O‘zbekistonda ekoturizmga bo'lgan e'tibor va munosabat Toshkent Kimyo Xalqaro Universiteti

O‘zbekistonda ekoturizmga bo'lgan e'tibor va munosabat


Toshkent Kimyo Xalqaro Universiteti
Fakultet-Tourism
Group- TOUP-31 (sirtqi ta’lim)
Ismailova Muborakxon Dilshod qizi
[e-mail]
Tel:[phone]

ANNOTASIYA: Maqolada O'zbekistonda ekoturizm sohasida olib borilayotgan islohotlar haqida so‘z yuritilib, mamlakatimizda ekoturizm sohasidan ko‘rilayotgan foyda va Qoraqalpog‘iston Respublikasida ekoturizm yoʼnalishlari bo‘yihca olib borilayotgan ishlarga ham to‘xtab o‘tildi.
Kalit so‘zlar: Ekoturizm, atrof-muhit, hudud, tabiat, Orol dengizi.
Ekoturizm-ekologik taʼlim va maʼrifat dasturlarini o‘z ichiga olgan va ekologik barqarorlik tamoyillariga muvofiq amalga oshiriladigan tabiatga yo‘naltirilgan turizmdir» "Ekologik turizm-mahalliy madaniyat va ekotizimning yaxlitligini buzmaydigan tabiiy muhitni yaxshiroq tushunish maqsadida tabiiy hududlarga maqsadli sayohat, tabiiy resurslarni himoya qilish esa mahalliy aholi uchun foydali bo‘ladi.
"Ekoturizm atrof-muhitga taʼsirni, isteʼmolni va xarajatlarni minimallashtirishga qaratilgan axloqiy meʼyorlarga muvofiq tashkil etilgan va atrof-muhitga taʼsirni kamaytirishga qaratilgan ekologik jihatdan barqaror tabiiy turizmning bir shakli bo‘lib, u atrof-muhitga, isteʼmolga va xarajatlarga (nazorat qilish nuqtai nazaridan, o‘lchovlarning afzalliklari), odatda, turizmning bunday shakli himoyalangan hududlarda rivojlanib boradi, bu hududlarni saqlab qolishga yordam beradi".
"Ekoturizm tabiatni muhofaza qilish va rivojlanishga hissa qo‘shishi mumkin, u kamida sayyohlik faoliyati, biologik xilma-xillik va mahalliy aholi o‘rtasida ijobiy sinergik munosabatlarni o‘z ichiga oladi, bu esa tegishli tashkilot va ushbu faoliyatni boshqarish tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi».
"Ekoturizm-bu turizm
1) nisbatan buzilmagan tabiiy hududlarda sodir bo‘ladi,
2) tabiiy muhitni yo‘q qilishga, uning sifati yomonlashishiga olib kelmaydi,
3) foydalaniladigan tabiiy hududlarni muhofaza qilish va boshqarishga bevosita hissa qo‘shadi,
4) yetarli va vakolatli boshqaruvga bo‘ysunadi.
"Tabiatdan zavqlanish va tirik mavjudotlarni atrof-muhit bilan o‘zaro munosabatlarida bilish bilan birlashtirilgan rejalashtirilgan va tashkil etilgan turizm. Ushbu turdagi faoliyat atrof-muhitning yomonlashuviga olib kelmaydi, tabiiy resurslarni muhofaza qilishni qo‘llab-quvvatlaydi va qo‘llab-quvvatlaydi, mahalliy aholining aksariyat ijtimoiy guruhlariga etib boradigan va barqaror “gorizontal” rivojlanishga hissa qo‘shadigan iqtisodiy afzalliklarni yaratadi. Bundan tashqari, haqiqiy ekoturizm odamlar va tabiat uchun adolat keltiradi».
Ekoturizm uchta asosiy mezonni o‘z ichiga oladi: asosiy sayyohlarni jalb qiluvchi joylar tabiiy (masalan, flora, fauna, geologik xususiyatlar) bo‘lib, quyidagi tarkibiy qism madaniy muhitning o‘ziga xos xususiyatlari hisoblanadi; resurslarni o‘rganish va tushunishga qaratilgan bo‘lib, sayyohlar va boshqa ishtirokchilarning faoliyati tashrif buyuradigan mintaqada jismoniy va madaniy muhitga yumshoq taʼsir ko‘rsatadi. Ekoturizm barqaror turizm tushunchasi bilan bog‘liq bo‘lishi kerak, tashrif buyurilgan hududlarning rekreatsion salohiyatidan oshmasligi, mahalliy jamoalar uchun maqbul bo‘lishi va ularni qo‘llab-quvvatlashi kerak".
