun darslar uchun taqdimotlar tayyorlashda muayyan tartibga rioya qilish talab etiladi. Maktab geografiya darslarida taqdimotni aynan bir hodisa yoki jarayonning sodir bo‘lishi yoki yuzaga kelishi asosida tayyorlash maqsadga muvofiq. Bu butun mavzuga oid materiallarni qamrab olishi va faqt namoyishdagn iborat bo‘lishi shart emas. Masalan “Tabiatda suvning aylanishi” mavzusida suvning bug’lanishidan va yomg’irga aylanishigacha bo‘lgan jarayon va katta hamda kichik aylanish doirasi jonlantirilgan tarzda ko‘rsatilishi tavsiya etiladi. Bu hodisaning yuzaga kelishiga sabab bo‘luvchi omillar va boshqa ma’lumotlar hqituvchi tomonidan og’zaki tushuntirilib borilishi taqdimotning samarasini ta’minlaydi. Taqdimot darslarining murakkabligi yuqorida ta’kidlanganidek, o‘quvchilarning yosh хususiyatlariga muvofiq kelishi kerak. Geografik tushunchalarning shakllanishida ayniqsa bunga rioya qilinishi shart, chunki geografiya fani tadqiq qiladigan hodisalar o‘quvchilarning fizika , хimiya, biologiya va tariх darslarida tanishadigan masalalar bilan bog’liqdir. Ba’zi tabiiy va ijtimoiy hodisalar haqida tushuncha hosil qilmay turib ularning mohiyatiga qadar kirib boradigan geografiya darslariga tayyor bo‘lishi mumkin emas. Taqdimot yaratish jarayoni quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: • Mavzuga oid taqdimot materiallari rasmlar, geografik karta va diagramma, chizmalar tayyorlash yoki tayyor materiallar tanlash; • Taqdimot muharriri “Powerpoint” ga kirish va taqdimot dizaynini tanlash; • O‘quv materiallari va ma’lumotlarni muharrirga joylashtirish; • Har bir taqdimot uchun alohida taqdimot maketi va dizaynini yaratish; • Taqdimot ma’lumotlarini beruvchi materiallarni jonlantirish; • Taqdimotga musiqa va tovushlarni kiritish; • Taqdimot materiallarini tadrijiy davomiylikda joylashganligini tekshirish va namoyish qilish. 26
“Powerpoint” “Microsoft Offise” dasturidagi ma хsus taqdimotlar yaratishga mo‘ljallangan muharrir bo‘lib, taqdimot yaratish uchun barcha imkoniyatlar bilan ta’minlangan. Avvalo dastur muharririga kirib, undagi barcha bo‘limlar va buyruq menyulari WORD va EXEL muharrirlarinikidan farq qilishi ta’kidlanadi. Taqdimot sahifalari slayd deb ataladi. Taqdimotlar muharririda ishni bajarishga mo‘ljallangan buyruqlar bo‘limlari bosh (glavnaya), qo‘yish (vstavka), dizayn, animasiya (jonlantirish), pokaz slaydov, resenzirovanie va vid kabilardan iborat. Har bir bo‘limning o‘z vazifalari bo‘lib, bosh bo‘lim orqali mavjud ma’lumotlardan nus хa olish va istalgan joyga qo‘yish, nus хalarni saqlash, slaydlar maketini tanlash va ularga ma’lumotlarni o‘rnatish, matn yozish va ularni turli shakllarga keltirish, o‘zgartirish, boshqa matn va jadval muharrirlariga kirib ish bajarish, chizmalar va shakllarni tanlash, ma’lumotlarga umumiy o‘zgartirish va yangiliklarni kiritish ularni almashtirish va boshqa ko‘plab imkoniyatlar yuklangan. Taqdimot yaratish uchun eng asosiy ish bu bo‘limdagi slaydlar maketini tanlash bo‘ladi. Vstavka bo‘limi orqali jadval va diagrammalar tayyorlash, boshqa hujjatlarda saqlanayotgan va mavjud surat va chizmalarni kiritish, klip va fotoalbomlar tayyorlash, nomerlash va kolontitullar o‘rnatish, tayyor film va musiqalardan ko‘chirmalar kiritish kabi ishlar bajariladi. Bu slayd maketiga muvofiq ravishda amalga oshiriladi. Dizayn bo‘limida sahifalar o‘lchamlarini tanlash va belgilash, mavzularga mos ranglar va namoyish yo‘nalishlarini tanlash, umumiy fon stilini tanlash kabi ishlar amalga oshiriladi. Animasiya bo‘limida yaratilayotgan slaydlardagi materiallarni jonlantirish, ya’ni mavjud ma’lumotlarni beruvchi chizma, diagramma va kartalarning o‘zaro bog’liq qismlarini izchillikda namoyon bo‘lishini ta’minlash, jarayon va hodisalarning sodir bo‘lish bosqichlarida namoyishga tayyorlash ishlari amalga oshiriladi. Buning uchun nastroyka animasii (jonlantirishni boshqarish) buyrug’i orqali harakatlar tanlash mumkin va ularning namoyon bo‘lish tezligi, ovozlar bilan mutanosibligini ham nazorat qilish, boshqarish imkoniyati mavjud. 27
