O‘zbekiston tarixi

angi davr (yaqin tarix, yangi tarix)— jahon tarixining taxminan 1917/18 yildan to hozirgi kungacha boʻlgan tarixiy davrni tavsiflovchi qismi. Tarix fanida hozirgi zamonning quyi xronologik chegarasi (yaʼni boshlanish sanasi) haqida ham, jahon tarixini davrlashtirishda hozirgi zamonning oʻrni haqida ham turlicha qarashlar mavjud . Baʼzi tarixchilar yaqin (zamonaviy) tarixni soʻnggi yangi qismi boshqa bir qismi esa yaqin tarixni erta yangi va soʻnggi yangi davrlar bilan bir qatorda mustaqil tarixiy davr deb hisoblaydi.
Konsepsiya taʼriflari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ingliz tilida soʻzlashuvchi tarix fanida „zamonaviy tarix“ atamasi (inglizcha: contemporary history) kamida XIX asr boshidan beri qoʻllanila boshlandi, lekin hozirda asosan 1945-yildan keyingi davrga nisbatan qoʻllaniladi^[1]. Nemis tilidagi adabiyotda „zamonaviy tarix“ tushunchasi (nemischa: Zeitgeschichte). Ikkinchi jahon urushidan keyin darhol paydo boʻlgan va dastlab XX asr boshlari davriga nisbatan qoʻllanilgan, ammo 1945-yil hozirgi vaqtda zamonaviy tarixning boshlanishi hisoblanadi^[2]. Rus tilidagi tarixiy adabiyotda „yaqin tarix“ atamasi XIX asrdan boshlab , fransuz inqilobi bilan boshlangan tarixiy davrga nisbatan qoʻllanila boshlandi. Xuddi shu davrlashtirishni zamonaviy fransuz tarixchilari „zamonaviy davr“ (fransuzcha: époque contemporaine) fransuz inqilobi va Napoleon urushlaridan. Sovet tarixshunosligida „yaqin tarix“ atamasi Rossiyada Oktyabr inqilobidan keyingi tarixiy davrga nisbatan qoʻllanilgan. Zamonaviy rus tarixiy adabiyotida „zamonaviy davr“ ning boshlanishi XIX-XX asrlar boshiga yoki Birinchi jahon urushining yakuniy davriga (1917-1918) toʻgʻri keladi.
1945-yilgacha boʻlgan davr
XX asrning birinchi yarmida dunyo bir qator yirik toʻqnashuvlarni-Birinchi va Ikkinchi Jahon urushlarini boshdan kechirdi. Birinchi jahon urushining oxiriga yaqin (1914-1918) Rossiyada ikkita inqilob sodir boʻldi va Rossiyada fuqarolar urushi boshlandi . 1920-yillarda boylikning sezilarli oʻsishi kuzatildi, dunyoning koʻp qismi tez iqtisodiy oʻsishni va yangi texnologiyalarni oʻzlashtirishni boshdan kechirmoqda. 1930-yillarda Buyuk Depressiya boshlandi. Urushlararo davrda global muammolarni hal qilish uchun Millatlar Ligasi tuzildi, ammo u yirik davlatlar tomonidan etarli darajada qoʻllab-quvvatlana olmadi va bir qator inqirozlar dunyoni Ikkinchi Jahon urushiga olib keldi(1939-1945).

Sovuq urush

AQSh va Sovet Ittifoqi oʻrtasidagi sovuq urush 1947-yilda boshlanib, 1991-yilgacha davom etdi. Sovuq urush dunyo mamlakatlarining ikki lagerga boʻlinishi bilan tavsiflanadi-kapitalistik va sotsialistik . Shu bilan birga, 1945-yildan keyin koʻplab yangi mustaqil davlatlar paydo boʻldi. Hindiston 1945-yilda mustaqillikka erishdi. 1945-yildan keyingi davr mobaynida Sovuq urush harbiy koalitsiyalarda, josuslik, qurol-yarogʻ ishlab chiqarish, bosqinchilik, tashviqot va texnologik taraqqiyotda namoyon boʻldi. SSSR va sotsialistik lager mamlakatlari Sharqiy blok va Varshava shartnomasini tuzdilar. AQSH va kapitalistik davlatlar kommunizmni jilovlash siyosatini boshladilar va shu maqsadda NATOni tuzdilar. Sovuq urushning kuchayishi mudofaa xarajatlarining oʻsishiga, anʼanaviy va yadroviy qurollar poygasiga va proksi urushlarga olib keldi, bu ikki super kuch hech qachon bir-biri bilan bevosita kurashmaydi.

Sovuq urush 1989-yil inqiloblari, 1989-yil 3-dekabrdagi Malta sammiti va 1991-yil 26-dekabrda Sovet Ittifoqining qulashi bilan yakunlandi. 1989-yilgi Yevropa piknigi, Temir parda va Berlin devorining keyingi qulashi, Sharqiy blokning qulashi, Sharqiy va Gʻarbiy Germaniyaning qayta birlashishi va Varshava shartnomasining tugashi bilan tinch zanjirli reaksiyani yoʻlga qoʻydi. Sovet Ittifoqi qisman AQSH va Gʻarbiy Yevropa bilan iqtisodiy jihatdan raqobatlasha olmagani uchun parchalanib ketdi.1989-yildan keyin Sovuq urush davrida shakllangan koʻplab totalitar rejimlar va mijoz-davlatlar tugadi. Ularning oʻrniga demokratik, avtoritar va oligarxik respublikala[3].

