O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi. Formatsion yondashuv

savol: XX asrning 80- yillarida Markazning O‘zbekistonda amalga oshirgan qatag‘on siyosati. (Gdlyan va Ivanov, “Paxta ishi”, “O‘zbek ishi”)

bet	5/40
Sana	08.01.2022
Hajmi	240.22 Kb.
	#236022

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 40

Bog'liq
Tarix yakuniy to'liq javoblari 200 ta

savol: XX asrning 80- yillarida Markazning O‘zbekistonda amalga oshirgan qatag‘on siyosati. (Gdlyan va Ivanov, “Paxta ishi”, “O‘zbek ishi”)

javob: 11-savol: XX asrning so‘nggi choragiga kelganda o‘zida butun boshli xalqlar va millatlarni birlashtirgan sobiq Ittifoq hududida iqtisodiy va ijtimoiy qiyinchilklar,yuzaga ke

la boshladi. Ittifoqqa kiruvchi davlatlar fuqorolari ongida mustaqillikabo‘lgan intilish va har akat paydo bo‘lib, o‘sib bordi. Bu holat ayniqsa Boltiqbo‘yidavlatlarida yaqqol namoyon bo‘ld i.Tabiiyki Ittifoq hukumati bunday intilish vaharakatlarga toqat qila olmas edi va bor imkoniy atini ishga solib, zo‘ravonlik bilanbo‘lsa ham bu harakatlarni to‘xtatishga kirishdi. Ittifoq rah barlari fikricha, buharakatlarni to‘xtatish uchun butun boshli xalqni o‘z domiga tortuvchi siyosa t ishlabchiqilib, amaliyotga tadbiq etish mo‘ljallangandi. Aynan mana shu siyosat natijasida,, pa xta ishi’’ , ,,o‘zbek ishi ’’ degan uydirmalar paydo bo‘ldi va o‘zbek xalqiganisbatan bu si yosat amalga oshirildi. Shu o‘rinda haqli bir savol tug‘iladi. Nega/aynan ,,o‘zbek ishi’’ , ,, l atish ishi’’ emas, ,,gruzin ishi’’ yoki ,,arman ishi’’ emas?Tarixchi tadqiqotchilar fikrlariga ko‘ra, bu paytda Boltiqbo’yi davlatlarida huquqiyong anchagina o‘sganligi, shuningdek bu hududda gi davlatlar Ittifoq hududiga nisbatan kechroq kirganliklari va Yevropa davlatlari andozasidali klari sababli, bu hududga nisbatan bunday siyosat yurgizishdan tiyildilar. Kavkaz hududlarida es a bu siyosat natijasida qurolli qo‘zg‘alon kelib chiqishi mumkin edi. Aynan shularni inobat ga olgan holda Ittifoq hukumati O‘rta Osiyo hududini tanladi,bu hududda yashovchi xalqlardan nisbatan ko‘prog’i, ya’ni o‘zbek xalqi bu siyosatni yuritishga ular uchun har tomonlama ma’q ul kelardi. Shu siyosat bilan ular butun Ittifoq davlatlaridagi noroziliklarni to‘xtatmoqchi bo‘ldilar. O‘zbekiston SSR mamlakatning asosan xomashyo yetishtirib beradigan mintaqasi hisoblangani sababli respublika qishloq xo‘jaligi rivoji boshqa ittifoqdosh

respublikalarga nisbatan ancha og‘ir, ziddiyatli jarayonlar ta’sirida qoldi. O‘ta markazlashtir ilgan boshqaruv, “umumxalq manfaatlarini” ro‘kach qilib olib borilgan siyosat O‘zbekiston SSR qishloq xo‘jaligini, shu sohada band bo‘lgan aholining ijtimoiy, iqtisodiy ahvolini ha m nihoyatda og‘irlashtirib yubordi. O‘rta Osiyo, ayniqsa O‘zbekiston qishloq xo‘jaligini ng “Paxta” xomashyo kompleksi atrofida rivojlantirishi XX asrning 80- yillarda o‘z salbiy ta’ sirini ko‘rsata boshlaganedi. Yillar davomida partiyaning paxta hosildorligini oshirish uchun ketma – ket berib kelgan besh yillik rejalari yerlarning chala o‘zlashtirib, belgilangan va qtda “topshirishga”, yerning meliorativ holatini buzilishiga, ketma - ket bir xil ekinlar ekib, katta miqdordagi sarf - harajat qilinishiga sabab bo‘la boshladi.
– harajatlar o‘zini oqlamas, markaz esa besh yillik paxta planini bajarishni qatiy turib talab qil ar edi. Natijada olinadigan real daromad to‘liq bo‘lmas, buyruqbozlikqattiq nazorat, tazyiq o‘tka zish kuchayib borar, kamomad, o‘g‘rilik, ichki nazorat va hisob\kitobning to‘g‘ri yo‘lga qo‘yil masligi ortib borar edi. Bu holatlar,butun mamlakatda qo‘shib yozish degan illatlarni kuchay tirib yubordi. X.Yunusovaning ilmiy tadqiqot ishida ta’kidlanishicha, SSSR FA olimlari o‘tk azgan hisob - kitoblarga ko‘ra, qo‘shib yozishlar butun mamlakatda ishlab chiqarilgan mah sulotning 3 foiziga teng bo‘lgan. Xomashyo yetkazish sohalarida esa, qo‘shib yozishlar 5 foizdan 25 foizgacha bo‘lgan. Mamlakat iqtisodiyotidagi holatlar boshqa ittifoqdosh respublikalarda ham ko‘zga tashlanadi. Masalan, 1977- yilda Belorussiya SSRda qo‘shib yozishga yo‘l qo‘ yilganligi uchun 1075 kishi jinoiy javobgarlikka tortilgan. Tojikiston SSRning Leninobod v iloyatidagi qurilish tashkilotlarida 1983 - 1984 yillarda 700 ming rubllik qo‘shib yozishga yo‘l qo‘yilganligi aniqlangan

savol: Orol fojiasini keltirib chiqargan omillar. (chullarning uzlashtirilishi suvdan notugri foydalanish, Amudaryo, Sirdaryo )

javob: O‘tgan asrning 60-yillarida O‘rta Osiyoning barcha respublikalari va

Qozog‘istonda jadal sur’atlar bilan cho‘llarni o‘zlashtirish boshlandi. Yiliga 70 — 80 ming gektar yer o‘zlashtirilar edi. Bir gektar maydonni qishloq xo‘jaligida foydalanish uchun tayyorlash, u yerda hosil yetishtirishga hech bo‘lmaganda o‘n va undan ortiq ming kub metr suv kerak bo‘ladi. Shunday qilib, cho‘lni o‘zlashtirish uchun har yili 600 — 700 million, ba’zan bir milliard kub metrgacha suv sarflanar edi. Sirdaryo va Amudaryodan suv olish hajmi yildan-yilga ortib bordi. Vaqti kelib, daryolar endi Orolga yetib bormay qo‘ydi, bunday holat keyingi yillarda yuz berdi.

savol: XX asrning 89- yillarida Farg‘ona vodiysidagi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy vaziyat.(axoli urtasidagi norilik, ishsizlik, adalatsizlik)

javob: Farg'ona fojiasining sabablari, uni harakatga keltirgan kuchlar kimlar edi? O'zbekiston Kompartiyasi MQning 1989— yil 23-iyunda bo'lgan XIV Plenumida Farg'ona fojiasi bilan bog'liq masalalarni o'rganish uchun maxsus komissiyasi tuzildi. Komissiyaning O'zbekiston Kompartiyasi MQning 1989— yil 29-iyulda bo'lgan XV Plenumi tomonidan ma'qullangan axborotida fojiani keltirib chiqargan sabablar ochib berildi.

Farg'ona viloyati, shahar, tuman partiya va sovet tashkilotla-rining, huquqni himoya qilish organlarining tashkilotchilik, siyosiy ishidagi jiddiy xatolar fojiali voqealarga sabab bo'ldi. Ular viloyatdagi keskin ijtimoiy, siyosiy vaziyatni kuchayishi xavfini o'z vaqtida anglab etmadilar, millatlararo adovatni keltirib chiqarishga uringan ekstre-mistlarga, poraga sotilganlarga o'z vaqtida zarba berolmadilar.
Farg'ona viloyatida o'n yillar davomida ijtimoiy-iqtisodiy keskinlik ortib bordi. Xo'jalik strukturasi buzilgan, larmoqlar xomashyo yetishtirish, yarim fabrikatlar ishlab chiqarishga moslashib qolgan edi, ishsizlar soni tobora oshib borar, odamlarni, yoshlarni ish bilan ta'minlash tadbirlari ko'rilmasdi.
Kadrlar tanlash, munosib ish bilan ta'minlash ishlari buzilgan, poraxo'rlik, xizmat mavqeyini suiiste'mol qilish avj olgan edi.
Ana shunday keskinlikdan, respublikada ijtimoiy-siyosiy beqarorlikni keltirib chiqarishdan manfaatdor siyosiy kuchlar allaqa-chon ishlab chiqilgan, puxta tayyorgarlik ko'rilgan reja asosida jg'vogarona harakat qildilar, olomonga oldindan tayyorlangan varaqalar tarqatdilar.

Farg'onada sodir bo'lgan siyosiy ig'vogarlik Tbilisi, Tog'li Qorabog', Bokuda tashkil etilgan ig'vogarliklardan biri edi. Keyinchalik, 1990— yil fevral-mart oylarida Bo'ka va Parkent, 1990— yil iyunda O'sh va O'zganda ham shunday urinishlar bo'ldi. Yovuz kuchlar o'z maqsadiga erisha olmadilar. O'zbekistonning yangi rahbariyati tomonidan ko'rilgan chora-tadbirlar natijasida keskinlik bartaraf qilindi.

savol: XX asrning 89- yillari oxiridagi Farg‘ona voqealari. (1989- yil 20-may, mesxeti turklar, Novgarzon posyolkasi, 16.282 kishi)

Javob: : Farg’ona fojiasi 1989 yilning may-iyun oylarida Farg’onada fojiali voqealar sodir bo’ldi. 45 yil muqqadam Stalin bedodligi natijasida o’z eridan badarg’a qilingan mesxeti turklarini o’zbek xalqi o’z bag’riga olgan, ularga mehribonlik qilgan edi. Tub erli aholi

bilan mesxeti turklari qardoshlik aloqalarini bog’lab, inoqlashib yashardilar. Biroq 1989 yil 20 mayda Quvasoyda tub erli aholi bilan mesxeti turklari guruhlari o’rtasida

mushtlashish sodir bo’ldi. Respublika rahbariyatining voqeani to’g’ri baholay olmaganligi va tezkorlik bilan zarurchoralar ko’rmaganligi oqibatida vaziyat murakkablashdi va etnik mojaroga aylanib, qon to’kilishiga olib keldi. 3 iyun kuni kechqurun Toshloqda, so’ng

Marg’ilonning mesxeti turklari zich yashaydigan «Komsomol» suv xo’jaligi quruvchilari posyolkasida ur-yiqit, uylarga o’t qo’yish, qotillik, vaxshiylik sodir bo’ldi. Keyingi kunlarda beboshlik harakatlari Farg’ona shahri, uning atrofiga tarqaldi. Olomon tomonidan sanoat korxonalariga, temir yo’l stantsiyasiga, aloqa uzeliga, militsiya binosiga hujum qilindi.

Boshboshdoqlik partiya va sovetlarga qarshi tus olib bordi. Ana shunday favqulodda vaziyatda respublika hukumat komissiyasi tuzildi. 4 iyundan boshlab komendantlik soati joriy etildi. Farg’onaga shoshilinch ravishda SSSR ichki ishlar vazirligi ichki

qo’shinlarining 13 ming kishilik bo’linmasi keltirildi. Ur-yiqit 7 iyun kuni yana takrorlandi

va tez orada Qo’qon shahriga, Rishton, O’zbekiston va Kirov (hozirgi Beshariq)

tumanlariga tarqaldi. 8 iyunda Qo’qonda aholining tinch namoyishi SSSR ichki ishlar

vazirligi qo’shinlari tomonidan o’qqa tutildi, 50 dan ortiq kishi halok bo’ldi, 200 dan

ortig’i yarador qilindi. Ommaviy tus olgan tartibsizlik, ur-yiqitlar natijasida jami 103 kishi

xalok bo’ldi. 1011 kishi jarohatlandi va mayib bo’ldi. SSSR ichki ishlar vazirligi ichki qo’shinlarining 137 xizmatchisi, 110 militsiya xodimi yarador bo’ldi, militsiya xodimlaridan biri vafot etdi. 757 uy, 27 davlat binosi, 275 avtotransport vositasi

yondirildi va talon-taroj qilindi. Voqealarning keng miqyos va fojiali tus olganligi sababli sovet va ma’muriy organlar mesxeti turklarini Farg’onadagi harbiy qism poligonidagi lagerga hamda Tojikistonning Leninobod viloyati Asht tumanidagi Novgarzon

posyolkasiga shoshilinch ko’chiriladi. Minglab odamlarni bunday lagerlarda uzoq saqlab bo’lmas edi. Shuning uchun 16.282 kishi Farg’ona viloyatidan 296\kishi Rossiyaning Smolensk, Orlovsk, Kursk, Belgorod va Voronej viloyatlariga ko’chirib olib borib

joylashtirildi. Farg’ona fojiasining sabablari, uni harakatga keltirgan kuchlar kimlar

edi? O’zbekiston Kompartiyasi MQning 1989 yil 23 iyunda bo’lgan XIV Plenumida Farg’ona fojiasi bilan bog’liq masalalarni o’rganish uchun maxsus komissiyasi tuzildi.