Ekoturizmning ko‘plab taʼriflaridan adabiyotda eng keng tarqalgan.
Atrof-muhit turizmi yoki ekoturizm ostida tabiatni muhofaza qilish bo‘yicha xalqaro Ittifoq (IUCN) tabiatni muhofaza qilishga yordam beradigan tabiat va madaniy diqqatga sazovor joylarni o‘rganish va zavqlantirish maqsadida nisbatan buzilmagan tabiiy hududlar bo‘ylab atrof-muhitga masʼuliyat bilan sayohat qilishni tushunadi, atrof-muhitga "yumshoq "taʼsir ko‘rsatadi, mahalliy aholining faol ijtimoiy-iqtisodiy ishtirokini taʼminlaydi va ushbu faoliyatdan foyda oladi" (Ceballos-Lascurain, 1993a).
Ekoturizm jamiyati (Ekoturizm hamjamiyati) shunga o‘xshash taʼrifni beradi: "ekoturizm tabiatni muhofaza qilishga yordam beradigan va mahalliy aholi farovonligini oshirishga yordam beradigan tabiiy hududlarga masʼuliyatli safardir". Shuningdek, taʼrif ham maʼlum:"...ekotizimlar yaxlitligini buzgan va tabiat va tabiiy resurslarni muhofaza qilish mahalliy aholi uchun foydali bo‘ladi bo‘lgan iqtisodiy sharoit yaratadi emas, bu sohada tabiiy va madaniy va etnografik xususiyatlari, bir fikr olish uchun nisbatan bokiralikni tabiat bilan joylarda sayohat, shu jumladan, turizm,". Oddiy taʼrif ham bor: "ekoturizm tabiatni muhofaza qilishga yordam beruvchi tabiiy turizmdir "(Jahon yovvoyi tabiat jamg‘armasi, Boo, 1990).
Shunday qilib, ekoturizmning o‘ziga xos xususiyatlari tabiat bilan muloqot qilish istagini rag‘batlantiradi va qondiradi, tabiat va madaniyatga salbiy taʼsir ko‘rsatadi va turoperatorlarni va sayyohlarni tabiatni muhofaza qilish va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni rag‘batlantirishga undaydi.
Shuningdek, ekoturizm tabiiy hududlarni barqaror rivojlantirishning muhim tarkibiy qismidir. Ekoturizmning ko‘pgina taʼriflari yoki barqarorlikka erishish maqsadi yoki ushbu maqsadga erishish vositasi, yaʼni "tabiiy va madaniy muhitga salbiy taʼsirlarni kamaytirish", "tabiatni muhofaza qilish manfaati uchun iqtisodiy daromadni oshirish" yoki ekologik taʼlim. Shuning uchun Kreg Lindberg (Lind-berg va boshq.. 1998) oddiy va umumiy konseptual taʼriflardan foydalanishni taklif qilishdi:
"Ekoturizm barqaror va tabiatga yo‘naltirilgan turizm va dam olish". Turizmda barqarorlik turizmning ekologik, ijtimoiy-madaniy va iqtisodiy taʼsirlarining ijobiy umumiy muvozanatini, shuningdek, tashrif buyuruvchilarning bir-biriga ijobiy taʼsirini nazarda tutadi. Shunday qilib, ekologiya, iqtisodiyot va ijtimoiy rivojlanish nuqtai nazaridan eng yuqori umumiy ijobiy taʼsirga ega bo‘lgan sayyohlik faoliyati yana-da barqarordir.
