O’zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi

Kurs ishining metodlari: pedagogik tahlil, kuzatish, anketa, savol-javob, 
suhbat, pedagogik eksperiment, umumlashtirish. 
Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi va hajmi: kirish, ikki bob, umumiy 
xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan tashkil topgan. 

---

I.BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI
JISMONIY RIVOJLANISHI 
1.1. Jismoniy rivojlanish haqida tushuncha. 
Jismoniy rivojlanish- bu kishi organizmi shakl va funksiyalarining uzgarish 
jarayonidir. “Jismoniy rivojlanish” termini tor ma’noda kullaniladi, bunda u 
antropometrik va biometrik kursatkichlarni anglatadi, chunonchi: buy, gavda, 
ogirligi, kukrak qafasi aylanasi, upkalarning tiriklik sirimi, umurtqa pogonasi 
egikligining darajasi, qadi-qomatning jismoniy xolati, kurak uchlari orayeidagi 
masofa, tovon gumbazi ulchovining kursatkichi, ung va chap panja mushaklari 
kuchi, tik tura olish kuchi va boishalar. «Jismoniy rivojlanish» terminini keng 
ma’noda kullaganda unga jismoniy sifatlar (tezkorlik, epchillik, egiluvchanlik, 
muvozanat sakday olish, kuz bilan chamalash, kuch, chidamlilik) xam kiritiladi.
Jismoniy tayyorlik - bu xarakat kunikmalari, malakalari, jismoniy sifatlarni 
bajarishga xamda «Alpomish» va «Barchinoy» test meyorlariga tayyor, yagona 
sport klassifikatsiyasi (sport razryadlari va unvon) talablari va meyorlari bilan 
belgilanadigan rivojlanish darajasidir. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun barcha 
asosiy jismoniy mashk, turlari buyicha meyoriy kursatkichlar va ularni bajarish 
sifatiga kuyiladigan talablar ishlab chik,ilgan. Ular «Maktabgacha tarbiya 
muassasasida ta’lim va tarbiya dasturi»da kursatib berilgan.
Jismoniy kamolot - bu jismoniy rivojlanishning tarixan shakllangan darajasi va 
sogliqning, xayotga, mexnatga va Vatan ximoyasiga xar tomonlama jismoniy 
tayyorlanganlikning eng yuqori bosqchidir. Davlatimizning muxim xujjatlarida 
jismoniy kamolotga insonning xar tomonlama rivojlanganlik belgilaridan biri 
sifatida qaraladi. Darxaqiqat, ma’naviy barkamol jamiyat kuruvchilari xar 
tomonlama mukammal bulishi va shunga intilishi darkor. «Jismoniy kamolot» 
tushunchasi belgilari usib boradigan ijtimoiy edtiyojlar - ishlab chsharish, 
shuningdek, kishilar edtiyojining usishiga qarab uzgarib turadi. Xar bir tarixiy davr 
uzining jismoniy kamolot darajasi bilan xarakterlanadi. Jamiyatning barcha a’zolari 
jismoniy kamolotining eng kshori darajasiga erkin va ozod, farovon 
mamlakatlardagina erishish mumkin. Mamlakatimiz va bolsha qator davlatlarda 

---

insoniyatning shaxsning intellektual, ma’naviy va jismoniy jidatdan kamolotga 
erishuvi dakdaagi orzusi ruyobga chiqmoqda.
Jismoniy tarbiya - demokratik tarbiyaning tarkibiy kqsmidir. Bu jismoniy 
kamolotga erishishga yunaltirilgan pedagogik jarayondir. Jismoniy tarbiya 
jarayonida aqliy, axloqiy, estetik va mednat tarbiyasi amalga oshiriladi.
Jismoniy tayyorgarlik - bu jismoniy tarbiyaning kasbiy-mutaxassislik (aktyor, 
uchuvchi, kosmonavt va boshqalarning jismoniy tayyorgarligi) yunalganligidir. U 
aniq kasb xususiyatiga kura utkaziladigan jismoniy maqshlarning vazifalari 
vositalari, utkazish metodikasining uziga xosligi bilan xarakterlanadi.
Jismoniy ta’lim - jismoniy tarbiyaning maxsus bilimlar, darakat kunikma va 
malakalarini egallashdan iborat bir turi.
Jismoniy madaniyat - umumiy madaniyatning bir kdsmi bulib, jamiyatning 
ijtimoiy-tarixiy jarayonida tuplangan, inson jismoniy kamoloti soxasidagi moddiy 
va ma’naviy boyliklari majmuasidir.
Moddiy boyliklarga: sport inshootlari (stadionlar, sport zallari, suv xavzalari va 
xokazo), jismoniy tarbiya jshozlari, maxsus kiyim, poyafzal, shuningdek, 
kishilarning jismoniy kamolot darajasi (bunga ularning sport soxasida erishgan 
yutukdari xam) kiradi. Ma’naviy boyliklarga esa jismoniy tarbiya xakddagi fan va 
san’at asarlari (adabiyot, xaykaltaroshlik, rang-tasvir, grafika, musik;a va 
botsshalar) mansub.
Jismoniy tarbiya xarakati - ijtimoiy xarakatning uz oldiga axoli jismoniy 
tarbiyasi darajasini oshirish va sportni rivojlantirishga yordam berishni mak;sad 
kdshb kuygan maxsus turidir. U davlat, jamoat tashkilotlari va xalk; ommasining 
jismoniy tarbiya xamda sportni rivojlantirish soxasidagi makqsadga yunaltirilgan 
faoliyatini kuzda tutadi. 
Bugungi kunda jismoniy rivojlanishning umume'tirof etilgan ta'rifi 
quyidagicha ko'rib chiqilishi kerak: "Jismoniy rivojlanish - bu har qanday vaqtda 
tananing etukligi va faoliyati jarayonini tavsiflovchi, ularning o'zaro bog'liqligi va 
atrof-muhit sharoitlariga bog'liqligidagi morfologik va funktsional xususiyatlar 
to'plami. vaqt." Bunday ta'rif "jismoniy rivojlanish" tushunchasining ikkala 

---

ma'nosini ham qamrab oladi: bir tomondan, u rivojlanish jarayonini, uning biologik 
yoshga mos kelishini, ikkinchi tomondan, har bir vaqt davri uchun morfo-
funktsional holatni tavsiflaydi. Bolaning jismoniy rivojlanish darajasini aniqlash 
uchun baholash ma'lumotlarini o'z ichiga olgan etakchi antropometrik xususiyatlar 
dam olish holatida bo'yi, vazni va ko'krak qafasi atrofi hisoblanadi. Antropometrik 
tekshiruv dasturiga kiritilgan ko'rsatkichlarga kelsak, masalan, bosh atrofi (3 
yoshgacha bo'lgan bolalarda) va nafas olish va nafas olishda ko'krak qafasi perimetri 
(maktab o'quvchilarida), ular terapevtik ma'lumotni o'z ichiga oladi va ularning 
darajasi va uyg'unligini baholaydi.

---