Komissiyaning O’zbekiston kompartiyasi MQning 1989 yil 29 iyulda bo’lgan XV Plenumi

tomonidan ma’qullangan axborotida fojiani keltirib chiqargan sabablar ochib berildi. Farg’ona viloyati, shahar, tuman partiya va sovet tashkilotlarining, huquqni himoya qilish organlarining tashkilotchilik, siyosiy ishidagi jiddiy xatolar fojiali voqealarga sabab bo’ldi. Ular viloyatdagi keskin ijtimoiy, siyosiy vaziyatni kuchayishi xavfini o’z vaqtida anglab etmadilar, millatlararo adovatni keltirib chiqarishga uringan ekstrimistlarga,

poraga sotilganlarga o’z vaqtida zarba berolmadilar. Farg’ona viloyatida o’n yillar davomida ijtimoiy-iqtisodiy keskinlik ortib bordi. Xo’jalik strukturasi buzilgan, tarmoqlar xomashyo etishtirish, yarim fabrikatlar ishlab chiqarishga moslashib qolgan edi, ishsizlar soni tobora oshib borar, odamlarni, yoshlarni ish bilan ta’minlash tadbirlari ko’rilmasdi.

Kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish ishlari buzilgan, poraxo’rlik, xizmat mavqeini suiste’mol qilish avj olgan edi.

savol: 1989 yil o‘rtalarida respublika ijtimoiy-siyosiy hayotidagi o‘zgarishlar. (1990— yil fevral-mart, prezidentlik bokaruvi, )

Javob: 1989-yil 23-iyun kuni O’zbekiston kompartiyasi MQning XIV Plenumida Islom

Abdug’aniyevich Karimov O’zbekiston kompartiyasi MQning birinchi kotibi etib saylandi. Bo’lajak yurtboshimiz boshliq yangi rahbariyat millatimizning o’z-o’zini anglashi kuchayib

borayotganligini ilk bor etirof etgan.Xalqimiz asriy orzu-umidlari erkin farovonlik uchun kurashish milliy mustaqillikka erishish tomon zabardast qadamlar tashlandi.

1990 yil 18-fevralda O’zbekiston Oliy Sovetida saylov bo’ldi.Bu saylovning yangiligi shundan iborat bo’ldiki, 500 saylov okrugining 326 tasi muqobil nomzodlar ko’rsatildi. Oldingi saylovda barcha nomzodlarni birinchi turidayoq deyarli yuz foiz ovoz bilan saylangan bo’lsalar, bu safar birinchi turda 368 nomzod zarur ovozlarni to’play oldi. Qolgan 132 okrugda qayta saylovlar bo’lib o’tdi.

Shu bilan birga Prezident o’z faoliyatining markazida xalqni ma’naviy yuksaltirish, insonni

axloqiy va jismoniy takomilligiga erishtirish turganligini hamalohida o’qtiradi

Shunday tarixiy voqealardan biri SSR Oliy Sovetining ikkinchi sessiyasida qabul qilingan

“Mustaqillik Dekloratsiyasi” edi. Uning o’rni va ahamiyatiga alohida to’xtash lozim.

Dekloratsiyaning qabul qilinishida Respublika Oliy sovetining deputatlari jonbozlik

ko’rsatgan.Mustaqillik Dekloratsiyasi 1990 yil 20-iyunda qabul qilindi.Ushbu tarixiy hujjatda shunday deb yozulgan edi. “O’zbekiston bugun o’z hududida mutloq ega va unda yagona hukmron emasligini tan olib, tashqi mustaqillik huquqidan mahrum ekanligini etirof etib, jumxurriyat xalqining tub manfaatlari, uning erki va irodasini ifodalab, hokimiyat manbai xalq ekanligini e’tirof etib, xalq taqdiri va mulkiga egalik huquqi faqat uning o’zigagina berilganligini

qayd etib, taraqqiyot yo’lini tanlash faqat xalqning ixtiyorida ekanligini ta’kidlab, xalqaro huquq

qoidalari, umuminsoniy qadriyatlar va demokratiya prinsiplariga asoslanib, jumxurriyat Oliy

Kengashi O’zbekistonni suveren davlat deb e’lon qiladi

savol: O‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilishi.(1989 yil 21 dekabr, milliy uzlik, dastlabki kadamlar)

Javob: : XX asr 80-yillarining o’rtalariga kelib SSSRning parchalanishi real obektiv haqiqatga aylanib qoldi. 1989-yil 21-oktabrda O’zbekiston Oliy Sovetining XI sessiyasi «O’zbekiston SSRning davlat tili haqida»gi Qonunini qabul qildi. O’zbek tili davlat tili deb e’lon qilindi. Ish yuritish sekin-asta o’zbek tiliga o’tkazila boshlandi, uni o’rganishni yaxshilash yuzasidan aniq chora-tadbirlar belgilandi. Ayni vaqtda rus tilini va respublikada yashovchi boshqa xalqlarning tillarini o’rganish uchun shart-sharoitlar yaratilishi lozim edi, tilni o’rganishning ixtiyoriyligi va

uni tanlash huquqi qonunda belgilab qo’yildi. Bu qonunning qabul qilinishi o’zbek xalqi, shu xalq milliy o’z-o’zini anglashining o’sishi, respublikada millatlararo hamjihatlikning saqlanib qolishi uchun juda katta ahamiyatga ega bo’ldi. Davlat tili haqidagi qonun qabul qilinganidan so’ng

milliy o’zlikni anglash, milliy davlatchilikni tiklash yo’lida respublikada yana bir tarixiy

ahamiyatga ega bo’lgan muhim siyosiy qadam qo’yildi

savol: XX asrning 80-90 yillarida milliy manfaatlar ustuvorligining o‘sib borishi. (Markaziy boshkaruv, Tengsizlik, Komunistik partiya)

Javob: XX asr 90-yillariga kelib jahon va sobiq ittifoqdagi o’zgarishlar hamda yuzaga kelgan vaziyat o’zbek xalqining mustaqillik uchun bo’lgan kurashini tezlashtirib yubordi. Bu o’rinda

O’zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining 1989-yil 23-iyundagi plenumi va unda Islom Karimovning birinchi kotib etib saylanishi juda katta ahamiyat kasb etdi. Ushbu anjumanda

I.Karimov O’zbekistonning sobiq Ittifoqda tutgan o’rni va rolini aniq-ravshan belgilab berdi,

madaniy merosni va tarix haqiqatini tiklash, milliy urf-odatlar va an’analarni rivojlantirish

obektiv zarurat ekanligini isbotladi.

O’zbekistonning yangi hukumati Markaz bilan bo’ladigan munosabatlarni o’zgartirmay turib, ijobiy siljishlarga erishib bo’lmasligini va buning uchun respublikaning to’liq mustaqilligini ta’minlash zarurligini tushunib etdi. I.A.Karimovning tashabbusi bilan O’zbekiston hukumati tomonidan 1989-yil 15-avgustda «Kolxozchilar, sovxoz ishchilari, fuqarolar, shaxsiy tomorqa

xo’jaliklari va individual uy-joy qurilishini yanada rivojlantirish to’g’risida» maxsus qaror qabul qilindi. Garchi bu g’oya ittifoq rahbarlariga yoqmagan bo’lsa ham, I.A.Karimov o’z fikridan qaytmay, uni jasorat bilan amalga oshira bordi. Natijada o’sha yilning 4 oyida aholi qo’shimcha 90,7 ming gektar yer oldi. «G’oyat og’ir ayni o’sha sharoitda aholiga qo’shimcha tomorqa yerlari ajratish haqidagi Farmon va qarorlar qabul qilingani shu asosda, O’zbekiston bo’yicha 2,5

million oilaga hammasi bo’lib 700 ming gektar sug’oriladigan yer tomorqa sifatida xususiy mulk qilib berilgani qishloqlarimizda ijtimoiy muammolarni yechish, aytish mumkinki, jar yoqasida turgan yurtimizda tinchlik va barqarorlikni saqlab qolishda ulkan tarixiy qadam bo’lgan...» Ana shunday o’zgarishlar tufayli odamlar dunyoda adolat va haqiqat borligiga, mus¬taqillik har qaysi oila, butun xalqimiz uchun hyech narsa bilan o’lchab, qiyoslab bo’lmaydigan bebaho ne’mat

ekaniga chin dildan ishonch hosil qilgan edilar.Aynan manushular milliy manfaatlarning o’sib borishiga juda katta zamin bo’lgan.

savol: O‘zbekistonda Prezidentlik lavozimining joriy qilinishi.( 1990-yil 24-mart, XII chaqiriq 1-sessiyasi, O’zbekiston Kompartiyasi MK)

Javob: 1990-yil 23-martda O’zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining Plenumida

respublika siyosiy tizimi to’g’risidagi masala ko’rib chiqildi. Unda O’zbekistonda hokimiyatning Prezidentlik boshqaruvi shakliga o’tishi respublika suvereniteti va davlatchiligida mohiyatan

yangi bosqich ekanligi ta’kidlandi.

1990-yil 24-mart kuni O’zbekiston SSR Oliy Sovetining XII chaqiriq 1-sessiyasi SSSR doirasida birinchi bo’lgan siyosiy hujjatni - «O’zbekistonda Prezidentlik boshqaruvi ta’sis etish

to’g’risida»gi qarorni qabul qildi va O’zbekiston Kompartiyasi MK birinchi kotibi Islom

Abdug’aniyevich Karimov O’zbekiston SSR Prezidenti etib saylandi. Shu tariqa, O’zbekiston-SSSR respublikalari ichida birinchi bo’lib o’zining milliy-huquqiy va demokratik davlatiga mustahkam zamin yaratdi.

O’zbekistonning mustaqillikka yerishishida qo’yilgan navbatdagi muhim qadamlardan biri bu 1990-yil 20-iyunda respublika Oliy Soveti tomonidan 12 moddadan iborat bo’lgan «Mustaqillik Deklarasiyasi»ning qabul qilinishi edi. Mazkur hujjat O’zbekiston qonunlarining Ittifoq

qonunlaridan ustuvorligini ta’minladi. Shu bilan birga, «Mustaqillik Deklarasiyasi»

O’zbekistonning 1991-yil 31-avgustga qadar mavjud bo’lgan boshqaruv, huquqiy faoliyatini ta’minladi, barcha sohada mustaqil siyosat olib borish imkonini berdi

savol: I.Karimov – O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti.(Prezidentlik boshkaruvi, 1990-yil 24-mart, XII chaqiriq 1-sessiyasi, O’zbekiston Kompartiyasi MK )

Javob: 1990-yil 23-martda O’zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining Plenumida

yangi bosqich ekanligi ta’kidlandi.

1990-yil 24-mart kuni O’zbekiston SSR Oliy Sovetining XII chaqiriq 1-sessiyasi SSSR doirasida

birinchi bo’lgan siyosiy hujjatni - «O’zbekistonda Prezidentlik boshqaruvi ta’sis etish

to’g’risida»gi qarorni qabul qildi va O’zbekiston Kompartiyasi MK birinchi kotibi Islom

qonunlaridan ustuvorligini ta’minladi. Shu bilan birga, «Mustaqillik Deklarasiyasi»

O’zbekistonning 1991-yil 31-avgustga qadar mavjud bo’lgan boshqaruv, huquqiy faoliyatini ta’minladi, barcha sohada mustaqil siyosat olib borish imkonini berdi. Deklarasiyada har bir

millatning o’z taqdirini o’zi belgilash huquqidan kelib chiqqan holda, xalqaro huquq qoidalariga, umumbashariy qadriyatlariga va demokratiya tamoyillariga asoslanib O’zbekiston SSRning

davlat suvereniteti e’lon qilindi. Deklarasiyaning qabul qilinishi bilan O’zbekistonda

respublikaning iqtisodiy va siyosiy hayotiga doir masalalar mustaqil tarzda hal qilina boshlandi.

savol: O‘zbekiston Birinchi Prezidentining XX asr 80- yillarining oxirida respublikada ijtimoiy- iqtisodiy vaziyatni barqarorlashtirishga qaratilgan tadbirlari.(1989-yil 23-iyundagi plenumi, tomonidan 1989-yil 15-avgustda maxsus qaror, 700 ming gektar tomorqa yer)

XX asr 90-yillariga kelib jahon va sobiq ittifoqdagi ozgarishlar hamda yuzaga kelgan vaziyat ozbek xalqining mustaqillik uchun bolgan kurashini tezlashtirib yubordi. Bu orinda Ozbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining 1989-yil 23-iyundagi plenumi va unda Islom Karimovning birinchi kotib etib saylanishi juda katta ahamiyat kasb etdi. Ushbu anjumanda I.Karimov Ozbekistonning sobiq Ittifoqda tutgan orni va rolini aniq-ravshan belgilab berdi, madaniy merosni va tarix haqiqatini tiklash, milliy urf-odatlar va ananalarni rivojlantirish obektiv zarurat ekanligini isbotladi.

Ozbekistonning yangi hukumati Markaz bilan boladigan munosabatlarni ozgartirmay turib, ijobiy siljishlarga erishib bolmasligini va buning uchun respublikaning toliq mustaqilligini taminlash zarurligini tushunib etdi. I.A.Karimovning tashabbusi bilan Ozbekiston hukumati tomonidan 1989-yil 15-avgustda «Kolxozchilar, sovxoz ishchilari, fuqarolar, shaxsiy tomorqa xojaliklari va individual uy-joy qurilishini yanada rivojlantirish togrisida» maxsus qaror qabul qilindi. Garchi bu goya ittifoq rahbarlariga yoqmagan bolsa ham, I.A.Karimov oz fikridan qaytmay, uni jasorat bilan amalga oshira bordi. Natijada osha yilning 4 oyida aholi qoshimcha 90,7 ming gektar yer oldi. «Goyat ogir ayni osha sharoitda aholiga qoshimcha tomorqa yerlari

ajratish haqidagi Farmon va qarorlar qabul qilingani shu asosda, Ozbekiston boyicha 2,5 million oilaga hammasi bolib 700 ming gektar sugoriladigan yer tomorqa sifatida xususiy mulk qilib berilgani qishloqlarimizda ijtimoiy muammolarni yechish, aytish mumkinki, jar yoqasida turgan yurtimizda tinchlik va barqarorlikni saqlab qolishda ulkan tarixiy qadam bolgan...» Ana shunday ozgarishlar tufayli odamlar dunyoda adolat va haqiqat borligiga, mustaqillik har qaysi oila,

butun xalqimiz uchun hyech narsa bilan olchab, qiyoslab bolmaydigan bebaho ne mat ekaniga chin dildan ishonch hosil qilgan edilar.

savol: Mustaqillik arafasida O‘zbekistondagi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy ahvol. (Turg'unlik, sotsializm inqirozi, vaziyatning keskinlashishi, markazdan qochishga moyilliklar)

XX asrning 70-80 yillarida SSSRda iqtisodiyotni rivojlanish surati tobora pasayib, sarf-xarajatlari ortib bordi. Mavjud imkoniyatlarni hisobga olmasdan ishlab chiqilgan ijtimoiy, oziq-ovqat, agrar, energetika, ekologiya va boshqa soha-lardagi dasturlar samara bermadi, iqtisodiy ziddiyatlarni chuqur-lashtirib yubordi.

