Oʻzbekiston respublikasida amalga oshirilgan islohotlar

Antik davr davlatlari va madaniyati
Mil. avv. III asrning o’rtalarida mustag’il davlat sifatida tashkil topgan Parfiya davlati hozirgi Turkmaniston va Eronning bir g’ismini o’z ichiga olgan. Bu davlatning birinchi hukmdori Arshak bo’lib, u mil. avv. 247 yili taxtga o’tiradi. Mil. avv. 235 yildan boshlab, Parfiya podsholari o’z erlari hududlarini kengaytirib bordilar. Milodiy III asrning birinchi choragida sosoniylar arshakiylar hukmronligini tugatib, Parfiyada hokimiyatni g’o’lga oldilar. Antik davr Parfiyaning g’ishlog’ xo’jaligida g’ullar mehnatidan keng foydalanilgan. Mil. avv. III asr ´rtalaridan boshlab Parfiya davlati hozirgi O’zbekiston hududlarida joylashgan g’adimgi viloyatlar – Xorazm, Bag’triya, S´²diyona bilan siyosiy, madaniy va ig’tisodiy munosabatlarni aynig’sa rivojlantirdi.
Undan tashg’ari, parfiyaliklar besh asr davomida O’indiston, O’rta Osiyo va Xitoyning G’arb mamlakatlari bilan g’ilgan savdo alog’alarida vositachilik g’ildilar. Parfiyaliklarning yozuvi oromiy (Niso hujjatlari) yozuvi bo’lib, zardo’shtiylik diniga e’tig’od g’ilishgan.
Јadimgi FarG’ona turli davr manbalarida Dovon, Boxan, Polona, Parkana kabi nomlar bilan eslatib o’tiladi. Ma’lumotlarga g’araganda Ershi (Marhamat) shahri Dovonning poytaxti edi. Antik davr Dovon aholisi dehg’onchilik, uzumchilik, yilg’ichilik bilan shuG’ullanishgan. Dovonning «samoviy otlari» o’lkadan tashg’arida ham ma’lum va mashhur bo’lgan.
Mil. avv. II asrning oxirlarida Xitoy hukmdorlari Dovon erlarini bosib olishga harakat g’ildilar. Ammo g’o’shni davlatlar tomonidan g’o’llab-g’uvvatlangan dovonliklar o’z mustag’illigini sag’lab g’olishga muvaffag’ bo’ldilar.
Mil. avv. III asrlar boshlarida paydo bo’lgan ЈanG’ davlatining hududlari Sirdaryoning o’rta og’imidagi erlar edi. Mil. avv. II-I asrlarda ЈanG’ davlati erlari kengayib, Amudaryo va Sirdaryo oraliG’idagi erlar va Xorazmni o’z ichiga oladi. Antik davrida ЈanG’ davlati ancha rivojlangan davlat edi. O’trog’ aholi asosan vodiylarda yashab, dehg’onchilik, boG’dorchilik va hunarmandchilik bilan shuG’ullanib kelishgan. ЈanG’ hukmdorlarining markaziy shaharlari ikkita edi. Ular yozni O’trorda (hoz. Aris va Turkiston oraliG’ida), g’ishlovni esa ЈanG’a (hoz. Toshkent viloyati Og’g’o’rG’on tumanida) shaharlarida o’tkazar edilar.
Mil. avv. I asrga kelib, O’rta Osiyo hududlarida antik davrning eng g’udratli davlatlaridan biri bo’lgan Kushon davlati tashkil topadi. Dastlabki hukmdorlar Kadfiz I va Kadfiz II lar davlat erlarini kengaytirib, pul islohoti o’tkazadilar. Milodiy II asrga kelib Kushon davlati erlari SHimoliy O’indiston, AfG’oniston, O’rta Osiyo, SHarg’iy Turkistondan iborat edi. Kushon hukmdorlari, xususan Kanishka (II asr) davrida savdo-sotig’, ichki va tashg’i savdo aynig’sa rivojlanadi. Dehg’onchilik, chorvachilik, hunarmandchilik ham ancha tarag’g’iy etadi. Bu jarayonda Buyuk Ipak yo’lining ahamiyati nihoyatda katta bo’ldi. Kushon davlatida asosiy din buddaviylik bo’lib, yunon, zardo’shtiylik ag’idalariga ham e’tig’od g’ilinar edi.
Antik davr O’rta Osiyo xalg’lari moddiy va ma’naviy madaniyatida jiddiy o’zgarishlar sodir bo’ldi. Mil. avv. IV-II asrlar oromiy yozuvi asosida Xorazm, Parfiya va So’G’d yozuvlari paydo bo’ldi. Kushon davriga kelib yana bir yozuv-Kushon (Bag’triya) yozuvi shakllanadi. O’rta Osiyo va AfG’oniston hududidagi arxeologik tadg’ig’iotlar antik davr madaniyatining gullab yashnaganidan dalolat beradi. Ayritom va Ko’hna Termizda Budda ibodatxonalari ochilgan. Fayoztepa, Јuva, Xolchayon, Dalvarzin kabi ko’hna shaharlarda ham saroylar, ibodatxonalar ochilib, ular yuksak madaniyatga ega ekanligi kuzatilgan. 1972 yilda Dalvarzintepadan (Surxondaryo) tilla buyumlar xazinasi (32 kg) topilgan. Bu xazina orasida antik davrga oid bilaguzuk, halg’alar, to’G’alar, bo’yin tag’inchog’lari kabi san’at buyumlari ham bor. Umuman, antik davr ЈanG’, So’G’d, FarG’ona erlarida mavjud bo’lgan madaniyat o’z tarag’g’iyotining yangi bosg’ichiga ko’tariladi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi, Ittifoqdagi vaziyatni oldindan ko`ra bilganligi va unga to`g`ri baho bera olganligi, shunda ko`rinadiki, SSSR tarkibiga kiritilgan respublikalar ichida birinchilardan bo`lib u 1990 yil 20 iyunda " Mustaqillik deklaratsiyasi"ni qabul qildi. O`sha davrda Ittifoqni tish-tirnog`i bilan saqlab qolishga intilayotgan qora kuchlar milliy nizolarni avj oldirish uchun barcha imkoniyatlarini ishga solgan. Buning misoli sifatida Farg`ona bilan Oshdagi voqealarni keltirishimiz mumkin. O`zbekistonni Mustaqilligining e'lon qilinishi va uning tinchliksevar mamlakatlar tomonidan tan olinib qo`llab-quvvatlanganligi O`zbekistonning tinch yo`l bilan o`z huquqini mustahkamlab olishida juda katta yordam berdi.