O'zbekistonda jamoalashtirish siyosati va uning oqibatlari

Kolxozlarning davlat tasarrufiga olinishi
Kolxoz tuzilishining eng boshidan qishloq xo`jalik artellari mulklarini davlat tasarrufiga o`tkazish boshlandi. Kolxozlar dehqonlarningishlab chiqarish vositalarini birlaslitirish asosida tuzildi,bu vositalar yagona bo`linmas fondga qo`shildi. Mabodokolxozchilar kokozdan chiqib ketadigan bo`lsalar, vosi-talar ularga qaytarib berilmas edi. Bu dehqonlarningmulkdan ajralishini boshlab berdi. Kokozlar iqtisodiyjihatdan butunlay davlatga qaram bo`lib qoldi. Ularningmustaqilligi va tasliabbusi keskin cheklandi.
Yirik ishlab chiqarish vositalari MTSlar ko`rinishidadavlat qo`lida to`planib bordi. MTSlar kokoz dalalarininatural haq evaziga ishlab berar, bu haqning miqdorlariesa yuqoridan belgilab berilardi. 193 3-yil boshlariga kelganda O`zbekistonda 73ta MTS ishlab turdi. Ularqishloq xo`jaligini texnik jihatdan qayta qurishnitezlaslitirdi, lekin texnikani ularda to`plasli qishloqmehnati imkoniyatlarini ochib berishga yordam qilmadi.Amalda kolxozlar ham, MTSlar ham yer egalari emasdi-lar, yerning egasi aslida davlat bo`lib qoldi.
O`zbekistonda kolxozlar tuzish bilan bir qatordasovxozlar — davlat xo`jaliklari tuzish yuzasidan ham isholib borildi. 1932-yilda respublikada 60 dan ziyod sovxoz bor edi.
Ma`muriy-buyruqbozlik tizimi dehqonlarni majburlaslining noiqtisodiy usullaridan foydalandi. Bua vvalo dehqonlar ishlab chiqargan mahsulotning bir qis-mini o`ziga xos bir o`lpon tariqasidagi soliq ko`rinishidatortib olishda ifodalandi.
Ma`muriy-buyruqbozlik tizimi o`z e`tiborini paxtayetishtirishni ko`paytirish, respublika iqtisodiyotini xomasliyo tayyorlasliga moslaslitirishga qaratdi. Bundaysiyosat mamlakatning paxta mustaqilligini qisqa muddat-larda qo`lga kiritishini ko`zlar edi. 1929—1932-yillardag`o`za ekiladigan yer maydonlari 550 ming gektardan928 ming gektarga kengaytirildi, yalpi paxta hosili esa652 ming tonnadan 750 ming tonnaga yetkazildi. 1932-yili respublika sobiq Ittifoq bo`yicha paxta hosilining 60foizini berdi. Mana shu paytdan boshlab xorijdan paxtaolib kelish to`xtatildi. Biroq paxta yetishtirishni ko`pay-tirish ekin maydonlarini kengaytirish asosidagina amalgaoshirildi.
Mana shu davrda kolxozlar icliki turmushi tartibgasolinmaganligi tufayli katta qiyinchiliklarni boshidankechirdi. Kolxozchilar mehnatini oqilona taslikil etish,hisobga olish va unga haq to`lasli usullari hali yo`q edi.1931—1932-yillardan boshlab mehnatga ishbay asosdahaq to`lanadigan doimiy brigadalar taslikil etila boshlan-di. Bu mehnat sarfini va mehnat kunlari shaklidato`lanadigan haq miqdorlarini belgilaslini ko`zda tutardi.
Ko`rilgan choralarga qaramay, qishloq xo`jaligi ishlabchiqarishida biror yirik o`zgarishlar bo`lgani yo`q.Dehqonlarning qattiq mehnati va shijoati tufayli O`zbe-kiston qishloq xo`jaligida 1935—1937-yillardan boshlab ba`zi yutuqlar qo`lga kiritildi. Don, sholi, arpa, makka-jo`xori ishlab chiqarish ko`paydi. Chorvachilik qishloqxo`jaligining muhim sohasi bo`lib qoldi. 1940-yil boshi-ga kelib qoramollar soni 1934-yildagiga qaraganda biryarim baravardan ziyodga ko`paydi.