KPSS Markaziy Qo'mitasining 1985 yil aprelda bo'lgan Plenumi noxush tendensiyalar yig'ilib, SSSR inqiroz oldi vaziyatga tushib qolganligini ilk bor etirof etdi. Mazkur Plenum jamiyatni

«qayta qurish» orqali iqtisodiyotni ko'tarish, xalqning turmushini yaxshilash siyosatini belgiladi. 1985-1986 yillarda Markazdagi rahbariyat tomonidan jiddiy o'zgarishlar qilish zarurligi anglandi. Biroq ahvolning nihoyatda murakkabligi hali to'la idrok etilmagan edi.

«Qayta qurish» siyosati va uning barbod bo'Iishi Markazdagi rahbarlar hamon sotsializm

«afzallik»laridan foydalanib, jamiyatni «qayta qurish»ga, sotsializmni yaxshilashga umid bog'lar edi. Ammo ular mamlakatni sotsializmning o'zi, u yaratgan totalitar siyosiy, iqtisodiy tuzum inqirozga olib kelganligini pay-qamagan edi.

1987 yildagi mavjud siyosiy tuzumni va iqtisodiyotga partiyaviy rahbarlikni saqlab qolgan holda xo'jalik mexanizmini isloh qilish yo'lidagi urinish ham samara bermadi. Iqtisodiy islohotlar tez orada qotib qolgan ijtimoiy-siyosiy tizimga urilib barbod bo'Idi, hech qanday samara bermadi.

1980 yillarning oxirlarida siyosiy tizimni isloh qilishga, birinchi navbatda KPSSning siyosiy va mafkuraviy hukmronligini cheklashga, davlat va xo'jalik organlarini kompartiya hukmronligidan chiqarishga, xalq deputatlari sovetining to'la hokimiyatini ta'minlashga urinish bo'Idi. Ammo bu sa'y-harakatlar ham behuda ketdi.

To'g'ri, jamiyatni demokratlashtirish, oshkoralik, turli xil fikrlar bildirishga imkon berish tomon ijobiy qadamlar qo'yildi. Matbuotda, radio va televidenieda turli xil fikr-mulohazalar erkin yoziladigan, gapiriladigan bo'Idi.

«Qayta qurish» siyosati davrida iqtisodiyotda juda kuchli buzilishlar ro'y berdi. Markaz «qayta qurish»ning ilmiy va nazariyjihatdan puxta va aniq-ravshan dasturini ishlab chiqolmadi. Iqtisodiy siyosat puxta o'ylab ko'rilmagan sinov va eksperimentlaiga asoslangan edi. Mamlakat sinovlar va xatoiar bijan siljib bordi. Mamlakatning real imkoniyatlari hisobga olinmasdan xalq xo'jaligining barcha sohalarini bir vaqtning o'zida rivojlantirishdan iborat noto'g'ri yo'l tutildi.

«Bu hoi,-deb yozadi I.Karimov o'zining «O'zbekiston - bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga xos yo'li» asarida, -pirovard natijada.cheklangan mablag'larning parokanda bo'lib ketishiga, moliya va ta'minot tizimining batamom izdan chiqishiga olib keldi, inqirozni chuqurlashtirdi».

"Кadrlar desanti» O'zbekistonliklar jamiyatni qayta qurish, islohotlar yo'lini katta umid bilan kutib oidilar. Jamiyatni yangilashdan najot kutayotgan edilar. Biroq tez orada aholining hafsalasi pir bo'Idi. O'zbekistonda ijtimoiy-siyosiy hayot yanada murakkablashib bordi. Bu o'z xalqining

to'dasi» deb nom olgan 400 ga yaqin kelgindilar O'zbekistonni o'z bilganlaricha boshqara boshladilar. O'zbekiston Kompartiyasi va Respublika Ministrlar Soveti amalda ular tomonidan boshqarildi. Birinchi lavozimda o'tirgan mahalliy kadrlar ularning qo'lida qo'g'irchoq bo'lib qoldi.

O'zbekiston Kompartiyasi Markaz qo'mida Moskva vakillari -Mogilnichenko, Bessarabov, Ponomaryov uya qurib olgan edi. O'sha yillarda tez-tez bo'lib turadigan plenumlar va yig'ilishlarda qilingan barcha ma'ruzalarni Ponomaryov va O'zbekistonda doimiy ishlash uchun yuborilgan «kadrlar desanti»ning boshliqlari - Anishev, Ogarek, Satin va ularning hamtovoqlari tahrir qilardilar. O'zbekiston Kompartiyasi MQning birinchi kotibi 1. Usmonxo'jayev esa minbarga chiqib tayyor narsalarni o'qir edi.

Minbardan bilib-bilmay aytilgan gaplar qanchadan-qancha kommunistlar va rahbarlarning sha'ni, qadr-qiymatini oyoq osti qilardi, hayotini buzardi. O'zKP Markaziy Qo'mitasida «pinxona kabinet» tashkil topdi. Ushbu «kabinet» kuch ishlatish, tuhmatlar uyushtirish yo'H bilan xodimlarni badnom qilish, respublikaga mutlaqo aloqasi bo'lmagan avanturistik qarorlarni

tiqishtirish biian shug'ullandi. O'zbekistonda faoliyat ko'rsatayotgan «pinxona kabinet» va

«kadrlar desanti»ning tashkilotchisi KPSS MQning kotibi E.K.Ligachyov edi. Qo'g'irchoqqa aylantirilgan mahalliy rahbarlar «kadrlar to'dasi» tomonidan tayyorlangan qarorlarga imzo chekishardi, xolos. Ularning sovet hokimiyatining ko'zbo'yamachilik, shovinistik siyosati va uni amalga oshiruvchilar oldidagi ojizligi, itoatkorligi xalqqa qimmatga tushdi.

savol: Mustaqillik deklaratsiyasi va uning tarixiy ahamiyati. (1990 yil 20 iyun, 12 modda, davlat suvereniteti)

Mustaqillik deklaratsiyasi (1990 yil 20 iyun) — Oʻzbekiston SSR Oliy Sovetining 2-sessiyasida qabul qilingan. U Oʻzbekistonning mustaqillikka erishishida muhim qadam boʻldi. M.D.da

"Oʻzbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi Oliy Kengashi oʻzbek xalqining davlat qurilishidagi tarixiy tajribasi va tarkib topgan boy anʼanalari, har bir millatning oʻz taqdirini oʻzi belgilash huquqini taʼminlashdan iborat oliy maqsad haqi, Oʻzbekistonning kelajagi uchun tarixiy

masʼuliyatni chu-qur his etgan holda xalqaro huquq qoidalariga, umumbashariy qadriyatlarga va demokratiya prinsiplariga asoslanib, Oʻzbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasining davlat mu- staqilligini eʼlon qiladi", deb yozib qoʻyilgandi. Ana shu hujjat asosida Oʻzbekistonning iqtisodiy va siyosiy hayotiga doir masalalar mustaqil tarzda hal qilina bordi va 1991 yil 31 avg .da

"Oʻzbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari toʻgʻrisida" qonun qabul qilindi.

savol: 1991 yil avgust voqealari. GKCHP. (72 soat qamal, G.I.Yanayev, Favqulodda holat)

1991-yilning 19-avgusti zamonaviy tarix sahifalariga Sovet Ittifoqi parchalana boshlagan sana sifatida kirgan. Uni saqlab qolish uchun qilingan harakat samara bermagan. Sal o’tmay kommunistik imperiya barham topdi.

Bu muhim mavzu haqida O’zbekiston matbuotida biror narsa topish qiyin. Nega?

Jamoatchilikning o'sha qaltis davr haqida bilishga, uni tahlil qilishga haqqi yo'qmi?

Hukumat gazetalarida ham, siyosiy partiyalarning nashrlarida ham 20 yil avval O’zbekiston mustaqilligiga yetaklagan omillar xususida sharh yoki maqola ko'rinmaydi. O’shanda SSSR rahbari Mixail Gorbachyovni hokimiyatdan chetlatgan Favqulodda holatlar bo'yicha davlat

qo'mitasi (GKChP, ГКЧП- Государственный комитет по чрезвычайному положению) butun

ittifoq bo’ylab nazoratni qo'lga olishga uringan va Boris Yeltsin boshchiligidagi demokratlar unga

qarshi chiqib, butun tizim qulagan edi.

Davlat to’ntarishi uch kun davom etgan. Lekin bu qisqa davr iqtisodiy jihatdan nochorlashgan xalqlar va ularning yetakchilarini sergak torttirgan.

Mustaqillikning 20 yilligi munosabati bilan O’zbekiston televideniyesida namoyish etilgan filmda Islom Karimov respublikani mustaqillikka yetaklagan milliy qahramon sifatida gavdalanadi. Lekin aynan Karimov Gorbachyovning to’ntarilishini yoqlab Moskvaga telegramma jo’natgani haqida o’sha paytdagi matbuot sahifalari guvohlik beradi.

Gennadiy Yanayev, Mixail Gorbachyovni hokimyatdan chetlatgan Favqulodda holatlar bo'yicha davlat qo'mitasi rahbari edi

Filmda qayd etilishicha, o’sha damlarda Hindistonda safarda yurgan Karimov Kremldagi voqealarni eshitib darhol vatanga qaytadi. Toshkentga keliboq GKChP chiqargan qarorlar O’zbekistonda kuchga ega emasligi haqida ko’rsatmalar beradi.

Biroq o’sha paytda mamlakat mustaqilligi uchun kurashayotgan muxolifat yetakchilari Karimovning samolyot bortidan turib, Favqulodda holatlar bo'yicha davlat qo'mitasi rahbari rahbari Gennadiy Yanayevga yo’llagan tabrik xatini g’azab bilan eslashadi.

Muxolifatning ta’kidlashicha, GKChPning uch kun ichida mag’lubiyatga uchrashigina Karimovni O’zbekiston mustaqilligini e’lon qilishga majbur etgan.

O'zbekiston televideniyesida mustaqillikka yetaklagan damlar haqida maxsus film havola etildi. Unda Islom Karimov milliy qahramon sifatida gavdalanadi.

Gorbachyov oshkoralik haqida gapirar ekan, 1990-yillar boshi to’lqinli, g’alayonli, milliy ozodlik uchun kurash cho’qqiga chiqqan bir davr bo’lgan.

Lekin O’zbekistonda bu tarix hozir faqat bir kishi, prezident Islom Karimovning nomi bilangina

bog’lanadi, shu talqinda yangi avlodga o’rgatiladi.

Islom Karimov hukumatga kelganidanoq mustaqillik uchun kurash boshlagani haqidagi

targ’ibotlar ayni damlarda matbuot sahifalari va televideniyeda yanada kuchaygan.

1980-yillardayoq milliy ozodlik tuyg’usi uchun kurashgan, ziyolilar va yoshlar orasida mustaqillik g’oyalarini yoygan faollar taqdiri haqida ko’pchilik bilmaydi.

Ularning ayrimlari hamon O’zbekiston qamoqxonalarida. Boshqalari mustaqillikka erishgan vatandan quvg’in qilingan, tarix sahifalaridan o’chirilgan. Ular bugun faqat mustaqillik va barqarorlik dushmanlari sifatida tilga olinadi.

savol: Sovet davlatining tanazzulga yuz tutishi.( GKCHP, 72 soat qamal, G.I.Yanayev, Favqulodda holat)

Bu muhim mavzu haqida O’zbekiston matbuotida biror narsa topish qiyin. Nega?

Jamoatchilikning o'sha qaltis davr haqida bilishga, uni tahlil qilishga haqqi yo'qmi? Hukumat

gazetalarida ham, siyosiy partiyalarning nashrlarida ham 20 yil avval O’zbekiston mustaqilligiga

yetaklagan omillar xususida sharh yoki maqola ko'rinmaydi.

O’shanda SSSR rahbari Mixail Gorbachyovni hokimiyatdan chetlatgan Favqulodda holatlar bo'yicha davlat qo'mitasi (GKChP, ГКЧП- Государственный комитет по чрезвычайному положению) butun ittifoq bo’ylab nazoratni qo'lga olishga uringan va Boris Yeltsin boshchiligidagi demokratlar unga qarshi chiqib, butun tizim qulagan edi.

Davlat to’ntarishi uch kun davom etgan. Lekin bu qisqa davr iqtisodiy jihatdan nochorlashgan

xalqlar va ularning yetakchilarini sergak torttirgan.

Gennadiy Yanayev, Mixail Gorbachyovni hokimyatdan chetlatgan Favqulodda holatlar bo'yicha davlat qo'mitasi rahbari edi

Muxolifatning ta’kidlashicha, GKChPning uch kun ichida mag’lubiyatga uchrashigina Karimovni O’zbekiston mustaqilligini e’lon qilishga majbur etgan.