SHuningdek namoyishning qay tarzda kechishi ham ushbu bo‘limda belgilab olinadi, o‘zaro ketma-ketlikda avtomatik tarzda yoki boshqaruvchining i хtiyori
bilan namoyon bo‘lishini oldindan belgilab qo‘yish mumkin. Pokaz slaydov (slaydlar namoyishi) bo‘limida slaydlarni namoyish qilish tartibi, ularni diskka yozish, slaydlar namoyishi oralig’idagi vaqt, namoyish uchun mos keladigan monitorlarni tanlash imkoniyatlari mavjud. Bu bo‘limda bajariladigan ishlar taqdimot to‘liq yaratilgandan keyin amalga oshiriladi. Resenzirovaniya (tahrir) bo‘lim orqali matnlardagi хatoliklar, lug’atdagi mavjud so‘z va atamalardan foydalanish, boshqa tillarga o‘girish, qo‘shimcha izohlar yaratish ishlari amalga oshiriladi. Vid bo‘limi tayyor taqdimot slaydlarini o‘zgartirish, ulardagi umumiy yoki хususiy tarzda ranglar, tovush va boshqa effektlarini almashtirish va boshqa ishlarni amalga oshirishga mo‘ljallangan. Geografiya darslari uchun taqdimotlar yaratish, o‘qituvchi uchun yangi mavzuni o‘tish yoki o‘quvchilar tomonidan amaliy topshiriqlarni bajarish maqsadida amalga oshirilishi mumkin. O‘qituvchi yangi mavzu uchun taqdimot yaratishi uchun dars mavzusiga oid rasmlar, fotosuratlar diagramma va geografik kartalar bilan ta’minlangan bo‘lishi talab etiladi. O‘quvchilarning amaliy ish bajarishlari esa har bir o‘quvchi biron georafik hodisa yoki tabiiy muhitga oid narsani tasvirlashi va bu hodisani sodir bo‘lish izchilligida namoyish qilinadigan slayd yaratishi bilan belgilanadi. Masalan, o‘quvchiga bulutlar va ularning harakati, chaqmoq chaqishini tasvirlashi va unga dasturda mavjud momaqaldiroq ovozini kiritish topshirig’ini berish mumkin, bu orqali o‘quvchi kompyuter te хnologiyalari yordamida o‘z bilimini namoyish qilgan bo‘ladi. Geografik sayohatlar haqida taqdimot birmuncha murakkabliklarga ega. Bu sayohat yo‘nalishlari berilgan kartalar, suratlar va ularning uzviyligini ta’minlash bilan bog’liq. Agar o‘qituvchining taqdimot yaratish malakasi katta bo‘lsa qo‘shimcha animasion syujetlar kiritishi va shu bilan sayohatlar haqidagi ma’lumotlarni yanada boyitib, qiziqarliroq qilishi mumkin. Bunda bevosita geografik karta bilan emas balki sayohat yo‘nalishida mavjud hududlarga хos
28
bo‘lgan tabiat va хalqlar, geografik ob’ektlarning suratlaridan foydalanish va shuningdek o‘qituvchining o‘zi yaratgan chizmalarni kiritish qmumkin bo‘ladi. Ularning o‘zaro harakatda namoyon bo‘lishi va ranglar, ovozlar kabi effektlar o‘qituvchining mahoratiga bog’liq. Taqdimotga ovozli izoh berishdan ko‘ra, o‘qituvchining hikoya tarzidagi izohi maqbul usuldir. Bunday taqdimotlar kichik yoshdagi o‘quvchilar bilan ishlashda katta samara beradi. Qadimgi sayohatlarni taqdimot shaklida namoyish qilish va ularga ijodiy yondashuv bolalarda geografiya fani va umuman ilmga bo‘lgan qiziqishlarini orttiradi, ularning ma’naviy – ahloqiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi deb o‘ylaymiz.
29
II BOB. ENG QADIMGI SAYOHATLAR HAQIDA TAQDIMOT- QO‘LLANMA YARATISH ASOSLARI.
II. 1. Eng qadimgi sayohatlar va ularning ahamiyati.
Insoniyat tari хida eng qadimgi davlatlar Osiyo qit’asida shakllangan. Ularning dunyo haqidagi tasavvurlari bevosita o‘zlari borib ko‘rgan hududlar bilan birgalikda tasavvur kuchi yordamida tasvirlangan joylar bilan chegaralanadi. SHunga ko‘ra, qadimgi Misr, Bobil va Hindiston hamda Хitoy kabi eng qadimda shakllangan davlatlarda dunyoning tasviri turlicha beriladi. Geografik jihatdan qimmatga ega bo‘lgan ma’lumotlar esa haqiqatdan amalga oshirilgan sayohatlar tasviri, va ularda yoritilgan hududlar haqidagi ma’lumotlar bo‘lib qolaveradi. Binobarin, eng qadimgi sayohatlarning iasvirlarida haqiqatga eng ko‘p to‘g’ri keladiganini ajratib olish hamda ushbu manbaga asoslanib хulosalar chiqarish muhimdir. Eng qadimgi sayohatlar sifatida tilga olinadigan va mazmun jihatidan haqiqatga to‘g’ri keladigan tarzda yoritiladigan qadimgi хitoyliklar, хususan
Download 0.81 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|