Qoraqalpog‘iston Respublikasida ekoturizm yoʼnalishi tobara rivojlanmoqda. Ayniqsa, Mo‘ynoq tumanida Orol dengizining tarixi hamda tabiyati, shuningdek Mo‘ynoq tumanidadagi Ekologiya va Orol dengizi tarixi muzeyi, “Kemalar qabiristoni", Ustyurt tekisligi va Orol dengizi sohili, Sudoche ko‘li va Qadimgi Urga posyolkasi, Beruniy va Elikqa‘la tumanlaridagi Shilpiq, To‘piraqqa‘la, Qizilqa‘la, Ayazqa‘la tarixiy obidalari, Qoraqalpog‘iston Respublikasining Bo‘zatov tumani uzining betakrok tabiat manzaralari bilan ekoturizmni rivojlantirish ushun qulay hududlardan sanaladi.
Mamlakatimiz uchun ekoturizmning foydali xususiyatlari haqida aytish joiz, turistlik ob‘ektlarning tashkil topishi bilan turistlar soni ortib bormoqda. Yangi ish o‘rinlarini yaratish, aholining daromadlarini va turmush darajasini oshirish yangi ish o‘rinlarini yaratish, aholining daromadlarini va turmush darajasini oshirish yangi ish o‘rinlarini yaratish, aholining daromadlarini va turmush darajasini oshirish yangi ish o‘rinlarini yaratish, aholining daromadlarini va turmush darajasini oshirishiga imkon beradi
Farg‘ona viloyatining ekoturizm maskanlari sifatida Farg‘ona tumaniadagi “Shohimardon” turistik zonasi, Quva tumaniadgi “Karkidon” suv ombori akvatoriyasida tashkil etilgan dvam olish maskanlari va Beshariq tumanini kesib o‘tuvchi Sirdaryo bo‘yidagi “Sariqamish” o‘rmon hududlari sayyohlar uchun xizmat qilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 5-yanvardagi O‘zbekiston Respublikasida turizmni jadal rivojlantirishga oid qo‘shimsha chora-tadbirlar to‘g‘risidagi PF-5611son Farmoni turizm sohasi rivojida asosiy hujjat hisoblanadi. Ushbu Farmonning I ilovasida 2019—2015-yillarda O‘zbekiston Respublikasida turizm sohasini rivojlantirish Konsepsiyasi haqida to‘qtab o‘tilgan.
O‘tgan qisqa davr ichida O‘zbekistonda turizm sohasida juda ko‘p yangiliklar kuzatildi: turizmni rivojlantirishga yo‘naltirilgan yangi farmon va qarorlar, xalqaro va mahalliy tadbirlar, yangi ta'lim muassasalari faoliyatining yo‘lga qo‘yilishi, sayyohlar oqimining oshishi, yangi turistik mahsulotlar, yangicha yo‘nalishlarni rivojlantirish, infratuzilmani takomillashtirishga oid sa'y-harakatlar, xorijiy investorlarni jalb qilish, OAV vakillarining tashrifi hamda O‘zbekistonning ko‘plab xalqaro reytinglarda yuqorilashi va h.k. O‘tgan davr mobaynida bularning barchasi haqida Kun.uz'da muntazam ravishda ma'lumotlar taqdim etib kelindi. Quyida o‘tgan yil davomida turizmni rivojlantirish yo‘lida amalga oshirilgan ishlar, muammolar hamda yaqin kelajak uchun ko‘zda tutilgan rejalar haqida batafsil so‘z yuritamiz.
2018-yilda O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan mamlakatda turizmni rivojlantirishga yo‘naltirilgan 11 hujjat, Vazirlar Mahkamasi tomonidan esa 25 normativ-huquqiy hujjat imzolandi.
Sayyohlik oqimi ko‘rsatkichlari yildan yilga ortayotgani O'zbekistonda ekoturizm sohasida olib borilayotgan islohotlarning natijasidir.
Ko‘pchilik orasida bahs-munozaralarga sabab bo‘lgan sayyohlik oqimi ko‘rsatkichlari haqida so‘z yuritar ekanmiz, eng avvalo O‘zbekiston sayyohlarni hisoblashda turizm sohasidagi yetakchi tashkilot hisoblangan UNWTO metodologiyasini qo‘llashini ta'kidlash joiz. Jahonning 167 davlati mazkur hisoblash usulidan foydalanadi. Unga ko‘ra, biror mamlakatga ishga joylashishdan boshqa har qanday maqsadda tashrif buyurgan hamda u yerda bir sutka va undan ortiq vaqt o‘tkazuvchi shaxs sayyoh yoki mehmon hisoblanadi.