O'zbekiston televideniyesida mustaqillikka yetaklagan damlar haqida maxsus film havola etildi. Unda Islom Karimov milliy qahramon sifatida gavdalanadi.

Gorbachyov oshkoralik haqida gapirar ekan, 1990-yillar boshi to’lqinli, g’alayonli, milliy ozodlik uchun kurash cho’qqiga chiqqan bir davr bo’lgan.

Lekin O’zbekistonda bu tarix hozir faqat bir kishi, prezident Islom Karimovning nomi bilangina bog’lanadi, shu talqinda yangi avlodga o’rgatiladi.

Islom Karimov hukumatga kelganidanoq mustaqillik uchun kurash boshlagani haqidagi

targ’ibotlar ayni damlarda matbuot sahifalari va televideniyeda yanada kuchaygan.

1980-yillardayoq milliy ozodlik tuyg’usi uchun kurashgan, ziyolilar va yoshlar orasida mustaqillik g’oyalarini yoygan faollar taqdiri haqida ko’pchilik bilmaydi.

savol: Mustaqillik arafasida O‘zbekistondagi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy ahvol. (Turg'unlik, sotsializm inqirozi, vaziyatning keskinlashishi, markazdan qochishga moyilliklar)

KPSS Markaziy Qo'mitasining 1985 yil aprelda bo'lgan Plenumi noxush tendensiyalar yig'ilib, SSSR inqiroz oldi vaziyatga tushib qolganligini ilk bor etirof etdi. Mazkur Plenum jamiyatni

«Qayta qurish» siyosati va uning barbod bo'Iishi Markazdagi rahbarlar hamon sotsializm

or-nomusi va qadr-qimmatini himoya qilishga qodir bo'lmagan, siyosiy irodasi bo'sh kishilarning respublika rahbariyatiga kelib qolishi bilan bog'liq edi. Ularning ojizligi natijasida Respublika partiya va davlal rahbarlik lavozimlariga Markaz tomonidan ko'plab kadrlar yuborildi. «Kadrlar to'dasi» deb nom olgan 400 ga yaqin kelgindilar O'zbekistonni o'z bilganlaricha boshqara boshladilar. O'zbekiston Kompartiyasi va Respublika Ministrlar Soveti amalda ular tomonidan boshqarildi. Birinchi lavozimda o'tirgan mahalliy kadrlar ularning qo'lida qo'g'irchoq bo'lib qoldi.

savol: XX asrning 80-90 yillarida O‘zbekistonda o‘zlikni anglashga intilishning kuchayishi. (Turg'unlik, buyruqbozlik-ma'muriy tizim, qiyinchiliklar, munosabatlarning yomonlashuvi)

Sobiq SSSRga kiruvchi respublikalar rasman teng va suvcren deb yuritilsa-da, amalda qaram edi. Ular o'z yerlari, suvlari, o'rmon-lari va yer osti boyliklariga, ko'pdan-ko'p korxonalariga o'zlari egalik qilolmas edilar. 80 yiHarning oxirlari 90 yillarning boshlarida ko'pchilik respublikalar mavjud vaziyatni o'zgartirish talablarini ilgari sura boshladilar.

Ozbekiston Respublikasining rahbari I.Karimov 1989-yil 20-sentabrda Moskvada bolib otgan KPSS MQ ning Plenimida sozlangan nutqida respublikalar bilan SSSR ortasidagi vakolatlarni aniq- ravshan ajratib qoyishi kozda tutadigan yangi federativ shartnoma ishlab chiqish zarurligi togrisida oz fikrini bildirib: Biz ittifoq va respublikalarning vazifalarini, burchlarini va ozaro majburiyatlarini aniq- ravshan btlgilab qoyish, respublikalat mustaqilligini har jihatran mustahkamlash ratafdorimiz,-degan edi.

Biroq Markaziy hokimiyat respublikalarga erkinlik bensh haqidagi talab-takliflarni e'tiborga olmadi, to'g'rirog'i ularga erkinlik berishni xohlamas edi. Markazning qaysarligi hamda respublikalar jamoat-

chiligining ta'siri ostida markazdan ajralish harakati kuchayib bordi. 1990 yil bahorida Boltiqbo'yidagi Latviya, Litva, Estoniya Respublikalari, keyinroq Gruziya va Ozarbayjon SSSR tarkibidan chiqqanligini e'lon qildilar.

Markazda vajoylarda: «SSSR Konstitutsiyasi va qonunlari ustunmi yoki respublika Konstitutsiyasi va qonunlari ustunmi?»- degan masalada bahs-munozaralar kuchaydi. Markazdagilar: «Kuchli markaz-kuchli respublikalar»,- desa; joylardagilar: «Kuchli respublikalar-kuchli markaz»,- der edilar.

Markaziy hokimiyat jamoatchilikning talabi ostida Ittifoq shartnomasini yangilash zarurligini e'tirof etishga majbur bo'ldi. SSSR Oliy Soveti mazkur masala bilan shug'ullanuvchi maxsus delegatsiya tuzdi va uning tarkibini tasdiqladi. 1990 yil iyulda Moskvada Markaz vakillari bilan respublikalar delegatsiyalari yangi shartnoma matnini tayyorlashga kirishdi. 1990 yil avgust oyida Ittifoqni yangilash dasturi ishlab chiqildi.

Dasturda respublikalar o'z hududlaridagi butun milliy boylik-larga egalik qilish, foydalanish huquqiga ega ekanligi ta'kidlangan edi. Ammo shartnomaga bunday yondashuv Markazdagilarga yoqmadi. SSSR Oliy Soveti mazkur dasturni qabul qilmadi. SSSR Oliy Soveti respublikalarning istak va manfaatlarini batamom inkor etgan yangicha shartnoma loyihasini tuzib respublikalarga tarqatdi. Respublikalar, shu jumladan, O'zbekiston Markaz loyihasini qabul qilmadi.

1991 yil fevral-mart oylarida Ittifoq shartnomasi loyihasi ustida qayta ish olib borildi. Unda Boltiqbo'yi respublikalari, Gruziya, Armaniston, Moldova vakillari qatnashmadi, Ozarbayjon kuzatuvchi bo'lib qatnashdi. Ittifoq bilan respublikalar vakolatlarini farqlab qo'yishga harakat qilindi. Nihoyat, Ittifoq va respublikalar vakolatlari belgilab berilgan shartnoma loyihasi matbuotda e'lon qilindi. Respublikalarda mazkur loyiha muhokama qilindi. O'zbekiston rahbariyati respublikalarga to'la mustaqillik berishni ko'zlamaydigan shartnoma loyihasini rad etdi. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov O'zbekiston Kompartiyasi Markaziy Qo'mitasining 1991yil 12-martdabo'lganIVplenumidaso'zlagannutqida: «Ittifoq shartnomasini imzolash uchun eng qulay payt qo'ldan boy berib qo'yildi. Ikki yil muqaddam bu masalani

ko'targan kishilarning ovoziga hech kim quloq solmadi. Markaz 1922 yildagi shartnomaga mahkam yopishib olib, oqilona takliflarni qabul etmadi, ishni paysalga soldi»,-degan edi. Bu fikrning to'g'riligini hayot to'la isbotladi.

Butunittifoq referendum SSSR Oyiy Soveti ittifoq shartnomasini o'zgartirish, SSSRni teng huquqli suveren respublikalar Federat-siyasi sifatida yangilash xususida xalqning fikrini bilish maqsadida 1991 yil 17-mart kuni Butunittifoq referendumini o'tkazishga qaror qildi. 1991 yil 20-fevralda O'zbekiston Oliy Kengashning Rayosati referendum o'tkazishni ma'qulladi va SSSR Oliy Soveti tomonidan tayyorlangan bulleten bilan birga yana bitta qo'shimcha byulletenni ovozga qo'yishga qaror qildi.

Qo'shimcha bulletenga «Siz O'zbekistonning mustaqil, teng huquqli respublika sifatida

yangilangan Ittifoq (Federatsiya) tarkibida qolishiga rozimisiz?»- degan savol qo'yildi. Ovoz berishda qatnashgan saylovchilarning 93 foizi bu savolga «Ha» deb javob berdilar. Demak, o'zbekistonliklar o'z mamlakatini mustaqil davlat sifatida federativ ittifoqda bo'lishini, O'zbekistonning suveren respublika sifatida rivoj-lanishini yoqlab ovoz bergan edilar.

1991 yil aprelda Kiyevda Ukraina, Rossiya, Belorus, O'zbekiston, Qozog'iston Respublikalari rahbarlarining uchrashuvi bo'ldi. Uchrashuvda mustaqil respublikalar manfaatlariga mos keladigan Ittifoq shartnomasini tuzishga yondashish yo'llari ishlab chiqildi va tegishli bayonot imzolandi. Bu hujjatni Qirg'iziston, Tojikiston, Turkma-niston Respublikalari ham imzolashga rozilik bildirdi. Markaz yon berishga majbur bo'ldi.

savol: XX asrning 80-90 yillarida O‘zbekiston siyosiy tizimidagi o‘zgarishlar. (Turg'unlik, buyruqbozlik-ma'muriy tizim, qiyinchiliklar, munosabatlarning yomonlashuvi)

mahkam yopishib olib, oqilona takliflarni qabul etmadi, ishni paysalga soldi»,-degan edi. Bu fikrning to'g'riligini hayot to'la isbotladi.

respublika sifatida yangilangan Ittifoq (Federatsiya) tarkibida qolishiga rozimisiz?»- degan savol qo'yildi. Ovoz berishda qatnashgan saylovchilarning 93 foizi bu savolga «Ha» deb javob berdilar. Demak, o'zbekistonliklar o'z mamlakatini mustaqil davlat sifatida federativ ittifoqda bo'lishini, O'zbekistonning suveren respublika sifatida rivoj-lanishini yoqlab ovoz bergan edilar.

savol: O‘zbekiston Mustaqilligining e’lon qilinishi. (1991 yil 31 avgust, Oliy Kengashning Murojaatnomasi)

Kengash 1991 yil 26-avgust kuni O'zbekistonning davlat mustaqilligi to'g'risida qonun loyihasini tayyorlash haqida va 31-avgustda Oliy Kengashning navbatdan tashqari VI sessiyasini cha- qirishga qaror qildi.

1991 yil 28-avgust kuni O'zbekiston Kompartiyasi MQ va Markaziy nazorat komissiyasining qo'shma plenumi bo'lib o'tdi. Plenumda Prezident I.Karimovning SSSRda 19-21-avgust kunlari sodir bo'lgan fojiali voqealar va respublika partiya tashkilotlarining vazifalari to'g'risidagi axboroti tinglandi va muhokama qilindi. Plenum Respublika Kompartiyasining KPSS MQ bilan har qanday aloqalarni to'xtatishga, KPSSning barcha tuzilmalaridan chiqishga, uning markaziy organlaridagi o'z vakillarini chaqirib olishga qaror qildi.

1991 yil 31-avgust kuni O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining navbatdan tashqari tarixiy oltinchi sessiyasi bo'lib o'tdi. Sessiyada O'zbekiston Prezidenti I.Karimov nutq so'zlab, sobiq Ittifoqda so'ngi paytlarda yuz bergan ijtimoiy-siyosiy voqealarni, davlat to'ntarishiga urinish oqibatlarini tahlil qilib, ular O'zbekiston taqdiriga, xalqimiz tarixiga bevosita daxldor ekanligini har tomonlama asoslab berdi. Vaziyatdan kelib chiqqan holda, O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini e'lon qildi va uni mustaqillik to'g'risidagi qonun bilan mustahkamlashni taklif qildi.

Sessiyada "O'zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to'g'risidagi Oliy Kengash Bayonoti" qabul qilindi. Bayonotda bunday deyilgan edi:

"Mustaqillik deklaratsiyasini amalga oshira borib, O'zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi Oliy Kengashi O'zbekistonning Davlat mustaqilligini va ozod suveren davlat - O'zbekiston Respublikasi tashkil etilganligini tantanali ravishda e'lon qiladi".

Oliy Kengash sessiyasida "O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini e'lon qilish to'g'risida" qaror qabul qilindi.

Mazkur qarorda:

respublikaning davlat mustaqilligi to'g'risidagi Oliy Kengash bayonoti tasdiqlansin va resrublika bundan buyon O'zbekiston Respublikasi deb atalsin;
1-sentabr O'zbekiston Respublikasining Mustaqillik kuni deb belgilansin va 1991 yildan boshlab bu kun bayram va dam olish kuni deb e'lon qilinsin, deb qat'iy belgilab qo'yildi.

Oliy Kengash sessiyasida "O'zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari to'g'risida"gi Qonun qabul qilindi. Bu Qonun 17 moddadan iborat bo'lib, O'zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligini huquqiy jihatdan mustahkamlab berdi. Qonunda:

O'zbekiston Respublikasi o'z tarkibidagi Qoraqalpog'iston Respublikasi bilan birga, mustaqil, demokratik davlatdir;

O'zbekiston Respublikasining xalqi suverendir va respublikada davlat hokimiyatining birdan-bir sohibidir. U o'z hokimiyatini ham bevosita, ham vakOlik idoralari tizimi orqali amalga oshiradi;

O'zbekiston Respublikasi to'la davlat hokimiyatiga ega, o'zining milliy davlat va ma'muriy- hududiy tuzilishini, hokimiyat va bosh-qaruv idoralari tizimini mustaqil belgilaydi, davlat chegaralari, hududi daxlsiz va bo'linmas bo'lib, uning xalqi o'z xohish-irodasini erkin bildirmasdan turib o'zgartirilishi mumkin emas;

Respublika hududidagi yer, yer osti boyliklari, suv va o'rmon-lar, o'simlik va hayvonot dunyosi, tabiiy va boshqa resurslar, respub-likaning ma'naviy boyliklari O'zbekiston Respublikasining milliy boyligi, mulki hisoblanadi, deb qonunlashtirilib, belgilab qo'yildi.

