O’zbekistonda davlat mulkini xususiylashtirishning maqsadi va bosqichlari Bajardi: Ismoilov Alibek ek 64-guruh talabasi

O’zbekistonda davlat mulkini xususiylashtirishning maqsadi va bosqichlari

Bajardi: Ismoilov Alibek EK 64-guruh talabasi

0‘zbekistonda mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning asosiy negizini mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va uni xususiylashtirish tashkil etadi. Amalda bu 0‘zbekistonni bozor iqtisodiyotiga o'tishida mulkchilik masalalarini hal etish hamda xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishning asosiy yo‘li hisoblanadi.

• 0‘zbekistonda mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning asosiy negizini mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va uni xususiylashtirish tashkil etadi. Amalda bu 0‘zbekistonni bozor iqtisodiyotiga o'tishida mulkchilik masalalarini hal etish hamda xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishning asosiy yo‘li hisoblanadi.

Tadbirkorlikni rivojlantirishning asosiy yo‘li hisoblanadi. Ana shu yo'nalishlarda keng ko'lamda chora-tadbirlarni amalga oshirishniug asosiy tamoyillari va strategik vazifalari mamlakatimiz birinchi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan asoslab berilgan. Unga ko'ra xususiylashtirish jarayonida ikkita muhim strategik vazifa hal etilishi ko'zda tutilgan:

• Tadbirkorlikni rivojlantirishning asosiy yo‘li hisoblanadi. Ana shu yo'nalishlarda keng ko'lamda chora-tadbirlarni amalga oshirishniug asosiy tamoyillari va strategik vazifalari mamlakatimiz birinchi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan asoslab berilgan. Unga ko'ra xususiylashtirish jarayonida ikkita muhim strategik vazifa hal etilishi ko'zda tutilgan:

Birinchi strategik vazifaning asosiy mazmuni — bu davlat tasarrufidan chiqarilayotgan va xususiylashtirilayotgan mulkning haqiqiy mulkdorlar qoliga berilishi iqtisodiy munosabatlarni tubdan o‘zgartirish uchun real shart-sharoit yaratishga imkon tug'diradi.

• Birinchi strategik vazifaning asosiy mazmuni — bu davlat tasarrufidan chiqarilayotgan va xususiylashtirilayotgan mulkning haqiqiy mulkdorlar qoliga berilishi iqtisodiy munosabatlarni tubdan o‘zgartirish uchun real shart-sharoit yaratishga imkon tug'diradi.
• Xususiylashtirishning ikkinchi strategik vazifasi esa iqtisodiyotda ko‘p ukladlilikni hamda rag‘batlantiruvchi kuchga ega bo‘lgan raqobat muhitini yaratish, shu orqali davlatni mulkka bo'lgan monopol huquqini tugatish, xususiy mulkchilikning turi shaklidagi korxonalarni tasis etishdir.

Ana shu modelga asoslangan holda amalga oshiriigan xususiylashtirish jarayonlari shaitli ravishda o'zaro bog'liq uch bosqichga bo'linadi. Dastlabki, birinchi bosqich «kichik xususiylashlirish» davri, deb nomlandi va 1992—1993-yillarda amalga oshirildi. Unda aholi yasliaydigan davlatga tegishli uy-joylar, savdo. Maishiy xizmatlar ko'rsatish, dorixona va shu kabi 53,9 mingla mayda davlat korxonalari xususiylashtirildi.

• Ana shu modelga asoslangan holda amalga oshiriigan xususiylashtirish jarayonlari shaitli ravishda o'zaro bog'liq uch bosqichga bo'linadi. Dastlabki, birinchi bosqich «kichik xususiylashlirish» davri, deb nomlandi va 1992—1993-yillarda amalga oshirildi. Unda aholi yasliaydigan davlatga tegishli uy-joylar, savdo. Maishiy xizmatlar ko'rsatish, dorixona va shu kabi 53,9 mingla mayda davlat korxonalari xususiylashtirildi.

Ushbu bosqichning o ‘ziga xos tomonlari shundan iborat bo'ldiki, unda davlat mulkiga asoslangan korxonalarni xususiylashtirish shakllarini tanlash va xususiylashtiriladigan mulkni baholash bo'yicha tegishli tajribalar to‘plandi. Xususiylashtirislining keyingi - ikkinchi bosqichi ommaviy xususiylashtirish» davri deb nom oldi va u 1994—1998-yillarni o ‘z ichiga oladi.

• Ushbu bosqichning o ‘ziga xos tomonlari shundan iborat bo'ldiki, unda davlat mulkiga asoslangan korxonalarni xususiylashtirish shakllarini tanlash va xususiylashtiriladigan mulkni baholash bo'yicha tegishli tajribalar to‘plandi. Xususiylashtirislining keyingi - ikkinchi bosqichi ommaviy xususiylashtirish» davri deb nom oldi va u 1994—1998-yillarni o ‘z ichiga oladi.

