Oʻzbekiston Respublikasidagi iqtisodiy, Ijtimoiy-siyosiy voqealarga doir maʼlumotlar

Usmon mus’hafi
Usmon kodeksi yoki Usmon Qur’oni sifatida ham tanilgan Mus’hafi Usmon Islomning muqaddas kitobi Qur’onning muhim tarixiy qo‘lyozmasiga ishora qiladi. U anʼanaviy ravishda islomning uchinchi xalifasi Usmon ibn Affon (milodiy 644-656 yillarda hukmronlik qilgan) tomonidan yagona kitob holiga keltirilgan. Paygʻambarimiz Muhammad (s.a.v.) vafotlaridan keyin Qur’on vahiylari asosan ogʻzaki tarzda saqlanib qolgan. Biroq, musulmon jamiyati kengayib borgani sari, Qur’on matnining saqlanishi va standartlashtirilishini ta’minlash uchun yozma to‘plamga ehtiyoj paydo bo‘ldi. Birinchi xalifa Abu Bakrning xalifaligi davrida jamlash ishlari boshlandi. Uchinchi xalifa Usmon ibn Affon Qurʼonni jamlashda hal qiluvchi rol oʻynagan. Abu Bakr boshlagan vazifani davom ettirdi va ado etdi. Arab qabilalarida so‘zlashadigan turli lahjalar tufayli Qur’on matnida o‘zgarishlar bo‘lishi mumkinligini tan olgan Usmon standartlashtirilgan yozma versiyani yaratishni buyurdi.
Usmon jamlanmani nazorat qilish uchun ulamolar qo‘mitasini tayinladi. Ular Abu Bakr davrida to‘plangan Qur’on matnidan havola sifatida foydalanishgan. Usmon ushbu standartlashtirilgan matnning bir nechta nusxalarini yaratishni buyurdi va bu nusxalar kengayib borayotgan Islom imperiyasining turli mintaqalariga yuborildi. Bu dunyoning turli burchaklaridagi musulmonlarning izchil va tasdiqlangan Qur’on matnidan foydalanishini ta’minladi. Ushbu lingvistik standartlashtirish Qur’on arab tilining sofligi va talaffuzini saqlab qolishga yordam berdi. U Qur’on matnini saqlash va uning butun musulmon olamida izchilligini ta’minlashda hal qiluvchi rol o‘ynadi va uni Islomdagi markaziy tarixiy va diniy asarga aylantirdi.
Aya Sofiya masjidi
Dastlab Konstantinopolda (hozirgi Istanbul, Turkiya) sobor sifatida qurilgan Ayasofya tarixiy va meʼmoriy jihatdan ahamiyatli diniy yodgorlik boʻlib, oʻz tarixi davomida bir necha oʻzgarishlarni boshdan kechirgan.
Ayasofiya imperator Yustinian I buyrugʻi bilan milodiy 537-yilda Sharqiy pravoslav sobori sifatida qurilgan. Bu Vizantiya me’moriy va diniy ulugʻvorligining ramzi edi. Taxminan ming yil davomida Ayasofya Sharqiy pravoslav cherkovining asosiy sobori bo‘lib xizmat qilgan va muhim diniy marosimlar va tadbirlarga mezbonlik qilgan.
1453-yilda Usmoniylar imperiyasi Sulton Mehmed II (Fotih Mehmed) boshchiligida Konstantinopolni bosib olishi ortidan Ayasofya masjidga aylantirildi. Masjid sifatida u bir qancha meʼmoriy oʻzgarishlardan oʻtgan, jumladan, minoralar qoʻshilgan, xristian ramzlari va sanʼat asarlari olib tashlangan.
1935-yilda zamonaviy Turkiya Respublikasining asoschisi Mustafo Kamol Otaturk boshchiligida Turkiyaning dunyoviylashtirish harakatlari doirasida Ayasofya dunyoviylashtirilib, muzeyga aylantirildi. Muzey bo‘lgan davrda, qoplangan xristian mozaikalari va boshqa san’at asarlari topildi va qayta tiklandi.
2020-yil 10-iyul kuni Turkiya Davlat kengashi Ayasofyani masjidga aylantirishga ruxsat beruvchi qaror chiqardi. Ko‘p o‘tmay, u musulmonlar uchun ibodat qilish uchun qayta ochildi. Ayasofyaning yana masjidga aylantirilishi uning maqomi borasida xalqaro munozaralarga sabab boʻldi, baʼzilar uni islomiy merosga qaytish deb bilsa, boshqalari uning tarixiy va madaniy ahamiyati haqida xavotir bildirishdi.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, Ayasofya o‘z tarixi davomida turli xil o‘zgarishlarni boshdan kechirgan va yana sobor, masjid, muzey sifatida xizmat qilgan. Uning tarixiy va madaniy ahamiyati o‘zi joylashgan hududning murakkab tarixi va o‘ziga xosligini aks ettiruvchi bahs va munozaralar mavzusi bo‘lib qolmoqda.