O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining VII sessiyasida 1991 yil 30-sentabr kuni "O'zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari to'g'risida"gi Qonunga Konstitutsiyaviy qonun maqomini berishga qaror qilindi. Qarorda O'zbekiston Respublikasining amaldagi Konstitutsiyasi moddalari "O'zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari to'g(risida"gi Qonunning moddalariga zid kelgan hollarda mazkur Qonunga amal qilinsin, deb belgilab qo'yildi.

Shunday qilib, xalqimizning asriy orzusi, umidlari ushaldi, ro'yobga chiqdi. Mamlakatimiz, xalqimiz siyosiy mutelikdan, asoratdan qutildi. Dunyo xaritasida yana bitta mustaqil davlat - O'zbekiston Respublikasi paydo bo'ldi.

savol: O‘zbekiston Respublikasining tashkil etilishi. (Mustaqillik, Oliy Kengashning murojaati, hokimiyat tizimi)

O'zbekiston Prezidenti Islom Karimov Oliy Kengash Rayosa-tiga juda qisqa muddatda respublikaning davlat mustaqilligi to'g'risidagi qonun loyihasini tayyorlash va uni Oliy Kengashning navbatdan tashqari sessiyasi muhokamasiga taqdim etishni taklif qildi. Oliy Kengash 1991 yil 26-avgust kuni O'zbekistonning davlat mustaqilligi to'g'risida qonun loyihasini tayyorlash haqida va 31-avgustda Oliy Kengashning navbatdan tashqari VI sessiyasini cha- qirishga qaror qildi.

Sessiyada "O'zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to'g'risidagi Oliy Kengash Bayonoti" qabul qilindi. Bayonotda bunday deyilgan edi:

Oliy Kengash sessiyasida "O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini e'lon qilish to'g'risida" qaror qabul qilindi.

Mazkur qarorda:

respublikaning davlat mustaqilligi to'g'risidagi Oliy Kengash bayonoti tasdiqlansin va resrublika bundan buyon O'zbekiston Respublikasi deb atalsin;
1-sentabr O'zbekiston Respublikasining Mustaqillik kuni deb belgilansin va 1991 yildan boshlab bu kun bayram va dam olish kuni deb e'lon qilinsin, deb qat'iy belgilab qo'yildi.

O'zbekiston Respublikasi o'z tarkibidagi Qoraqalpog'iston Respublikasi bilan birga, mustaqil, demokratik davlatdir;

O'zbekiston Respublikasining xalqi suverendir va respublikada davlat hokimiyatining birdan-bir sohibidir. U o'z hokimiyatini ham bevosita, ham vakOlik idoralari tizimi orqali amalga oshiradi;

savol: Mustaqillikning ilk davrida O‘zbekistonda davlat suverenitetini mustahkamlash yo‘lidagi sa’y- harakatlar. (Uyg'onish, milliy harakat, til masalasi, siyosiy partiyalar)

1989-yil 21-oktabrda Ozbekiston Oliy Sovetining XI sessiyasi «Ozbekiston SSRning davlat tili haqida»gi Qonunini qabul qildi. Ozbek tili davlat tili deb elon qilindi. Ish yuritish sekin-asta ozbek tiliga otkazila boshlandi, uni organishni yaxshilash yuzasidan aniq chora-tadbirlar belgilandi. Ayni vaqtda rus tilini va respublikada yashovchi boshqa xalqlarning tillarini organish uchun shart-sharoitlar yaratilishi lozim edi, tilni organishning ixtiyoriyligi va uni tanlash huquqi qonunda belgilab qoyildi. Bu qonunning qabul qilinishi ozbek xalqi, shu xalq milliy oz-ozini anglashining osishi, respublikada millatlararo hamjihatlikning saqlanib qolishi uchun juda katta ahamiyatga ega boldi. Davlat tili haqidagi qonun qabul qilinganidan song milliy ozlikni anglash, milliy davlatchilikni tiklash yolida respublikada yana bir tarixiy ahamiyatga ega bolgan muhim siyosiy qadam qoyildi.

1990-yil 23-martda Ozbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining Plenumida respublika siyosiy tizimi togrisidagi masala korib chiqildi. Unda Ozbekistonda hokimiyatning Prezidentlik boshqaruvi shakliga otishi respublika suvereniteti va davlatchiligida mohiyatan yangi bosqich ekanligi takidlandi.

1990-yil 24-mart kuni Ozbekiston SSR Oliy Sovetining XII chaqiriq 1-sessiyasi SSSR doirasida birinchi bolgan siyosiy hujjatni - «Ozbekistonda Prezidentlik boshqaruvi tasis etish togrisida»gi qarorni qabul qildi va Ozbekiston Kompartiyasi MK birinchi kotibi Islom Abduganiyevich Karimov Ozbekiston SSR Prezidenti etib saylandi. Shu tariqa, Ozbekiston-SSSR respublikalari ichida birinchi bolib ozining milliy-huquqiy va demokratik davlatiga mustahkam zamin yaratdi.

Ozbekistonning mustaqillikka yerishishida qoyilgan navbatdagi muhim qadamlardan biri bu 1990-yil 20-iyunda respublika Oliy Soveti tomonidan 12 moddadan iborat bolgan «Mustaqillik Deklarasiyasi»ning qabul qilinishi edi. Mazkur hujjat Ozbekiston qonunlarining Ittifoq

qonunlaridan ustuvorligini taminladi. Shu bilan birga, «Mustaqillik Deklarasiyasi» Ozbekistonning 1991-yil 31-avgustga qadar mavjud bolgan boshqaruv, huquqiy faoliyatini taminladi, barcha sohada mustaqil siyosat olib borish imkonini berdi. Deklarasiyada har bir millatning oz taqdirini ozi belgilash huquqidan kelib chiqqan holda, xalqaro huquq qoidalariga, umumbashariy qadriyatlariga va demokratiya tamoyillariga asoslanib Ozbekiston SSRning davlat suvereniteti elon qilindi. Deklarasiyaning qabul qilinishi bilan Ozbekistonda respublikaning iqtisodiy va siyosiy hayotiga doir masalalar mustaqil tarzda hal qilina boshlandi.

Shunday bir tarixiy sharoitda sobiq SSSRdagi siyosiy vaziyat keskinlashib bordi. XX asrning 90- yillari boshlarida Ittifoq tarkibidagi kopchilik respublikalar mavjud vaziyatni ozgartirishni talab qila boshladi. 1990-yil bahorida Sovet Sosialistik Respublikalari hisoblangan Boltiqboyidagi Litva (11-mart), Latviya (4-mayda), Estoniya (8-may), keyinroq Gruziya (oktyabr) va Ozarbayjon (1991-yil fevral) Ittifoq tarkibidan chiqqanligini elon qildi Bu holat SSSR ning davlat butunligiga jiddiy tasir korsatdi. Moskva 1990-yil kuzida Markaz bilan respublikalar ortasidagi munosabatlarni yangilash yuzasidan muzokaralar jarayonini boshlab yubordi. Shu asosda markaziy hokimiyat jamoatchilikning talablari ostida Ittifoq shartnomasini yangilash zaruratini etirof etishga majbur boldi.

SSSR Oliy Soveti Ittifoq shartnomasini ozgartirish, SSSRni teng huquqli suveren respublikalar Federasiyasi sifatida yangilash xususida xalqning fikrini bilish maqsadida 1991-yil 17-mart kuni Butunittifoq referendumini otkazishga qaror qildi.

savol: Mustaqillikning ilk davrida O‘zbekiston hukumatidagi tarkibiy o‘zgarishlar. (Yangi vazirliklar, buyruqbozlik mexanizmini yo'q qilish, qonunchilik bazasi)

Moskva va boshqa bir necha yirik shahar kochalariga qoshinlar, shu jumladan tanklar kiritildi, deyarli barcha markaziy gazetalar taqiqlab qoyildi, markaziy televideniyaning birinchi kanalidan boshqa barcha kanallari, deyarli barcha radiostansiyalar ishi toxtatildi.

Shuni takidlash lozimki, mamlakat aholisining kopchiligi Favqulodda holat davlat qomitasidan yuz ogirdi, armiya payt poylash pozisiyasida turdi. 20- avgustdayoq qarshilik markaziga aylangan RSFSR Oliy Kengashi binosi atrofida barrikadalar paydo boldi, ularda on minglab kishilar himoyada turdi. Harbiy bolinmalarning bir qismi mudofaachilar tarafiga otdi. 21-avgustda fitnachilar maglubiyatga uchradi, 22-avgustda yesa Favqulodda holat davlat qomitasi (GKChP) azolari qamoqqa olindi. Shundan song tontarishni qollab-quvvatlagan KPSS rahbariyati bu partiyaning obrosini uzil-kesil yerga urdi. Favqulodda holat davlat qomitasining maglubiyatidan song mamlakatda kommunizmga qarshi ommaviy namoyishlar bolib otdi. KPSSning faoliyati toxtatib qoyilgach, partiyaning qariyb 15 million azosidan birontasi bu qarorga qarshi norozilik bildirish uchun kochaga chiqmadi. Bu mazkur partiya 1991-yil yozidagi qiyofasida umri tugaganidan dalolat beruvchi ramziy holat edi.

Moskvada fojiali hodisalar roy bergan paytda Ozbekiston Prezidenti I.A.Karimov rasmiy safar bilan Hindistonda edi. Prezidentimiz 1991-yil 19-avgustda safardan qaytib keldi va shu kuni kechqurun Toshkent shahrining faollari bilan uchrashib, qatiy tarzda Ozbekiston nuqtayi nazarini malum qildi. Respublika rahbariyati Markazdan beriladigan qonunga xilof bolgan har qanday korsatmalarni bajarishni man etdi. 20-avgustda Ozbekiston SSR Oliy Kengashi Rayosati va Ozbekiston SSR Prezidenti huzuridagi Vazirlar Mahkamasining Qoraqalpogiston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri rahbarlari ishtirokida qoshma majlisi boldi. Unda fitna munosabati bilan vujudga kelgan vaziyat muhokama qilinib, Ozbekistonning mustaqillikka erishish yoli ozgarmasligi haqida Bayonot qabul qilindi.

1991-yil 21-avgust kuni Ozbekiston Prezidenti I. Karimovning Farmoni bilan Favqulodda holat davlat qomitasining Ozbekiston Konstitusiyasi hamda qonunlariga zid keladigan qarorlari va farmonlari noqonuniy deb elon qilindi.

Islom Karimov Favqulodda holat Davlat Qomitasi faoliyatiga oz munosabatini bildirmagan, qorqoq va prinsipsiz mavqyeda turgan KPSS Markaziy Qomitasi Siyosiy Byurosi va Kotibiyati yuz minglab kommunistlarning shani va qadr-qimmatini zarba ostiga qoyganini qoraladi. Buning ustiga respublika kommunistlarini chalgitishga va davlat tontarishini qollab-quvvatlashga majbur qilishga urinish bolganini oshkora aytdi. I.Karimov bundan buyon KPSS Markaziy Qomitasi Siyosiy Byurosining tarkibida qola olmasligi togrisida bayonot berdi. Mazkur bayonotni Ozbekiston Kompartiyasi Markaziy Qomitasi byurosi va Markaziy nazorat komissiyasi rayosati maqulladi.

Ozbekiston Prezidentining 1991-yil 25-avgustdagi Farmoniga binoan Respublika ichki ishlar vazirligi va Davlat xavfsizligi qomitasi qonuniy ravishda Ozbekiston tasarrufiga olindi. Respublika hududida joylashgan SSSR ichki ishlar vazirligining ichki qoshinlari bevosita Ozbekiston Prezidentiga boysundirildi. Respublika ichki ishlar vazirligi, Davlat xavfsizlik qomitasi, prokuraturasi, adliya organlari, ichki qoshinlar, Turkiston harbiy okrugi qismlari va qoshilmalari partiyadan butunlay xoli qilindi.

Sobiq Ittifoqning rasmiy jihatdan tugatilishida 1991-yil 8-dekabrda Belorussiyaning Belaya Veja Pushchasida Rossiya, Ukraina va Belorussiya rahbarlari tomonidan imzolangan ozaro bitim muhim ahamiyat kasb yetdi. Bitimda 1922-yil 30 dekabrda tashkil topgan SSSR tugatilganligi va Mustaqil Davlatlar Hamdostligi (MDH) tashkil etilganligini rasman elon qildilar. 1991-yil 25- dekabrda SSSR xalqaro huquq subekti sifatida barham topdi

savol: O‘zbekiston xavfsizligi organlarining respublika boshqaruv tizimining tarkibiy qismiga aylantirilishi. (KGB, Ichki ishlar vazirligi, ichki qo'shinlar, ularning Prezidentga bo'ysunishi)

Insoniyatning keyingi asrlardagi taraqqiyoti zamirida toplangan ilmiy nazariy talqinlar asosida fuqarolik jamiyati deganda, birinchi navbatda, davlatdan xoli bolgan mulkiy, bozor tartiblari, oilaviy, axloqiy-manaviy munosabatlar sohasi tushuniladigan boldi. Shu manoda, marifiy, xususiy, gayrirasmiy, nosiyosiy hayot sohasi majmui tarzida talqin etiladigan fuqarolik jamiyati tovar ishlab chiqaruvchilar va istemolchilarning davlat nazorat qilmaydigan manfaatlarini amalga oshirish olami sifatida tariflanadi. Masalan, Gegelning tabiriga kora, fuqarolik jamiyatibu eng avvalo, xususiy mulkka asoslangan manfaat (ehtiyoj) lar tizimi, shuningdek din, oila, tabaqalar, davlat tuzumi, huquq, axloq, burch, madaniyat, talim, qonunlar va subekt (inson) larning ulardan kelib chiquvchi ozaro uzviy yuridik aloqalari majmuidir. Insonlar tabiiy,

«nomadaniy» holatdan «fuqarolik jamiyatiga otishlari lozim, zero aynan shu jamiyatda huquqiy

munosabatlar asl voqelikka aylanadi». Gegel bu jamiyatni burjuacha ishlab chiqarish munosabatlari majmui sifatida tushungan, shu bilan birga, uning ikki asosiy prinsipini alohida ajratib korsatgan:

Fuqarolik jamiyatining davlatdan mustaqilligi, avtonomligi uning ozini ozi boshqarish qobiliyatiga egaligi bilan izohlanadi. Bu jamiyatda ozini ozi boshqarish jabhasi bilan davlat boshqaruvi jabhasi mavjud bolib, ular biri-biriga zid emas, aksincha, bir-birini toldiruvchi tizimlar hisoblanadi. Ijtimoiy ozini ozi boshqarish ustun mavqega ega bolib, jamiyatning ozi davlat boshqaruvini joriy etadi, davlat apparatini shakllantiradi va, nihoyat, ijtimoiy hayotga davlat aralashuvining kolami va chegarasini belgilaydi (V. A. Chetvernin).

