O’zbekiston Respublikasi xalq ta’limi vazirligi Toshkent shahar xalq ta’limi xodimlarini

 
 
 

---

10 
Harifiy ifodalar bilan ishlash. 
 
Matematik hisoblashlarda faqat sonlardangina foydalanmasdan, balki 
hariflardan (o’zgaruvchi) ham foydalaninladi . Lekin o’quvchilar faqat sonlar ishtirok 
etgan masalalar bo’lsa ishlashadi ammo hariflar ishtirok etsa qiynalib qolishadi. Bunda 
hariflar bilan ishlashning eng oson yo’l o’rganguncha hariflar o’rniga sonlarni qo’yib 
ishlab , so’ngra o’sha qo’yilgan sonlarni almashtirilgan hariflari bilan almashtirib 
qo’yishdir . 
Masalan ;1) Kun a soat , tun necha soat deb so’ralgan bo’lsin. Kunni a soat 
emas, 10 soat deb o’ylaymiz . Bizda sutka 24 soat . Shuning uchun tun ( 24 – 10 ) kabi 
topiladi. Demak, savolning javobi ( 24 – a ) soat bo’ladi . 
2) Yo’lovchi n km\soat tezligi bilan 3 soat , 20
⁄
tezlik bilan t soat yuradi . U 
qancha yo’l bosgan ? 
(3n + 20t) km yo’l bosgan . CHunki har soatda n km yo’l bossa , 3 soatda 3 n km , har 
soatda 20 km yo’l bossa t soatda 20 t km yo’l bosadi .
3) Bog’ga 1 – yil n tub daraxt ekildi , 2 – yil 1 – yilldagidan 50 tub kam , 3 – yil esa m 
tub daraxt qirqib tashlanadi . Bog’da necha tub daraxt bor . 
1-Yil : n . 
2-Yil :n = ( n – 50 ) = 2n – 50 . 
3-Yil :2n – 50 m . 
4) Ishchi har kuni 8 soat ishlaydi. Dushanba kuni u n soatu m minut kechigib keldi . 
Dushanba kuni u necha soat ishlagan ?
8 soat = 7 soat = 60 minut . 
7 soat + 60 minut – n soat – m minut = (7 - n) soat +(60 – m ) minut ishlagan .  
Masalan ; 1) Tomosha zalida odamlar o’tirgan edi . Yana shuncha odam kelib 
qo’shildi Bir ozdan so’ng dastlabki odamlarni yarimicha odam qo’shildi va 10 ta 
odam chiqib ketdi . Shundan so’ng zalda 50 ta odam bo’ldi . Dastlab zalda nechta 
odam bo’lgan ?