Ma'lumot uchun: UNWTO (United Nations World Tourism Organization - Butunjahon turizm tashkiloti) - BMT tizimining ixtisoslashgan hukumatlararo muassasasi. U 158 mamlakat, 6 hudud, kuzatuvchi maqomidagi 2 hudud va 500 dan ortiq affil tashkilotlarni o‘zida birlashtiradi. Shtab-kvartirasi Madrid shahrida joylashgan.
Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasining yakuniy hisobotiga ko‘ra,
2018-yilda O‘zbekistonga 5,3 mln nafar sayyoh tashrif buyurgan. 2017 yilda ularning soni 2,69 mln nafarni qayd etgan, ya'ni sayyohlar soni bir yilda 97 foizlik o‘sishni ko‘rsatib, ikki baravarga oshgan. 2016 yilda esa ularning soni 2,07 million nafarni qayd etgan.
2018-yilda O‘zbekistonga tashrif buyurgan 5 346 219 nafar sayyohdan
5 020 392 nafari MDH mamlakatlaridan kelgan, uzoq xorijiy mamlakatlardan tashrif buyurganlar soni esa 325 827 nafarni tashkil qildi. O‘zbekistonga kelgan sayyohlar orasida eng katta ko‘rsatkich qo‘shni Qozog‘iston fuqarolari tomonidan qayd etilgan: 2 293 077 nafar. Undan keyingi o‘rinda 1 095 505 fuqarosi bilan Tojikiston va 1 055 688 fuqarosi bilan Qirg‘iziston kelgan. Uzoq xorijiy mamlakatlardan tashrif buyurganlar orasida esa Turkiya fuqarolari yetakchilik qilmoqda: 41 299 nafar. Keyingi o‘rinlarda 32 444 kishi bilan Xitoy va 27 269 sayyoh bilan Janubiy Koreya qayd etilgan.
O‘tgan yil davomida 9 mamlakat uchun vizasiz rejim e'lon qilindi. Fuqarolari uchun soddalashtirilgan viza rejimi qo‘llanuvchi mamlakatlar soni esa 12 tadan 50 taga oshdi. 2018-yilning 15-iyulidan va'da qilinganidek elektron kirish vizalarini rasmiylashtirish va berish tizimi ishlay boshladi. Xorijiy fuqarolarni vaqtinchalik ro‘yxatga qo‘yish to‘liq elektron formatdagi E-MEHMON tizimiga o‘tkazildi. O‘zbekistondan tranzit orqali o‘tuvchi 101 davlat fuqarolari uchun mamlakatda vaqtinchalik vizasiz bo‘lish tartibi kiritildi.
O‘zbekistonda sayyohlik infratuzilmasini rivojlantirish maqsadida joylashuv vositalari bilan bog‘liq yengilliklar yaratildi. Masalan, xostellarga bo‘lgan talablar soddalashtirildi, jumladan ularga nisbatan qo‘yilgan 22 talab bekor qilindi. Bundan tashqari, oilaviy mehmon uylarini tashkil qilish tartibi soddalashtirildi. Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi tomonidan taqdim etilgan ma'lumotlarga ko‘ra, 2017 yilda O‘zbekistondagi xostellar soni 23 tani tashkil qilgan bo‘lsa, 2018 yilga kelib bu ko‘rsatkich 34 taga yetdi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkin, mamlakatda tirizmni milliy iqtisodiyotoni divarsifikatsiya qilish, hududlarni jadal rivojlantirish, yangi ish o‘rinlarini yaratish, aholining daromadlarini va turmush darajasini oshirish, mamlakatning investitsiyaviy jozibadorligini oshirishni ta‘minlovchi strategic tarmoqlardan biri sifatida rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar bosqishma-bosqish amalga oshirilmoqda. Ushbu vazifalardan kelib chiqib, ekoturizm sohasida hali ham ishlanisi lozim yangi ishlar olib borilsa maqsadga muvofiq keladi. Ushbu vazifalar barca hududlarda yangidan turistlk ob‘ektlarni tashkillashtirish, yangi ish o‘rinlarini yaratish orqali aholining daromadlarini va turmush darajasini oshirishga imkon beradi.