Fuqarolik jamiyatidagi ozini ozi boshqarishning asosiy mexanizm (murvat) lari:erkin bozor (iqtisodiy mexanizm); siyosiy erkinlik va demokratiya (siyosiy mexanizm); manaviy-axloqiy soha (manaviy-ruhiy mexanizm; jamiyatdagi nizolarni odil sudlov vositasida hal etish (sud-huquqiy mexanizm)dan iborat bolib, ularda jamiyat azolarining rasman tengligi prinsipi namoyon boladi.

Yuqoridagi tahlillar asosida «fuqarolik jamiyati» tushunchasini yanada aniqlashtirishga urinib korish mumkin. Yani: fuqarolik jamiyati insonlarning shunday birligidirki, u jamiyat hayotining iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va manaviy sohalarida asosiy (birlamchi) nodavlat tuzilmalarni ixtiyoriy vujudga keltiradigan, shuningdek nodavlat munosabatlarning majmui va erkin insonlar, tashkilotlar va fuqarolar uyushmalari faoliyat yuritib, namoyon boladigan sohadir. Maxsus

adabiyotlardan birida quyidagi tarifni ham uchratish mumkin: «Fuqarolik jamiyati oz faoliyatida davlatdan, uning idora va muassasalaridan xoli bolgan xususiy shaxslar, guruhlar va institutlarning tizimi... Fuqarolik jamiyatini mamlakatdagi davlat-hokimiyat tuzilmalari doirasiga kirmaydigan nosiyosiy ijtimoiy munosabatlar yigindisi sifatida tariflash mumkin»

Fuqarolik jamiyatining qaror topishi va zohir bolishining quyidagi umumiy goya va prinsiplarini takidlash joiz: 1) iqtisodiy erkinlik, turli mulk shakllari va bozor munosabatlarining mavjudligi; 2) inson va fuqarolarning tabiiy huquqlarini sozsiz tan olish va muhofaza etish; 3) davlat hokimiyatining legitimligi va demokratikligi, yani huquqiy davlatning mavjudligi; 4) barchaning qonun va odil sudlov oldida tengligi, shaxsning yuridik jihatdan muhofazalanganligi; 5) siyosiy va mafkuraviy plyuralizm, legal muxolifatning mavjudligi; 6) soz va matbuot erkinligi, ommaviy axborot vositalarining mustaqilligi; 7) davlatning fuqarolar xususiy hayotiga aralashmasligi, davlat bilan fuqarolarning ozaro burch va masuliyat (javobgarlik) orqali bogliqligi; 8) ijtimoiy hamkorlik va milliy totuvlikning taminlanganligi; 9) insonlarning munosib hayot kechirishini taminlovchi samarali ijtimoiy siyosat amalga oshirilishi.

Huquqiy davlat qurish doktrinasida davlat hokimiyati tizimi qonun chiqaruvchi, ijro va sud hokimiyatiga bolinishi muhim orin tutadi. Ushbu qarashning genezisi, zamonaviy muammolari haqida juda kop falsafiy, siyosiy va huquqiy adabiyotlar chop etilgan.

savol: Mustaqillikning ilk davrida O‘zbekistonda ma’muriy-buyruqbozlik tizimining asoslariga zarba berilishi. (Ba'zi vazirliklarni tugatish, kuch blokini Prezidentga bo'ysundirish, Kommunistik partiyani tarqatib yuborish, davlat rejasini tugatish)

Respublikada kadrlarni tanlash, joy~joyiga qo'yish va tarbiyalash masalalarida milliy

manfaatdorlik ustivorligi ta'minlandi. Markazdan yuborilgan «kadrlar desanti» o'z mavqeyini yo'qotdi. Anishev, Ogarek, Satin va boshqa «kazo-kazolar» respublikadan chiqarib yuborildi. Mahalliy kadrlar rahbarlik lavozimJariga ko'tarildi.

Kadrlar siyos atidagi jiddiy ijobiy o'zgarish shundan iborat bo'ldiki endi O'zbekistonda partiya, sovet, davlat, huquqni himoya qilish organlarining boshliqlarini Moskva orqali hal qilish, Moskva belgilagan xodimlarni ko'tarish amaliyotiga chek qo'yildi, bu masalalarni hal qilishni respublika rahbariyati o'z qo'Iiga oldi.

Bu vaziyatni teran anglagan rahbarning jasorati bo'lib, siyosiy mutelikdan qutilish tomon tashlangan muhim qadam bo'ldi.

O'zbekistonda adolatni tiklash chora-tadbirlari ko'rildi, to'qib chiqarilgan «o'zbek ishi», «paxta ishi»ning tamomila sharmandasi chiqdi. Bu bilan bog'liq ishlar qayta ko'rildi, aybsiz qamalgan minglab kishilar oqlandi, o'zoilasiga qaytdi, adolat tiklandi.

O'zbek tili - davlat tili. Respublika jamoatchiligi tomonidan allaqachon

o'zbek tiliga davlat tili maqomini berish masalasi ko'tarilgan edi. O'zbekistonning sobiq rahbariyati bu masalaga awallari millat-chilik, mahalliychilik deb qarardi, keyinchalik o'zbek va rus tilini teng mavqega ko'tarishga urindi, shu yo'sinda ikki tillik haqidagi qonun loyihasini o'tkazishga harakat qilgan edi. Respublika yangi rahbari jamoatchilik fikrini inobatga oldi, masalani bosiqlik bilan hal qilish yo'lini tanladi.

O'zbekiston SSR Oliy Sovetining 1989- yil 21-oktabrda bo'lgan o'n birinchi sessiyasida

«O'zbekiston SSRning davlat tili haqida» Qonun qabul qilindi. Qonunda: «O'zbekistonning davlat tili o'zbek tilidir, o'zbek tili Respublikaning siyosiyijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayotining barcha sohalarida to'liq amal qiladi», -deb belgilab qo'yildi.

1990 yil 19-fevralda «O'zbekiston SSRning davlat tili haqida»gi qonunni amalga oshirish davlat dasturi qabul qilindi. Qonun va davlat dasturiga binoan, mehnat jamoalari, o'quv yurtlari, korxonalar va davlat muassasalarida ish yuritish rus tilidan o'zbek tiliga o'tkazila boshladi. Bu qonunning qabul qilinishi va uning amalga oshirila boshlanishi respublika ijtimoiy hayotida katta tarixiy voqea bo'lib, mustaqillik sari tashlangan yana bir muhim qadam bo'ldi.

Respublika iqtisodiyoti va ijtimoiy sohasini xolisona tahlil etish, baholash va ko'tarishga qaratilgan dastlabki sa'y-harakatlar qilindi. Qishloq aholisiga shaxsiy tomorqa uchun yer ajratildi. Yerga muhtoj 381 ming oilaga tomorqa yerlari berildi, 372 ming oila o'z tomorqalarini kengaytirib oldi. Shu maqsadlar uchun jami 150 ming gektar yer ajratildi. Respublikada «Ish

bilan ta'minlash» dasturi ishlab chiqildi. Ana shu dasturga binoan 1990 yilda 300 ming kishi, asosan yoshlar ish bilan ta'minlandi. Aholining kam daromadli qismini ijtimoiy jihatdan himoyalash uchun 1990 yilda budjetdan va korxonalr hisobidan 142 mln. so'm qo'shimcha mablag' ajratildi.

Prezident lavozimining ta'sis etilishi.1990- yil 18-fevralda O'zbekiston Oliy Sovetiga saylov bo'ldi. Bu saylovlarning yangiligi shundan iborat bo'idiki, 500 saylov okrugining 326 tasida muqobil nom-zodlar ko'rsatildi. Oldingi saylovlarda barcha nomzodlar birinchi turdayoq deyarli 100 foiz ovoz bilan saylangan bo'lsalar, bu safar birinchi turda 368 nomzod zarur ovozlarni to'play oldi.

savol: O‘zbekiston Mustaqilligining xorijiy davlatlar tomonidan tan olinishi jarayoni. (BMT, diplomatik aloqalar, xalqaro tashkilotlar)

Ozbekiston jahonning koplab mamlakatlari va yirik xalkaro tashkilotlari bilan turli sohalarda xamkorlik qilib kelmokda Ozbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev takidlaganlarideq «Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Shanxay xamkorlik tashkiloti, Mustakil Davlatlar Xamdustligi, Islom hamkorlik

tashkiloti va boshka xalkaro tuzilmalar bilan faol munosabatlar ornatilgan va ular bilan hamkorlik olib borish Uzbekistonning milliy manfaatlariga xizmat qiladi».

2018 yil holatiga kora Ozbekistonni 180 ga yakin davlat tan olgan. Ularning 134 tasi bilan diplomatik munosabatlar ornatilgan. Toshkentda 45 ta davlatning elchixonalari, 9 ta faxriy konsulxona, 11 ta xalkaro tashkilot, 5 ta xalkaro moliyaviy, 3 ta diplomatik mavkedagi savdo vakolatxonalari faoliyat yuritmokda.

Ozbekiston Respublikasining BMT bilan munosabatlarining ornatilishi va rivojlanishi mustakdllik davri tarixining muhim sahifalaridan biridir. Uzbekiston bu yiriq global tashkilot va uning ixtisoslashgan muassasalari bilan xalkaro va mintakaviy xavfsizliq barkaror tarakqiyot, ijtimoiy-iktisodiy, ekologik muammolar kabi ma-salalar yuzasidan uzaro hamkorlik olib bormokda.

Shuni alohida takidlash kerakki, zamonaviy xalkaro munosabatlar-da BMT uziga xos uringa ega bulib, global darajadagi masalalarda muhim ahamiyatgaega. Mazkur tashkilot butu n dun yodagi siyosiy vaziyatlardajahon mamlakatlari muammolarini xalqaro hamjamiyatga olib chiqishda uziga xos minbar -

«jaxrn uyi» vazifasini ham bajaradi, 2017 yil «Ijtimoiy fikr» jamoatchilik markazi YuNESKO hamkorligida «Yoshlar dunyo v a uzi haqida» mavzusida Toshkent, Samarkand, Fargona viloyatlari ukuvchi yoshlari urtasida surovnoma utkazadi. Ushbu surovnomada ularga «Siz jamiyat hayotini boshkaradigan, Markaziy Osiyo mintaqasi aholisining ijtimoiy muammolarini xal kila oladigan qanday institut yoki tuzil-malarni bilasiz?», degai savolga respondentlarning 19,5% BMT, 13,8% ShXT, 7,1% YuNESKO, 2,9% YuNISEF, 66,2% bilmayman deb javob berishgan. «Siz jaxrn hamjamiyatidagi turli muammolarni hal etishda asosiy urin tutadigan qanday tashkilotlarni bilasiz?», degan savolga yoshlarning 67,1% BMT, 43,8% YuNESKO, 26,7% YuNISEF, 10,5% NATO, 3,3% ShXT, 2,9% Inson xukukdari

umumjaxrn Deklarasiyasi, 20,5% bilmayman deb javob berishgan.Kurinib turi bdi ki, yoshlarning kupchiligi mintakaviy va global muammolarni xal etishda asosiy tashkilot sifatida BMT va uning tuzilmalarini kursatishgan. Bu esa BMTning boshqa xalqaro va mintakaviy tashkilotlarga nisbatan kulami, axamiyati nixoyatda katta ekanligining bir dalili sifatida tashkilot faoliyatini yanada rivojlantirishni ham talab qiladi.

Ozbekiston Respublikasi 1992 yil 2 mart kuni jaxon hamjamiyatining teng xukukli azosi sifatida BMTga azo boldi. Ozbekistonni BMTga qabul kilish togrisidagi qaror BMT Bosh Assambleyasining46- sessiyasida yakdillik bilan makullash asosida kabul kilindi.

Shundan song 1993 yil 24 oktyabrda Toshkentda Xolid Malik boshchi-ligida BMTning vakolatxonasi ish boshladi. Mazkur vakolatxona Ozbekistondagi BMT tizimining ixtisoslashgan muassasalari va das-turlari faoliyatini muvofikdashtiradi, uzaro xamkorlik masalalari va mamlakatdagi isloxrtlarga komaklashadi.

BMT Uzbekistonga jaxonda tinchlik va barkarorliq iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish, madaniy va ilm-fan taraqqiyotining yorqin misolidagi tobora rivojlanib borayotgan yosh mamlakat sifatida karaydi. Shu bois mazkur nufuzli tashkilot va uning ixtisoslashgan muassasalari Uzbekiston bilan xamkorlikda turli xalkaro anjumanlar tashkil etishdan manfaatdor. Bu esa Ozbekiston uchun tashkilot va uning tuzilmalari bilan kop tomonlama hamkorlikni yanada mustahkamlash, mustaqillik sharoitida erishilgan yutuqlarni, Ozbekiston tarixi, madaniyati, sanati va boshqalarni jaxon miqyosida targib etish, global va mintakaviy muammolarga birgalikda yechim topish imkoniyatini beradi.

savol: 1991 yil 29 dekabrda bo‘lib o‘tgan umumxalq Prezidentlik saylovlari va O‘zbekiston mustaqilligi referendumi. (Muqobil nomzodlar, erkin saylovlar, A. Karimov)

1991-yil 29-dekabr, yakshanba kuni Ozbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi togrisidagi masala boyicha Ozbekiston Respublikasining referendumi otkazilsin.

