«O’zbеkistоn tеmir yo’llаri» aj

I. Fizik kattaliklarning birliklari haqida ba'zi ma'lumotlar
1.O'nga karrali va ulushli birliklarni hosil qilishning ko'paytuvchilari va old qo'shimchalari hamda ularning nomlari.

Ko'pa ytuvchi	Old qo'shimc ha	Old qo'shimchan ing belgisi	Ko'pa ytuvhi	Old qo'shimc ha	Old qo'shimchan ing belgisi
10^18	Eksa	E	10^-1	detsi	D
1015	Peta	P	10-2	santi	s
1012	Tera	T	10-3	milli	m
10^9	Giga	G	10-6	mikr
10^6	Mega	M	10-9	o	n
10^3	Kilo	k	10-12	nano	^p
10^2	Gekt	^g	10-15	piko	f
10^1	o Deka	da	10-13	femt o atto	a

2.Xalqaro birliklar sistemasining asosiy kattaliklari va birliklari

	Kattalik				Birlik
	Nomi	Belg isi	O'lc hami	No mi		Be lgisi	Ta'rifi
	2	3	4	5		6	7
	1 Uzunli gi	l	L	metr		m	Metr-kripton- 86 atomining 2p10 va 5d5 satxlararo o'tishiga muvofiq keladigan vakumdagi

						nurlanish 1650763,73 to'lqin uzunligiga teng
	Massa	M	M	kilogra m	^kg	Kilogramm- xalqaro kilogramm protonining massasiga teng
	Vaqt	t	T	sekund	s	Sekund-seziy- 133 atomi asosiy holatining ikki o'ta nozik satxlari orasidagi bir-biriga o'tishiga muvofiq keladigan nurlanishning 9183631770 davriga teng
	Tok kuchi	I	I	amper	A	Amper- vakumda bir-biridan 1m masofada joylashgan, cheksiz uzun va o'ta kichik ko'ndalang kesimga ega ikki parallel o'tkazgichdan tok o'tganda o'tkazgichning har 1m uzunligiga 240" ^7 N kuchi hosil qiladigan o'zgarmas tok kuchidir.
	Termod inamik temperatur e	T	0	kelvin	K	Kelvin-suvning uchlanma nuqtasi termodinamik temperaturasining 1/273,16 ulushga teng
	Modda miqdori	v	N	mol	mol	Mol-massasi 0,012 kg bo'lgan ^12C uglerodda

						qancha atom bo'lsa, o'z tarkibida shuncha struktura elementlaridan tashkiltopgan sistemaning modda miqdoridir
	Torug'l ik kuchi	I	J	kandela	kd	Kandela-1 atm bosim ostida platinaning qotish temperaturasi 2042,5 K temperaturada absolyut qora jismning 1/60sm^2 yuszidan perpendikulyar yo'nalishda nurlanayotgan yorug'lik kuchi

3. Xalqaro birliklar sistemasining qo'shimcha kattaliklari va
birliklari

		Kattalik		Birlik
	Nomi	Be lgisi	O'lc hami	Nom i	Belgisi	Ta'rifi
	Yassi burchak	v,a		radian	rad	Radian - aylananing radius uzunligiga teng yoy hosil qiluvchi ikki radiusi orasidagi burchak qiymati
	Fazoviy burchak	(0, Q	_	stera dian	sr	Steradian - uchi sfera

markazida joylashgan va sferaning radius kvadratiga teng yuzali sirtni ajratuvchi fazoviy burchak

II. Fizik kattaliklarning jadvallari
4. Ba'zi astronomik kattaliklar



6,37•IO⁶ m
5,9840²⁴ kg
6.95J0⁸ m
1,98 •IO³⁰ kg
1,74 •IO⁶ m
7,33 •IO²² kg
Yerning radiusi
Yerning massasi Quyoshning radiusi Quyoshning massasi Oyning radiusi Oyning massasi
Yerning markazidan quyoshning markazigacha
bo'lgan masofa 1,49^10¹¹ m
Yerning markazidan oy markazigacha bo'lgan masofa 3,84^ 10⁸ m


