O’zbekiston yer osti boyliklari bilan xaqli ravishda faxirlanadi bu yerda Mendeleyev davriy sistemasidagi deyarli barcha elementlar topilgan

Shlaklarning ma'lum tarkibidagi erishi uchun flyus miqdorini hisoblash. Tarkibi oldingi hisob-kitobda berilgan konsentratni eritib olish uchun zarur bo'lgan ohaktosh miqdorini hisoblash talab qilinadi. Eritish otvalniy shlaklarida, tarkibida 8% CaO bor. Suyuq shaklda konvertor shlak pechga quyiladi.
Issiqlikni hisoblash uchun, barcha shteyn temir, konvertor shlakga kiradi, 100 kg kontsentratlarga 70.14 kg chiqadi. Shlak tarkibini hisoblash uchun biz issiqlikning dastlabki balansini qilamiz (2-jadval).

2-jadval.

Eritishning dastlabki balansi flyussiz, lekin konvertor shlak bilan, kg

Materiallar balansi	Jami	Shu jumladan
		Cu	S	Fe	SiO2	CaO	Al2O3	O2	Boshqalar
yuklangan: konsentrat konvertor shlaki	100 95,4	18 2,6	26,3 1,2	29,2 45,8	15,8 17,4	4,25 –	3 5,2	– 20.4	3,45 2,8
Jami	195,4	20,6	27,5	75	33,4	4,25	8,2	20,4	6,25
olingan: shteyn shlak gazlar	81,58 97,4 15,5	19,08 0,68 0,3	12,2 0,6 14,7	45,8 29,2 –	– 33,2 –	– 4,25 –	– 8,2 –	4,5 15,1 0,8	– 6,25 –
Jami	195,4	20,6	27,5	75	33,2	4,25	8,2	20,4	6,25

Boshqa yo’qotishlarga 0,7 kg
2-jadvaldan (shlakdagi barcha temir FeO ko'rinishida ekanligiga ishonamiz), kislorod yetishmasligi 0,7 kg. Biroq, ushbu tafovut shunchalik kichkina (0,4%), u butun eritish jarayonini baholashda muhim rol o'ynay olmaydi. Bundan tashqari, shuni yodda tutish kerakki, shlak temirining bir qismi hisoblash osonligi uchun odatdagidek kislorod bilan emas, balki oltingugurt bilan bog'liq.
Balansdan biz barcha shlak temirini FeO = 29,2/55,85∙71,85=37,6 ga aylantirish orqali dastlabki hisoblangan shlak tarkibini olamiz
Flyuslarsiz shlaklarning taxminiy tarkibi:

	Kg	%		Kg	%
FeO	37,6	42,82	Cu	0,5	0,57
SiO2	33,2	37,80	S	0,65	0,74
CaO	4,25	4,84	Boshqalar	3,45	3,9
Al2O3	8,2	9,34

Hisoblash shartlariga muvofiq shlak zichligini kamaytirish va mis tarkibini kamaytirish uchun aralashmaga 8% CaO o'z ichiga olgan shlaklarni olish uchun ohaktoshni kiritamiz. Amalda, odatda fabrika shlaklaridagi FeO + CaO + SiO₂ + Al₂O₃ miqdori 93–96% ni tashkil qiladi. Bizning holatimiz uchun bu summa 95 % ga teng deb taxmin qilamiz. Keyin FeO + SiO₂ + A1₂O₃ = 87%.
Aralashmaning flyusi sifatida quyidagi tarkibdagi ohaktosh X qo'shiladi
50% CaO, 40% CO₂, 9% SiO₂, 1% boshqalar.
Keyin (FeO + SiO₂ + Al₂O₃)/CaO = 87/8 nisbati bo'yicha tenglamani tuzamiz.
37,6+(33,2+X∙0.09)+8,2/82,85∙0,008+X∙0.5=87/8
shundan X = 13,0 kg ni topamiz. Uning tarkibida CaO 6,50 kg, SiO₂ 1,2 kg, CO₂ 5,2 0kg, boshqa 0,1 kg. Umuman olganda, shlaklarda fluslar qo'shilganda FeO + SiO₂ + CaO + A1₂O₃ yig'indisi 94,5 kg, shlakning mahsuldorligi 90,45kg ni tashkil qiladi.
Hisob-kitoblar asosida otvalniy shlakining tarkibini olamiz:

	Kg	%		Kg	%
FeO	37,6	41,6	Cu	0,56	0,3
SiO2	33,2	3,2	S	0,74	0,7
CaO	4,25	8,0	boshqalar	3,45	4,4
Al2O3	8,2	6,8

Olingan ma'lumotlarga asoslanib, quyma konvertor shlaki va ohaktosh qo'shilishi bilan kontsentratlar eritishining material balansini tuzamiz. Ishlov berilmagan konsentratlarni shu kabi tarkibli shlaklarga qayta eritib qayta ishlash amaliyoti shuni ko'rsatadiki, ulardagi mis miqdori 0,4% dan oshmaydi. Shunday qilib, yakuniy hisob-kitobda shlakdagi mis miqdori 0,3% ga tenglashtirilishi mumkin, bu odatda shteynli misning ajratib olinishini oshiradi.
Yoqilg'i sarfini va chiquvchi gaz tarkibini hisoblash. Ya.Q.E. pechida yoqilg'i sifatida tozalangan ko'mir, mazut yoki tabiiy gaz ishlatiladi. Yoqilg'i havoda ham, kislorod bilan boyitma yonishida ham yoqiladi. Yoqilg'i sarfini kamaytirish uchun havo yonishi chiquvchi gazlarining issiqligidan foydalangan holda reuperatorlarda 200–400 ⁰C ga qadar qizdiriladi.
Yonishni kislorod bilan boyitish darajasi 24-30% orasida. Yonishdagi kislorodning mutlaq foiz o'sishi havoni yonish bilan solishtirganda 1,15-1,25% ga yoqilg'i sarfini kamaytiradi. Bundan tashqari, kislorod omborxonada ishlatiladi va ombor orqali tarqatiladi. Ikkinchi holda, shixta xomashyosi eritmani 8 t / (m²-kun) ga yetkazish mumkin.
Shixtaning erishi paytida yonilg'i iste'moli uning eriydigan ehtiyojlariga bog'liq.
Hisob-kitoblar shuni ko'rsatdiki, 100% issiqlik ishlatilganda har xil kompozitsiyalarning 1 kg shixtani eritish uchun yoqilg'i sarfi 250 dan 600 kkalgacha bo'lishi mumkin. Amalda, reflektorli pechlarning past samaradorligi tufayli issiqlik iste'moli 700 dan (erituvchi shlak uchun) 1750 kkal / kg gacha (shixta xomashyosini eritish uchun), ya'ni. nazariy jihatdan taqqoslaganda uch baravar ko'p.
Tabiiy gazning yonishini hisoblash. Tabiiy gaz sarfini, shixtani eritish paytida chiqindi gazlarning tarkibi va miqdorini hisoblash kerak. Tabiiy gaz quyidagi tarkibga ega (hajmi bo'yicha): 0,17% H₂S, 0,7% CO₂, 88,5% CH₄, 6,17% C₂H₂, 4,46% N₂. 100 kg shixtaning tarqalishi natijasida eriganida 10,7 kg oltingugurt chiqadi. Hisoblash 100 kg shixta uchun amalga oshiriladi. Gazning kalorifik qiymatini aniqlaymiz. Uni hisoblash uchun formula tavsiya etiladi
=30,21СО+25,81Н₂+85,89СН₄+142,86С₂Н₄+170C₂H₆+55,34 H₂S.
Bizning gaz tarkibi uchun biz quyidagilarni olamiz:
=55,34•0,17+85,89•88,5+170•6,17=9,4+7601+1048,9=8659,6 kkal/m³.
Havo miqdorini, chiqindi gazlarning hajmini va tarkibini hisoblash uchun biz yoqilg'ining ortiqcha havo koeffitsienti bilan a = 1,1 yoqilishini taxmin qilamiz.
Reaksiyalar uchun havoning nazariy talabini aniqlaymiz:
CH₄+ 2О₂ = СО₂ +2Н₂О;
2С₂Н₆ + 7О₂ = 4СО₂ + 6Н₂О;
2H₂S + ЗО₂ = 2SO₂ + 2Н₂О.
100 m³ tabiiy gaz uchun kislorodga bo'lgan ehtiyoj, m³:
CH₄ ni yoqish uchun 100•0,885•2=177
С₂Н₆ ni yoqish uchun (100•0,0617•7)/2=21,6
H₂S ni yoqish uchun (100•0,0017•3)/2=0,26
Jami 198,86 m³ kerak. Bunday holda, azot 198,86/21 • 79 = 748,1 m³ ga yetkazib beriladi.
100 m³ gazni yoqish uchun havoning nazariy talabi
198,86+748,1=946,96 м³.
Yoqilg'i yonishidan chiqadigan gazlarning nazariy tarkibi quyidagicha, m³:

СО2	0,7+0,885•100+0,0617•100•2=101,54
Н2О	0,885•100,0•2+0,0617•100,0•3+0,0017•100=195,67
SO2	0,0017•100,0 = 0,20
N2	4,46+748,10= 752,56

Dissosatsiya paytida bo'shagan oltingugurtni yoqish uchun 9,5 kg = (9,5 • 22,4)/32 = 6,65m³ kislorod kerak bo'ladi. Azot 8,80 • 79/21 = 25,02 m³ kislorod bilan ta'minlanadi.
Ortiqcha havo koeffitsientini hisobga olsak, a = 1,1, kislorod 1,1 • (198,86 + 6,65) = 226,1 m³, azot 226,1 • 79/21 = 850,6 m³ ga teng bo'ladi. Umumiy havo 2226,1 + 850,6 = 1076,7 m³.
Tutun gazlarining tarkibi ortiqcha havoni hisobga olgan holda, ammo aralashmaning gazlarini hisobga olmasdan quyidagicha bo'ladi.

	m^3	% (hajm.)		m^3	% (hajm.)
СО2	101,54	8,62	N2	859,2	73
Н2О	195,67	16,60	О2	20,74	1,76
SO2	0,20	0,02

Material balansi	Jami	Shu jumladan,
		Cu	S	Fe	SiO2	CaO	Al2O3	O2	СО2	Boshqalar
Yuklandi Konsentrat oxak konvertor shlaki	100 3,0 95,15	18 – 20,06	26,3 – 1,2	29,2 – 45,8	15,8 1,2 17,65	4,25 5,36 –	3 5,2	– – 13,0	– 5,2 –	3,45 0,5 0.5
Jami	197,23	20,06	27,5	75	34,65	9,62	8,2	13,0	5,2	4
Olindi: shteyn shlak gazlar	88,0 90 19,23	19,42 0,5 0,3	17,93 0,6 18,97	45,8 29,2 –	34,65	– 9,62 –	– 8,2 –	4,5 8,4 0,1	– – 5,2	– 4 –
Jami	197,23	20,06	35,5	75	34,65	9,62	8,2	13	5,2	4

3-jadval. Konsentratsiyalangan shlaklarni quyish va flyus qo'shilishi bilan eritishning material balansi (quruq og'irlikda), kg
Izoh Ushbu muvozanatda oltingugurt kontsentratlarini oksidlash uchun konvertor shlaklaridan chiqadigan kislorod ishlatilmaydi deb taxmin qilinadi.