Referendumda ovoz berish byulleteniga masala quyidagi tarifda kiritilsin: «Ozbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tomonidan elon qilingan Ozbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini ma,qullaysizmi!»

Referendumga katta tayyorgarlik korildi. Referendumni uyushqoqlik bilan otkazish maqsadida Markaziy saylov komissiyasi, 13 okrug, 7 ming uchastka saylov komissiyalari tuzildi. 1991-yil 29- dekabr kuni bolib otgan referendumda 9 million 898 ming 707 kishi yoki saylov royxatiga kiritilganlarning 94,1% qatnashdi. Ularning 98,2% referendumda qoyilgan savolni maqullab ovoz berdi. Demak, Ozbekistonning Davlat mustaqilligi umumxalq tomonidan yakdillik bilan maqullandi. Shuni takidlash lozimki, referendum butun respublika hududida qonun asosida tashkiliy jihatdan uyushqoqlik, fuqarolarning yuksak siyosiy faolligi bilan otdi. Buni referendumda AQSh, Turkiya, Malayziya va boshqa mamlakatlardan kelgan mustaqil kuzatuvchilar ham tasdiqladilar.

Islom Karimov Ozbekistonning birinchi Prezidenti: Ozbekiston mustaqillikka erishgandan keyin davlat boshqaruvining yangi, zamonaviy va samarali tizimi Prezidentlik respublika boshqaruvi shakli rivojlantirishga kirishildi. Respublikasi Oliy Kengashining 1991-yil 18 noyabndagi VIII sessiyasida umumxalq referendumini otkazish qarori bilan birga «Ozbekiston Respublikasi

Prezidenti saylovi togrisida»gi Qonuni, shuningdek, «Ozbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini tayinlash togrisida» qaror qabul qilindi va Ozbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi 1991-yil 29-dekabr, yakshanba kuniga belgilandi. Saylovga jiddiy tayyorgarlik korilib, 13 ta okrug va qariyb 7 mingta uchastka saylov komissiyalari tuzildi. Oliy lavozimga ikki nomzod - Ozbekiston XDP va Ozbekiston kasaba uyushmalari Federasiyasi nomzodi I.A.Karimov va «Erk» Demokratik partiyasi vakili Saloy Madaminov (Muhammad Solih) nomzodi qoyildi.

1991-yil 29-dekabrda bolib otgan saylovlar yakuniga kora 8 million 514 ming 136 ovoz yoki ovoz berishda qatnashganlarning 86 foizi Islom Karimov nomzodini, million 220 ming 474 saylovchi (12,3%) Saloy Madaminov nomzodini yoqlab ovoz berdi.

1991-yil 30-dekabrda Markaziy saylov komissiyasi okrug komissiyalari majlis bayonlarini korib chiqib, Ozbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi togrisidagi qonunning 35-moddasiga asosan Islom Abduganiyevich Karimovni Ozbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga saylangan deb hisoblashga qaror qildi. Shunday qilib mamlakatimizda birinchi marta yashirin ovoz berish yoli bilan otkazilgan togridan togri umumiy va altemativ asosdagi saylovda I.A.Karimov 5 yil muddatga Ozbekiston Respublikasi Prezidenti etib saylandi.

Ozbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992-yil 4-yanvarda bolgan navbatdan tashqari IX sessiyasida Prezident Islom Karimov qasamyod qildi.

1995-yil 26-martda Ozbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qaroriga muvofiq Ozbekiston Respublikasi Prezidentining vakolat muddatini 1997-yildan 2000-yilgacha uzaytirish masalasi boyicha umumxalq referendumi bolib otdi. Unda 11 mln. 245 028 kishi yoki ovoz berish huquqiga ega bolgan fuqarolarning 99,3% ishtirok etdi.

savol: Mustaqil O‘zbekiston davlatining yuzaga kelishi va mustahkamlanishida I.Karimovning tarixiy xizmatlari. (mustaqillikka intilish, Prezident lavozimi, Til to'g'risidagi qonun, mustaqillikni e'lon qilish)

O’zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining 1989-yil 23-iyundagi plenumi va unda Islom Karimovning birinchi kotib etib saylanishi juda katta ahamiyat kasb etdi. Ushbu anjumanda I.Karimov Ozbekistonning sobiq Ittifoqda tutgan orni va rolini aniq-ravshan belgilab berdi, madaniy merosni va tarix haqiqatini tiklash, milliy urf-odatlar va ananalarni rivojlantirish obektiv zarurat ekanligini isbotladi.

XX asr 80-yillarining ortalariga kelib SSSRning parchalanishi real obektiv haqiqatga aylanib qoldi. 1989-yil 21-oktabrda Ozbekiston Oliy Sovetining XI sessiyasi «Ozbekiston SSRning davlat tili haqida»gi Qonunini qabul qildi. Ozbek tili davlat tili deb elon qilindi. Ish yuritish sekin-asta ozbek tiliga otkazila boshlandi, uni organishni yaxshilash yuzasidan aniq chora-tadbirlar belgilandi. Ayni vaqtda rus tilini va respublikada yashovchi boshqa xalqlarning tillarini organish uchun shart-sharoitlar yaratilishi lozim edi, tilni organishning ixtiyoriyligi va uni tanlash huquqi qonunda belgilab qoyildi. Bu qonunning qabul qilinishi ozbek xalqi, shu xalq milliy oz-ozini anglashining osishi, respublikada millatlararo hamjihatlikning saqlanib qolishi uchun juda katta ahamiyatga ega boldi. Davlat tili haqidagi qonun qabul qilinganidan song milliy ozlikni anglash, milliy davlatchilikni tiklash yolida respublikada yana bir tarixiy ahamiyatga ega bolgan muhim siyosiy qadam qoyildi.

savol: Mustaqil taraqqiyotning dastlabki bosqichidagi muammolar. (Inqiroz, oziq-ovqat tanqisligi, ishsizlik, diniy ekstremizm)

Jahon taraqqiyotida: 1) Demokratiya va qonunchilik. 2) Mulkchilikning turli shakllari v unga munosabat. 3) Yuksak manaviyat va madaniyatning rivojlanishi. 4) Xalqaro hamkorlikni rivojlantirish, jahon hamjamiyatiga kirish masalalari korsatib berilgan. Asarda Markaziy Osiyo respublikalari ijtimoiy tuzumini ozgartirish uchun quydagi masalalarga etibor qaratilgan. 1.

Mamuriy buyruqbozlik tizimidan demokratik, butun jamiyatning tuzilishiga otish. 2. Mulkchilikning begonalashuvi: rejali iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga otish. 3. Totalitar,

aqidaparastlik mafkurasidan hurfikrlilikka, koppartiyaviylikka, umuminsoniy manaviyatga amal qilish. 4. Jahon hamjamiyatiga kirib borish. Umuman, bu asarda demokratik huquqiy davlat va Ozbekistonni 125 mamlakat (bugungi kunda esa 170 ga yaqin)tan olganligi, 40 dan ortiq davlat bilan diplomatik aloqalar ornatilganligi bayon etilgan. Ozbekiston BMTga 1992 yil 2 martda qabul qilinganligi korsatilgan. Umuman, bu asar 5 qism, bolimlarni ozida ifoda etadi. Bular:

1.Oz yolimizning shart-sharoiti va zaminlari. 2.Ozbekiston demokratikf va itimoiy adolat jamiyati.

Milliy manfaatlar ustuvorligi va teng huquqli hamkorlikka asoslangan tashqi siyosat.
Ijtimoiy jihatdan yonaltirilgan bozor iqtisodiyotini qurish – mustaqil Ozbekiston ichki siyosatining negizlari.
Mustaqil Ozbekistonni rivojlantirishning manaviy-axloqiy negizlari.

Umuman, ana shu asar birinchi Prezidentimiz tomonidan yozilgandan so’ng O’zbekistonda demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini qurishning huquqiy asoslari va tamoyillarini qabul qlish bilan birga, unda O’zbekistonning o’ziga xos xususiyatlari har tomonlama asoslab berildi. Shu asar yozilgandan song jamiyatimizda siyosiy hayotning barcha sohalari, davlat va jamiyat qurilishini erkinlashtirish jadallik bilan olib borilmoqda. Bizningcha, mazkur asarning tarixiy ahamiyati benihoya katta bolib, bu Ozbekiston fuqarolarining mustaqil taraqqiyot yolidan sobitqadamlik bilan rivojlanib borishining siyosiy va iqtisodiy yonalishlarini belgilab berdi.

Xalqimiz ozining nimalarga qodir ekanligini isbotlamoqda. Haqiqatan ham Prezidentimiz

takidlaganidek, «Ozbek xalqi hyech qachon hyech kimga qaram bolmaydi». Men bu asarning

tarixiy ahamiyatini shu boisdan ham beqiyos deb bilaman.

Dunyoviy va milliy davlatchilik tushunchalari. Ozbekistonda huquqiy demokratik davlat qurishning asosiy vazifalari. Bugungi kunda rivojlangan mamlakatlar jahon maydoniga chiqishda ular dunyoviy davlat qurish yolidan borganligi bilan xarakterlanadi. Aslida 1) dunyoviy davlatchilik, 2) milliy davlatchilik va 3) islom davlatchiligi tushunchalari mavjud bolib, ularning oziga xos xususiyatlari mavjud.

1. Dunyoviy davlat tushunchasi, avvalo, demokratiyaning muhim umumjahon etirof etgan asosiy tamoyillariga asoslanadi. Bu tamoyillar:

Erkin va adolatli saylovlar.

Ochiq va hisobot beruvchi hukumat. Inson huquqlarining ustuvorligi.

Hokimiyat organlarining saylanib qoyilishi.

Soz, matbuot va vijdon erkinligining Konstitusiya va qonunlar bilan kafolatlanishi. Qonun ustuvorligi.

Fuqarolarning siyosiy va iqtisodiy huquqlari mavjudligi va tengligi.

Tayinlash yoli bilan shakllangan davlat organlarining saylab qoyiladigan organlari oldida hisob berib turishi.

Koppartiyaviylik tizimining mavjudligi.

Umummilliy masalalarning hal etilishida referendumlarning otkazilishi.

Mulk shakllarining xilma-xilligi va ularning tengligini kafolatlovchi qonunlarning mavjudligi. Siyosiy muholifatning ochiq faoliyat korsatishi.

Jamiyatda xilma-xil fikrlarning, plyuralizmning mavjudligi va h.k.

Demak, dunyo mamlakatlari dunyoviy davlat qurishda 1)dan demokratiya va qonunchilikka rioya qilgan, 2) mulkchilikning xilma-xil shakllarini keng yolga qoygan, 3) manaviyat, madaniyatga etibor qaratgan, 4)dan dunyo hamjamiyati bilan aloqa boglaganlar. Agar shu jihatlarga etibor beradigan bolsak, Ozbekiston dunyoviy davlat qurish yolidan bormoqda.

savol: O‘zbekistonning o‘ziga xos taraqqiyot yo‘lini tanlashi. (Geosiyosat, rivojlanish xususiyatlari, milliy manfaatlar)

Islom davlatchiligida din davlat siyosati darajasiga kotariladi. Bunga bir qancha arab va islom davlatlarini misol qilib keltirish mumkin.

Albatta O’zbekiston o’z milliy davlatchiligini rivojlantirib, dunyoviy davlat qurish yo’lidan borishda yuqorida aytilgan asosiy elementlarga e’tibor beribgina qolmay, o’z oldiga qo’ygan vazifalarni, iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy sohalarda belgilab olish imkoniyati mavjud bo’ladi.

birinchi Prezidentimiz «O’zbek modeli» ni 1992-93 yillarda o’zining «O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li», «O’zbekiston-bozor munosabatlariga o’tishning o’z yo’li» asarlarida ilmiy jihatdan asoslab berdi. Prezidentimiz har bir mamlakat oziga xos «otish davri»dan borib, islohotlarni amalga oshirishi mumkinligini aytgan edi. Bu modellar klassik (ananaviy) asosda kechishi mumkin. Bunda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish bir necha yillar, hatto asrlarni oz

ichiga olgan. Umuman «Ozbek modeli» bugungi kunda ozini tola oqlamoqda va bu model

asosida iqtisodiyotda, siyosatda, manaviyatda katta muvaffaqiyatlarga erishilmoqda.

O’zbekistonning mustaqil taraqqiyot yo’li bo’lgan «O’zbek modeli» mamlakatimizning ijtimoiy taraqqiyot dasturi bo’lib, bu dastur ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy islohotlarning g’oyaviy-nazariy negizini tashkil etadi. Mazkur islohotlar mustaqillik yillarida bir nechta bosqichlarni bosib otadi. Jumladan, islohotlarning dastlabki bosqichida eski mamuriy-buyruqbozlik tizimi tugatildi va milliy davlatchilikning siyosiy-huquqiy poydevori barpo etildi. Keyingi bosqichda ijtimoiy- iqtisodiy islohotlarning huquqiy asosi yaratildi, iqtisodiyotning barqarorlashuviga erishildi.