Qishloq ahlining fidokorona mehnati o`zim`ng nati-jasini berdi. 1939-yilda yalpi paxta hosili deyarli 1 mln583 ming tonnaga yetdi, paxta hosildorligi esa gektariga17,8 sentnerni taslikil etdi. O`zbekistonda kanopyetishtiriladigan bo`ldi, kanop ishlab chiqarish umumit-tifoq miqyosiga nisbatan 3 foizni taslikil etdi. Urushdanoldingi yillarda O`zbekiston mamlakatda yetishtiriladi-gan barcha pillaning yarmini berar edi. Qishloq xo`jali-gini mustalikamlasli, ayniqsa, paxtachilikni rivojlantirishuchun sug`orish inshootlari qurilishi katta ahamiyatgaega bo`ldi. Bunday qurilishlarni hasliar usulida olib bo-rish odat tusiga kirdi. O`zbek xalqining jasorati bilan,jumladan, 1939-yil 1-avgust—15-sentabrda KattaFarg`ona kanali qazildi. Natijada 1937—1940-yillarmobaynida O`zbekistondagi sug`oriladigan yerlar may-doni 260 ming gektarga kengaydi. Lekin O`zbekistondaqishloq xo`jalik ishlab chiqarishi asosan Markaz sanoa-tining ehtiyojini qoplasliga qaratildi.
Kolxoz tuzilishi sharoitlarida qishloq xo`jalik ishlab chiqarishining hamma sohalari qat`iy nazorat ostigaolindi: mahsulot ishlab chiqarish va mehnat unumdorli-gi yuzasidan reja ko`rsatkichlari, soliq majburiyati joriyetildi, jamoa xo`jaliklarining daromadlari va sarf-xarajat-lari belgilab qo`yildi. Kolxozchilar o`z mehnatlariningmevalaridan mustaqil ravishda foydalana olmas edilar.Jamoa xo`jaliklari ekin maydonlari, hosillari va daro-madlarining o`sishi aniq bir kolxozchining, shu jamoa-dagi ma`lum bir mehnatkaslining o`z moddiy holatigaamalda ta`sir o`tkazmas edi. Ko`pgina oilalar qaslishoq-larcha turmush kechirardilar. Majburlovchi va eksplua-tatsiya qiluvchi feodal tuzum o`rnini partiya-davlat tuzu-mi egalladi.


XULOSA. Xulosa qilib aytganda, haqiqatdan ham Jamoalaslitirish natijasida dehqonlarga xos butun tur-mush tartibi buzildi, ma`naviy-axloqiy qadriyatlar zavoltopdi. «Yuqoridan qilingan inqilob»dan meros bo`lib qolgan eng og`ir narsa — yer egasining yo`qolganligi,mehnatkasli inson bilan yer, jamiyat bilan tabiat alo-qalarining yemirilganligi bo`lsa, ajab emas. Qishloqdaan`anaviy bo`lgan ko`pgina xalq odatlari va rasm-rusum-larini qoralasli, dinga qarshi o`ylamasdan, qo`pol ravish-da o`tkazilgan tasliviqot-targ`ibot ham yomon ta`sirqildi.
Shunday qilib, Ma`muriy-buyruqbozlik tizimi dehqonlarni majburlaslining noiqtisodiy usullaridan foydalandi. Bua vvalo dehqonlar ishlab chiqargan mahsulotning bir qis-mini o`ziga xos bir o`lpon tariqasidagi soliq ko`rinishidatortib olishda ifodalandi.
Ma`muriy-buyruqbozlik tizimi o`z e`tiborini paxtayetishtirishni ko`paytirish, respublika iqtisodiyotini xomasliyo tayyorlasliga moslaslitirishga qaratdi. Bundaysiyosat mamlakatning paxta mustaqilligini qisqa muddat-larda qo`lga kiritishini ko`zlar edi. 1929—1932-yillardag`o`za ekiladigan yer maydonlari 550 ming gektardan928 ming gektarga kengaytirildi, yalpi paxta hosili esa652 ming tonnadan 750 ming tonnaga yetkazildi. 1932-yili respublika sobiq Ittifoq bo`yicha paxta hosilining 60foizini berdi. Mana shu paytdan boshlab xorijdan paxtaolib kelish to`xtatildi. Biroq paxta yetishtirishni ko`pay-tirish ekin maydonlarini kengaytirish asosidagina amalgaoshirildi.