Bu davrda mashinasozlik, yengil va oziq-ovqat sanoati, qurilish, avtomobil transporti, agrosanoat kompleksi va boshqa tarmoqlarning o‘rta va yirik korxonalari ocliiq aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirildi va xususiylashtirildi. Shu bilan bir vaqtning o‘zida qimmatli qog'ozlar, ko'chmas mulk bozorlarini shakllantirish boshlandi. Bundan asosiy maqsad xususiylashtirish jarayoniga aholining keng qatlamlari hamda chet el sarmoyalarini jalb etish va shu orqali mamlakatimiz iqtisodiyotining nodavlat sektorini jadal rivojlantirishni ta’minlash bo‘ldi. Ushbu bosqichda 21361 xususiylashtirilgan davlat korxonalari negizida 5747 ta ocliiq aksiyadorlik jamiyatlari, 3903 ta m as’uliyati cheklangan jamiyat va 11711 ta xususiy mulkcliilikning boshqa shaklidagi korxonalar tashkil etildi.

• Bu davrda mashinasozlik, yengil va oziq-ovqat sanoati, qurilish, avtomobil transporti, agrosanoat kompleksi va boshqa tarmoqlarning o‘rta va yirik korxonalari ocliiq aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirildi va xususiylashtirildi. Shu bilan bir vaqtning o‘zida qimmatli qog'ozlar, ko'chmas mulk bozorlarini shakllantirish boshlandi. Bundan asosiy maqsad xususiylashtirish jarayoniga aholining keng qatlamlari hamda chet el sarmoyalarini jalb etish va shu orqali mamlakatimiz iqtisodiyotining nodavlat sektorini jadal rivojlantirishni ta’minlash bo‘ldi. Ushbu bosqichda 21361 xususiylashtirilgan davlat korxonalari negizida 5747 ta ocliiq aksiyadorlik jamiyatlari, 3903 ta m as’uliyati cheklangan jamiyat va 11711 ta xususiy mulkcliilikning boshqa shaklidagi korxonalar tashkil etildi.

Xususiylashtirishning ucliinchi bosqichi 1999-yildan boshlanib hozirgi kungacha davom etmoqda. Bu bosqich «yakka tartibda xususiylashtirish» davri hisoblanadi.

• Xususiylashtirishning ucliinchi bosqichi 1999-yildan boshlanib hozirgi kungacha davom etmoqda. Bu bosqich «yakka tartibda xususiylashtirish» davri hisoblanadi.

0‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidentining 2008-yil 24-apreldagi PQ-843-sonli qaroriga binoan Davlat mulk qo‘mitasi BMT Rivojlanish dasturi bilan «O'zbekiston Respublikasida baholash metodologiyasi va amaliyotini rivojlantirishni qo‘l- lab-quvvatlash» loyihasini amalga oshirish bo'yicha shartnoma imzolangan. Ushbu loyiha doirasida 0‘zbekiston Respublikasining uchta milliy standarti, ya'ni «Xususiylashtirish maqsadida mulkning qiymatini baholash», «Biznes qiymatini baholash», «Ko'chmas mulk qiymatini baholash» standarllari O'zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida ro‘yxatdan o ‘tkazildi. 2010-yilda 96 ta davlat aktivlari 64.5 mln dollar va 40.98 mlrd so‘mga, shu jumladan, ulardan 63,5 m ln dollar va 21,26 mlrd so‘mlik investitsiya majburiyatlari hisobiga sotilgan.

• 0‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidentining 2008-yil 24-apreldagi PQ-843-sonli qaroriga binoan Davlat mulk qo‘mitasi BMT Rivojlanish dasturi bilan «O'zbekiston Respublikasida baholash metodologiyasi va amaliyotini rivojlantirishni qo‘l- lab-quvvatlash» loyihasini amalga oshirish bo'yicha shartnoma imzolangan. Ushbu loyiha doirasida 0‘zbekiston Respublikasining uchta milliy standarti, ya'ni «Xususiylashtirish maqsadida mulkning qiymatini baholash», «Biznes qiymatini baholash», «Ko'chmas mulk qiymatini baholash» standarllari O'zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida ro‘yxatdan o ‘tkazildi. 2010-yilda 96 ta davlat aktivlari 64.5 mln dollar va 40.98 mlrd so‘mga, shu jumladan, ulardan 63,5 m ln dollar va 21,26 mlrd so‘mlik investitsiya majburiyatlari hisobiga sotilgan.

Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayoni bilan bir vaqtda bozor infratuzilmalari shakllandi va ular rivojlanish bosqichiga o‘tdi. Bu fond, tovar hamda ko‘chmas mulk bozorlari, investitsion fondlar, auditorlik, konsalting va shu kabi boshqa tuzilmalami tashkil topishi va rivojlanishi bilan namoyon bo‘ldi.

• Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayoni bilan bir vaqtda bozor infratuzilmalari shakllandi va ular rivojlanish bosqichiga o‘tdi. Bu fond, tovar hamda ko‘chmas mulk bozorlari, investitsion fondlar, auditorlik, konsalting va shu kabi boshqa tuzilmalami tashkil topishi va rivojlanishi bilan namoyon bo‘ldi.

Investorlarning takliilari xususiylashtirilayotgan obyektning xarid qiymati miqdoridan emas, balki investoming investitsiya dasturi mazmuni, uning ishlab chiqarislmi kengaytirish va korxonani modemizatsiya qilish hamda samarali boshqaruvni joriy qilinishiga yo‘naltirilganhgidan kehb chiqib baholanadi.

• Investorlarning takliilari xususiylashtirilayotgan obyektning xarid qiymati miqdoridan emas, balki investoming investitsiya dasturi mazmuni, uning ishlab chiqarislmi kengaytirish va korxonani modemizatsiya qilish hamda samarali boshqaruvni joriy qilinishiga yo‘naltirilganhgidan kehb chiqib baholanadi.