Islohotlarning navbatdagi bosqichida davlatimizning birinchi Prezidenti I.A.Karimovning

«Ozbekiston XXI asrga intilmoqda» nomli dasturiy asarida belgilab berilgan olti ustuvor vazifalar

amalga oshirila boshlandi. Bu vazifalar quyidagilardan iborat:

1.Mamlakat siyosiy, iqtisodiy hayotini, davlat va jamiyat qurilishini yanada erkinlashtirish; 2.Jamiyat manaviyatini yanada yuksaltirish;

Jamiyatimiz kelajagini belgilab beruvchi kadrlar siyosati;
Xalq turmush darajasining izchil va barqaror osishi, aholini yanada kuchli ijtimoiy himoya qilish;
Iqtisodiyotdagi tarkibiy o’zgarishlarni ta’minlash;
Jamiyatdagi barqarorlik, tinchlik, millatlar va fuqarolararo totuvlikni, sarhadlarimiz dahlsizligini, mamlakatimiz hududiy yaxlitligini ta’minlash;

Yurtimizda 80-yillar oxirida vujudga kelgan vaziyatni chuqur organgan olimlar, ekspert va tahlilchilar aynan ana shu iborani qollaydilar. Darhaqiqat, osha suronli yillarda Ozbekistondagi ahvol juda qaltis edi. Osha paytda respublikamiz barcha asosiy iqtisodiy va ijtimoiy korsatkichlar boyicha sobiq ittifoq respublikalari ichida oxirgi orinlarda turar edi. Aholi jon boshiga milliy daromad ishlab chiqarish ittifoqdagi ortacha korsatkichdan ancha kam edi. Qishloq xojaligida paxta yakkahokimligi oqibatida oziq-ovqat masalasida ozgalarga qaram edik. Kundalik ehtiyoj uchun zarur istemol mollarining uchdan ikki qismi, hatto oddiy tuz va gugurt ham chetdan olib kelinardi. Islom Karimov Ozbekiston rahbari etib saylanganining ertasi kuniyoq hukumat majlisida respublikada vujudga kelgan ota murakkab ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatga obyektiv baho berdi va uning kelib chiqish sabablarini chuqur tahlil qilib, shunday yakuniy xulosa chiqardi: Biz bundan buyon eskicha yasholmaymiz va bunday yashashga zamonning ozi yol qoymaydi. Bu davat yurtimizda siyosiy va iqtisodiy mustaqillikka erishish yolida keng qamrovli ishlar, milliy davlatchilik tarixida yangi davrning boshlanishi bolganini keyingi jarayonlar yaqqol korsatdi.

Mamlakatimiz mustaqillikka erishgan paytda ayrim xalqaro moliyaviy tashkilotlar rivojlangan davlatlarda qollanilgan bozor mexanizmlarini tatbiq etishni maslahat berdi. Biz ulardan togridan-togri nusxa kochirmadik. Dunyoda tan olingan modellarning eng yaxshi jihatlarini organib, ozimizga mos va ozimizga xos taraqqiyot yolini tanladik.

savol: Taraqqiyotning “O‘zbek modeli” va uning o‘ziga xos xususiyatlari. (Siyosat va iqtisodiyot, bosh islohotchi, qonun ustuvorligi, ijtimoiy himoya)

Bu yol davlatimiz rahbari tomonidan mamlakatimizning ijtimoiy-iqtisodiy salohiyati, xalqimizning davlatchilik tarixi, milliy-diniy qadriyatlari hamda jahon tajribasini hisobga olgan holda ishlab chiqildi. Mashhur besh tamoyilga – iqtisodiyotning siyosatdan ustuvorligi, davlat – bosh islohotchi, qonun ustuvorligi, kuchli ijtimoiy siyosat yuritish, bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich otishga asoslangan ana shu model bozor munosabatlariga asoslangan huquqiy demokratik davlat qurish strategiyasi sifatida barcha amaliy ishlarimizning mustahkam poydevori, taraqqiyotimizning asosiy harakatlantiruvchi kuchiga aylandi. Hyech bir mubolagasiz aytish mumkinki, bu strategiya bozor iqtisodiyoti nazariyalarini yanada boyitdi, otish davrini boshidan kechirayotgan davlatlar uchun yana bir namunaga aylandi. Bu modelning barcha sinovdan muvaffaqiyatli otishiga sabab bolgan omillari kop. Ularning eng asosiysi iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy islohotlarni amalga oshirishda turli xil sakrashlarsiz, yani inqilobiy yoldan emas, balki tadrijiy rivojlanish yolidan borish tamoyilidir. Islohotlarni amalga oshirishda davlat bosh masuliyatni oz zimmasiga olishi ana shunday tadrijiylikning muhim jihatidir. Xalqaro tashkilotlar ham bugun otish davri iqtisodiyotida, chuqur islohotlarni amalga oshirishda davlatning roli haqiqatan ham katta ekani, buni Ozbekiston tajribasi amalda isbotlaganini keng tan oldi. Hozirgi vaqtgacha davom etayotgan moliyaviy-iqtisodiy inqiroz sharoitida hatto rivojlangan mamlakatlarda ham iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning roli oshayotgani Ozbekistonning bu boradagi yoli naqadar togri ekanini korsatdi. birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi va rahnamoligida mamlakatimizda dunyo davlatlari orasida birinchilardan bolib Inqirozga qarshi choralar dasturi ishlab chiqilib, izchil amalga oshirildi. Agar kopchilik xorijiy davlatlarda qabul qilingan inqirozga qarshi dasturlar korilgan talofatlarni bartaraf etishga qaratilgan bolsa, Ozbekistonning dasturi yaqinlashib kelayotgan xatarning oldini olish hamda iqtisodiyotni yanada mustahkamlash, uning raqobatdoshligini oshirishga yonaltirilgani bilan

ajralib turadi. Ana shunday uzoqni kozlab korilgan chora-tadbirlar tufayli inqiroz avjiga chiqqan eng ogir yillarda ham mamlakatimizda makroiqtisodiy barqarorlik saqlab qolindi, yuqori iqtisodiy osish suratlari taminlandi. Ozbekiston iqtisodiyoti dunyodagi eng kam talofat korgan mamlakatlardan biri boldi. Toshkent shahrida ushbu dasturni va uning samaradorligini organishga bagishlangan nufuzli xalqaro ilmiy-amaliy anjumanlar bolib otdi. Unda ishtirok etgan jahon miqyosida kozga koringan yirik iqtisodchi olimlar, ekspert va tahlilchilar Ozbekistonning taraqqiyot yolini tola qollab-quvvatlab, bu tajribani boshqa davlatlar amaliyotida qollash boyicha tavsiyalar berdi. Davlatimiz rahbari tomonidan 2010 yilda elon qilingan Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi ozbek modelini nazariy va amaliy jihatdan yanada boyitdi. Ushbu konsepsiya mamlakatimizni modernizasiya qilish va demokratik yangilash boyicha amalga oshirilayotgan ishlarimizni yangi bosqichga kotarishga qaratilgan.

Istiqlol xalqimizga yangi taraqqiyot ufqlarini ochib berdi. Tarixan qisqa, mazmunan boy mustaqillik yillarida Vatanimiz istiqboli yolida asrlarga tatigulik ozgarishlar amalga oshirildi. Yangi uy qurmasdan turib, eskisini buzmang tamoyili asosida olib borilgan islohotlar tufayli turli yoqotishlarga yol qoymasdan, barcha soha mutanosib holda isloh etildi va rivojlantirildi, yangi jamiyatning mustahkam asoslari yaratildi. Sobiq ittifoqdosh respublikalar orasida faqat Ozbekistonimizda 1996 yildan boshlab izchil iqtisodiy osish suratlari taminlanmoqda. Agar 1996- 2003 yillarda ortacha osish surati 4,3 foizni tashkil etgan bolsa, 2004 yildan bu jarayon yangi bosqichga kotarildi – 7,5-9 foiz osish suratlari taminlanmoqda.

savol. O‘zbekistonning ijtimoiy-siyosiy rivojlanish strategiyasi: yangilanish va taraqqiyot yo‘li. (Chuqur islohotlar, xususiy mulk, yangi texnologiyalar, raqobatbardoshlik

O‘zbekistonning ijtimoiy-siyosiy rivojlanish strategiyasi: yangilanish va taraqqiyot yo‘li.

Bozor iqtisodiyotini rivojlantirishning tamoyillari va qonuniyatlari. O‘zbek iqtisodiy modelini shakllantirish va amalga oshirish. O‘zbekistonda ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirish. Bozor iqtisodiyotini rivojlantirishning tamoyillari va qonuniyatlari. O‘zbek iqtisodiy modelini shakllantirish va amalga oshirish. Ijtimoiy-iqtisodiy sohani isloh qilishning ustuvor yo‘nalishlari va vazifalari. Aholi turmush darajasini baholashning zamonaviy mezonlari, modernizatsiyalash va gl Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi”ning g‘oyaviy-mafkuraviy axamiyati. Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning roli. Iqtisodiyotni boshqarishda bozor va davlat

mexanizmlarining o‘zaro aloqasi. O‘zbekistonning iqtisodiy salohiyati va milliy ishlab

chiqarishning o‘ziga xosligi. O‘zbekiston iqtisodiyotining barqaror va mutanosib rivojlanishini ta’minlash. “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi”, undagi asosiy yunalishlar va vazifalaroballashuv sharoitida ularni optimallashtirishni bilishi va ulardan foydalana olishi;

O‘zbekistonning iqtisodiy mustaqilligini ta’minlashga qaratilgan strategiya asoslari. (Chuqur

islohotlar, xususiy mulk, yangi texnologiyalar, raqobatbardoshlik)

O'zbekiston Prezidenti 7-fevral kungi farmoni bilan 2017−2021-yillarda O'zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha harakatlar strategiyasini tasdiqladi.

Strategiya loyihasi dolzarb hamda aholi va tadbirkorlarni tashvishga solayotgan masalalarni kompleks o'rganish, qonunchilik, huquqni muhofaza qilish amaliyoti va xorijiy tajribani tahlil qilish yakunlari bo'yicha ishlab chiqildi. Hujjat internetda e'lon qilinib, ekspertlar va jamoatchilikning keng muhokamasidan o'tdi.

Harakatlar strategiyasi besh bosqichda amalga oshirilib, ularning har biri bo'yicha yil nomlanishidan kelib chiqqan holda alohida bir yillik davlat dasturini tasdiqlashni nazarda tutadi. Xususan, 2017-yil — Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili deb e'lon qilindi.

Farmon bilan 2017−2021-yillarda O'zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasini amalga oshirish bo'yicha Milliy komissiya, shuningdek ustuvor yo'nalishlarni amalga oshirish bo'yicha komissiyalar tashkil etildi. Milliy komissiyaga prezidentning o'zi boshchilik qiladi.

Mustaqillik – meyoriy-huquqiy asoslarining yaratilishi. (Konstitutsiyaviy qonun, Oliy Kengashning Murojaatnomasi, Konstitutsiya)

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 25 yilligi arafasida «Ijtimoiy fikr» jamoatchilik fikrini o‘rganish markazi tomonidan fuqarolarning davlatimiz Bosh qomusiga, huquqiy madaniyat va huquqiy ong tushunchalariga, Konstitutsiyada belgilab qo‘yilgan inson huquqlari va erkinliklarining ta’minlanishi hamda himoya qilinishi darajasiga munosabatini

aniqlash maqsadida ijtimoiy so‘rov o‘tkazildi. So‘rov natijalari ishtirokchilarning aksariyat qismi Konstitutsiyamizga O‘zbekiston mustaqilligining mustahkam huquqiy poydevori, huquq va erkinliklarning ishonchli kafolati sifatida qarashini ko‘rsatdi.

Ishtirokchilar yakdillik bilan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kuni mamlakatimiz aholisi

uchun tarixiy, siyosiy va ijtimoiy ahamiyatga ega umummilliy bayram ekanini bildirdi.

O‘tkazilgan tadqiqot natijalariga ko‘ra, fuqarolarning aksariyati (90,5 foiz) suveren davlat va adolatli jamiyat barpo etish, inson huquqlarini himoya qilish hamda demokratiyaning oliy maqsadlariga va ijtimoiy adolatga sodiq qolish, fuqarolar tinchligi va millatlararo totuvlikni ta’minlashning fundamental asoslari mustahkamlab qo‘yilgan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini "davlatimizdagi huquqiy munosabatlarni tartibga soluvchi bosh hujjat", deb hisoblashi aniqland

O‘zbekiston yangi Konstitutsiyasining qabul qilinishi va uning tarixiy ahamiyati. (Konstitutsiyaviy komissiya, xalq muhokamasi, 8 dekabr)

1992-yil 8-dekabrda 12-chaqiriq Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 11-sessiyasida qabul qilingan. „Oʻzbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi toʻgʻrisida“gi Konstitutsiyaviy qonun (1991-yil 31-avgust) ushbu Konstitutsiya uchun asos boʻlib xizmat qilgan. Mustaqil

Oʻzbekistonning birinchi Konstitutsiyasini yaratish gʻoyasi ilk bor 1990 yil 20 iyunda boʻlib oʻtgan mamlakat Oliy Kengashining 2-sessiyasida ilgari surilgan. Ushbu sessiya Prezident Islom Karimov raisligida 64 kishidan iborat Konstitutsiyaviy komissiyani tuzish toʻgʻrisida qaror qabul qilgan.

Uning tarkibiga deputatlar, Qoraqalpogʻiston Respublikasi va viloyatlarning vakillari, davlat

hamda jamoat birlashmalari, korxonalar va xoʻjaliklarning rahbarlari, huquqshunos olimlar va

mutaxassislar kirgan. Oliy Kengashning 10sessiyasida komissiya tarkibi qisman yangilangan.

Komissiya ishlab chiqqan loyiha matbuotda eʼlon qilinib, keng muhokama etilgan. Konstitutsiyaviy komissiya umumxalq muhokamasi yakunlarini koʻrib, loyihani tuzatib va maʼqullab Oliy Kengash sessiyasida koʻrib chiqishga tavsiya qilgan. Loyiha Oliy Kengash sessiyasida ham moddamamodda muhokama etilgandan soʻng qabul qilingan.

O‘zbekistonning davlat ramzlari. (Gerb, bayroq, madhiya)

"O‘zbekiston Respublikasi qonun bilan tasdiqlanadigan o‘z davlat ramzlari — bayrog‘i, gerbi, va madhiyasiga ega." (O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 5-moddasi)

Download 240.22 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 40