Lotin Amerikasida Pinochet kabi Markaziy razvedka boshqarmasi tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan harbiy rejimlar qulab tushdi (qarang: AQShning Chiliga aralashuvi) Pinochet rejimi 1990-yilda quladi. Janubi-Sharqiy Osiyoda oʻng qanot taraqqiyot diktaturalari xalq qoʻzgʻolonlari bilan agʻdarildi(qarang. Sariq inqilob).

Kosmos asri, axborot asri va kompyuterlar

Internetning bir qismi orqali turli yoʻnalishlarni vizualizatsiya qilish. Qisman Internet xaritasi 2005-yil.
Axborot va космической эры[en] boshlanishi Sovuq urush davriga toʻgʻri keladi .

Kosmik asr Yerning birinchi sunʼiy yoʻldoshlarining parvozi va odamlarning koinotga uchishi bilan boshlandi. Katta kuchlar oʻrtasidagi raqobat kosmik poygada, avtomatik transport vositalarini va odamlarni Oyga va boshqa sayyoralarga birinchi boʻlib qoʻndirish raqobatida ifodalangan. Kosmik tadqiqotlar, kosmik texnologiyalar va koinot bilan bogʻliq madaniy tadbirlar natija berdi.

Axborot asri odamlarning maʼlumotni erkin muloqot qilish va ilgari topish qiyin yoki imkonsiz boʻlgan bilimlarga darhol kirish qobiliyati bilan tavsiflanadi. Axborot asri tushunchasi raqamli inqilob kontseptsiyasi bilan chambarchas bogʻliq boʻlib, sanoat inqilobi va sanoatlashtirish natijasida paydo boʻlgan anʼanaviy sanoatdan axborotni qayta ishlashga asoslangan iqtisodiyotga oʻtish bilan bogʻliq. Ushbu oʻtish odatda XIX asrning ikkinchi yarmida boshlangan deb hisoblanadi, ammo aniq sana munozaralarga sabab boʻladi.

1990-yillarda raqamli inqilob Internet, Internet kataloglari va Yahoo! va Altavista (ikkalasi ham 1995-yilda tashkil etilgan). 2001-yilga kelib, maʼlumotnomalar oʻz oʻrnini qidiruv tizimlariga, xususan, dolzarb qidiruvga yangi yondashuvlarni ishlab chiqqan Google (1998-yilda asos solingan) boʻshata boshladi. 2000-yillarning boshlarida muhim marketing xarakteristikasi boʻlgan maʼlumotlar bazasi hajmi oʻrniga qidiruv tizimlari birinchi navbatda eng yaxshi natijalarni koʻrsatadigan dolzarblik reytinglariga urgʻu berildi.

Web 2.0 axborot inqilobining navbatdagi bosqichi boʻlib, qulayroq muloqot,foydalanuvchiga yoʻnaltirilgan oʻzaro taʼsir[4] va World Wide Webda hamkorlik bilan tavsiflanadi. Ushbu bosqichning natijasi veb-hamjamiyatlarni, veb-xizmatlarni va veb-ilovalarni ishlab chiqish edi. Masalan, ijtimoiy tarmoqlar, videoxostinglar, wikilar, bloglar, mashuplar va folksonomiyalar . Ijtimoiy tarmoqlar XXI asrning boshlarida ijtimoiy aloqaning mashhur shakli sifatida paydo boʻlib, asosan elektron pochta, veb-forumlar va tezkor xabar almashish xizmatlarining funksiyalarini almashtirdi. Twitter, Facebook va YouTube keng ommalashgan ijtimoiy saytlarning asosiy namunasidir. XXIasrning boshlarida Internetga kirish sezilarli darajada oshdi. 2010-yillarga kelib, rivojlangan dunyoda koʻpchilik odamlar Internetga kirish imkoniga ega edilar va butun dunyo boʻylab koʻpchilik mobil telefonlarga ega edi[5]. Yuksalishi bilan, 2013-yilning birinchi choragida butun dunyo boʻylab shaxsiy kompyuterlar savdosi 14 % kamaydi. Semantik veb („Web 3.0“ deb nomlangan) veb-sahifalarga semantik tarkibni kiritishga, tuzilmagan va yarim tuzilmaviy hujjatlar hukmron boʻlgan vebni „maʼlumotlar tarmogʻiga“ aylantirishga asoslangan.

Axborot texnologiyalarining rivojlanishi bilan kompyuter xavfsizligi va axborot xavfsizligi, yaʼni axborot va unga aloqador xizmatlarni qasddan yoki ruxsatsiz kirish, oʻzgartirish yoki yoʻq qilishdan himoya qilishning ahamiyati ortib bormoqda. Bundan tashqari, onlayn maxfiylik va maxfiylik savollarini koʻtardi.

69. 
    Oʻzbekiston aloqachilarining gʻalabaga qoʻshgan hissasi