O’zbekistonda moliya bozorini shakllanishi va rivojlanishi

1. Tarkibi bo 'yicha:
• QMAB - qisqa muddatli (I yilgacha) monetizatsiyalashgan
moliyaviy aktivlar (qimmatli qog'ozlardan tashqari) bozori;
• UMAB - o'rta (1-5 yilgacha) va uzoq (5 yildan ortiq, odatda,
30 yilgacha) muddatli monetizatsiyalashgan moliyaviy aktivlar
bozori;
• QMQB - QMABga mos qisqa muddatli qimmatli qog'ozlaming
biJjadan tashqari bozori;
• UMQB - UMABga mos o'rta va uzoq muddatli qimmatli
qog'ozlaming biIjadan tashqari bozori;
• BB - qimrnatli qog'ozlaming biJja bozori.
Ta'kidlash joizki, rnoliya bozorining QMAB va UMAB
qismlarida moliya institutlariga oid pul, valuta, kredit vositalari va
sug'urta instrurnentlar rnuomalada bo'ladi.
2. Segment/ari bo 'yicha:
• pul-kredit (bank va boshqa kredit, lizing tashkilotiari
kapitallari) bozori;
• qimmatli qog'ozlar (fond, kapitallar) bozori;
• valuta va unga tenglashtirilgan avuarlar (qimrnatbaho metallar,
kamyob elementlar, san'at asarlari va h.k.) bozori;
• sug'urta va pensiya fondlari bozori, lotereya o'yinlari
instrumentlari.
3. Muddatliligi bo 'yicha:
• qisqa muddatli operatsiyalar bozori (1 yilgacha);
• o'rta muddatli operatsiyalar (I yildan 5 yilgacha);
• uzoq rnuddatli operatsiyalar (5 yildan ortiq, odatda to
30 yilgacha).
4. Moliyaviy instrument/aming emitentlari bo'yicha:
• davlatning (Markaziy bank, Moliya vazirligi, g'azna kabilar)
moliyaviy instrurnentlari bozori;
21
• mahaUiy hokimiyat organlarining (munitsipalitet, meriya,
hokimiyat) moliyaviy instrumentlari; •
• korporativ moliyaviy instrumentlar (kompaniyalar,
firmalamiki) ;
• moliya institutlarining (banklar, sug'urta va kredit tashkilotlari,
investitsiya institutlari, fondlar) moliyaviy instrumentlari;
• lotereya o'yinlari instrumentlari (bular moliyaviy instrumentlar
bo'lib, qimmatli qog'ozlar hisoblanmaydi).
5. Tartib/ashtirish (muvofiq/ashtirish va nazorat qilish) usuli
bo'yicha:
• tartiblashgan bozor; •
• tartiblashmagan (yoki «ko'cha.)"bozor.
Ta'kidlash joizki, ularning har birida ham barcha operatsiyalar
qonuniy tarzda reglamentlashtirilgan va me'yorlashtirilgan bo'ladi.
6. Qatnashchilaming man/aat/arini ta'min/angan/igi xarakteri
bo'yicha:
• emitentlaming manfaatlariga yo'naltirilgan bozor;
• investorlar manfaatlariga yo'naltirilgan bozor;
• professional institutlar manfaatlariga yo'naltirilgan bozor.
7. Mo/iyaviy instrument/ami yetkazish xarakteri bo 'yicha:
• spot (kassaviy) bozori, unda xaridor va sotuvchi o'rtasidagi
o'zaro hisob-kitob 1-3 kun ichida to'g'ridan to'g'ri (ya'ni, «to'iov
asosida yetkazish. tamoyiIi asosida) amalga oshiriladi;
• muddatli bozor, unda hisob-kitob operatsiyasi shartnomada
(odatda, derivativlarning parametrlari bo'yicha) belgilangan
muddatda bajariladi.
8. Masshtabi bo 'yicha:
• miIIiy bozor (mamlakat ichida faoliyat ko'rsativchi);
• regional (hududiy, territorial) bozor (masalan, yevrobozor,
YevrAzES bozori);
• moliyaviy globallashgan jahon (xalqaro) bozori.
9. Tovar xususiyati bo 'yicha:
• pul va pul asosli instrumentIar (valutalar, SDR, ssuda, kredit,
bank kartochkalari, lotereyalar va h.k.) bozori;
• sug'urta instrumentlari (poJislar) bozori;
• bazaviy qimmatli qog'ozlar (aksiya va obligatsiyalar, sertifikatlar
va h.k.), ya'ni ulush va qarz munosabatlariga asoslangan
qog'ozlar bozori;
• qimmatli qog'ozlaming hosilalari (derivativlar: opsion, fyuchers,
svop, forvard, depozitar tilxatlar, depozitar aksiyalar) bozori.
22
10. Infratuzilma bo 'yicha:
• funksional tuzilmasi, bozorni (segmentlari, turlarini) o'z
funksiyalarini bajarishi;
• institutsional (operatsion) tuzilmasi, bozor qatnashchilarining
faoliyat turlarini amalga oshirishi.
II. Moliya bozorining eng katta segment; bo'igan qimmatli
qog 'ozlar bozoridir.
Ta'kidlashjoizki, ushbu tasnifshartlidir, nihoyasiga yetmagan,
chunki moliya bozorining uzluksiz rivojlanishi munosabati bilan
bu tasnif to'idiriladi va takomillashtiriladi.