27,3 sutka=2,36
Oyning yer atrofida aylanish davri
10⁶ s

5. 
   Qattiq jismlarning va suyuqliklarning zichliklari p ( Mg/m³yoki
   

G/sm³)

Alyuminiy	2,70
Vismut	9,80
Volfram	19,3
Temir (cho'yan,po'lat)	7,87
Oltin	19,3
Osh tuzi	2,20
Jez	8,55
Marganes	7,40
Mis	8,93
Nikel	8,80
Platina	21,4
Qo'rg'oshin	21,4
Kumush	10,5

18,7
Uran
Suyuqliklar

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati 9
O'quv - uslubiy qo'llanma 10

5. 
   O 'ikazgichlarning solishtirma qarshiligi p va harorat koeffitsienti
   

а

Modda	20^0C da p, nOm ■ m	0/-Ч-1 а , C
Temir	98	6,2*10^-3
Mis	17	4,2*10^-3
Alyuminiy	26	3,36*10^-3
Grafie	3,9*10^3	-0,8*10^3

Mundarija

Umumiy metodik ko'rsatmalar

1. 
   BOB. Mexanikaning fizik asoslari
   

Asosiy formulalar
Masala yechish namunalari
Mustaqil yechish uchun masalalar
Nazorat ishi uchun masalalar

2. 
   BOB. Molekulyar fizika va termodinamika
   

Asosiy formulalar
Masala yechish namunalari
Mustaqil yechish uchun masalalar
Nazorat ishi uchun masalalar
III - BOB. Elektrostatika. O'zgarmas tok
Asosiy formulalar
Masala yechish namunalari
Mustaqil yechish uchun masalalar
Nazorat ishi uchun masalalar
Nazorat ishini bajarish uchun variantlar
Foydalanilgan adabiyotla ro'yxati
Fizik kattaliklarning birliklari haqida ba'zi ma'lumotlar
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati

1. 
   I.V.Savelev. Umumiy fizika kursi. T 1, 2, 3, M Toshkent 1989.
   
2. 
   V.A.Sultonov. Fizika kusri. O'quv qo'llanma. Fan va texnologiya. 2005.
   
3. 
   K.P.Abdurahmonov, U.Egamov. Fizika kursi. Darslik. Toshkent. 2011.
   
4. 
   V.S.Volkenshteyn. Umumiy fizika kursidan masalalar to'plami. O'quv qo'llanma. O'qituvchi. 1969.
   
5. 
   D.I.Saxarov. Fizikadan masalalar to'plami. M; “Оникс 21 век, Мир и образование” 2003.
   
6. 
   B.A.Mirsalixov, M.Yu.Mansurova. Mexanika, molekulyar fizika va elektrodinamika. Amaliy mashg'ulotlarni bajarishga doir uslubiy qo'llanma. TTYMI. 2015.
   

Baxodir Abdusamatovich Mirsalixov
Gulnoza Shuxratovna Sultanxodjayeva
FIZIKA
O'quv - uslubiy qo'llanma
Muharrir:
Texnik muharrir va sahifalovchi:
Nashrga ruxsat etildi 2019_ y.
Qog'oz bichimi 60x84/16. Hajmi b.t.
Adadi 35 nusxa. Buyurtma №
ToshTYMI bosmaxonasida chop etildi
Toshkent sh., Odilxo'jaev ko'chasi,1
Toshkent temir yo'l muhandislari instituti, 2019y.

(3) dan (4) tenglikni ayirsak,
MpV MpV
m = m, - m = ^{1 2}— .
^{1 -} RT RT
Bundan qidirilayotgan bosimni topamiz:
_P = rp (мру _{- m}] = P_P __ m^RT ₍₅₎

2. 
   MV RT ) T ¹ M V ⁽⁾
   

(5) tenglikning o'ng tomoni bosim birligini berishini tekshiramiz. Buning uchun unga kiruvchi barcha kattaliklarni mos birliklarda ifodalaymiz. Birinchi qo'shiluvchi ifodalanadigan birlik shubha tug'dirmaydi, chunki ^T nisbat o'lchamsiz kattalikdir. Ikkinchi
^T2
qo'shiluvchi qanday birliklarda ifodalanishini tekshiraylik