O’zbekistonda respublikasida jismoniy madaniyat va sportning rivojlanishi mundarija: kirish: I bob. O’zbekistonda jismoniy madaniyatning maqsadi

II BOB. O’ZBEK SPORTCHILAR OLIMPIYA VA OSIYO O`YINLARIDA.
2.1. O`zbekistonda milliy sport turlari.
Xabaringiz bor, mamlakatimizda sport taraqqiyoti, uning rivojlanishi shaxsan Prezidentimiz nazoratlarida turadi. So'nggi 2 yil ichida sohani yanada rivojlantirish, xalqaro maydondagi g'alabalar salmog'ini oshirish, sportda boshqaruv tizimini takomillashtirish borasidagi davlatimiz rahbari tomonidan imzolangan farmon va qarorlar biz – sport ahli uchun ulkan imkoniyatlar eshigini ochib berdi.
Jumladan, Prezidentimizning 2018 yil 5 martdagi “Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi farmoniga muvofiq, Samarqand tumanida universal olimpiya tayyorgarligi va xalqaro musobaqalar o'tkazish markazi;
Toshkent viloyati Bo'stonliq tumanida joylashgan “Aziya-Chimgan” mehmonxonasi negizida milliy terma jamoalar uchun universal olimpiya tayyorgarligi markazi;
Jizzax viloyati Zomin tumanida “Aloqachi” sog'lomlashtirish oromgohi negizida gimnastika sport turi bo'yicha olimpiya tayyorgarligi markazi;
Namangan viloyati Chortoq tumanida serjantlar tayyorlash maktabi negizida sport o'yinlari bo'yicha olimpiya tayyorgarligi markazi;
Qashqadaryo viloyati Shahrisabz tumanida “Gulnora” sog'lomlashtirish oromgohi negizida yakkakurash sport turlari bo'yicha olimpiya tayyorgarligi markazi Milliy olimpiya qo'mitasi ixtiyoriga o'tkazib berildi. Aytmoqchi bo'lganim sportchilarimizning Osiyo o'yinlariga munosib tayyorgarlik ko'rishi uchun barcha sharoit yaratib berildi. Bu qilingan mehnatlar samarasini esa Indoneziyadagi Osiyo o'yinlari ko'rsatib berdi.
— Indoneziyada tashkil etilgan Osiyo o'yinlari yana shunisi bilan O'zbekiston sporti tarixiga muhrlandiki, unda ilk bor milliy faxrimiz bo'lgan KURASH rasman musobaqa dasturidan joy oldi.
— Avvalo shuni takidlashni istardimki, milliy sportimizning Osiyo o'yinlari dasturidan o'rin egallashi butun o'zbek sportining ulkan yutug'i bo'ldi. 20 yil deganda Kurash nihoyat Osiyo o'yinlari dasturiga kirdi. Milliy qadriyatlarimiz, urf-odatlarimizning ajralmas qismi bo'lgan Kurash qitamizning eng nufuzli musobaqasida katta qiziqish va hayajon bilan qarshi olindi. Bu esa har bir vatandoshimiz qalbida faxr-iftixor tuyg'ularini uyg'otishi shubhasiz. Bevosita musobaqaga keladigan bo'lsak unda o'zbek o'g'il-qizlari yaqqol ustunlikka ega bo'ldi. Boshqacha bo'lishi ham mumkin emasdi aslida.
7 ta vazn toifasida o'tkazilgan bellashuvlarning oltitasida oltin medallar o'zbekistonlik polvonlarga nasib etdi. Osiyo o'yinlari davomida Kurashning ommaviyligi, ushbu sport turiga bo'lgan qiziqishni hisobga olib, Osiyo Olimpiya Kengashi rahbarlari navbatdagi musobaqalarda Kurash bo'yicha bellashuvlar vazn toifalarini ettitadan 10 yoki 12 tagacha ko'tarish taklifini bildirishdi. Demak, 2022 yilgi Osiyo o'yinlarida Kurash bo'yicha musobaqalar bundan-da ko'proq vazn toifalarda o'tkaziladi. Umid qilamanki, kelajakda Kurashni Olimpiya o'yinlari dasturida ko'rish ham bizga nasib etadi.
— Odatda Osiyo o'yinlari yana ikki yildan keyin o'tkaziladigan navbatdagi yozgi Olimpiya o'yinlariga tayyorgarlik vazifasini o'tab beradi. Indoneziyada tashkil etilgan musobaqada O'zbekiston sport delegaciyasi tarkibida Anton Fokin, Vadim Menkov, Oksana Chusovitina singari faxriy sportchilarimiz ham ishtirok etishdi va terma jamoamiz hisobiga o'z medallarini qo'shib qo'yishdi.
— To'g'ri takidlab o'tdingiz, darhaqiqat qanchalar achinarli bo'lmasin vaqt baribir o'z so'zini aytadi. Siz sanab o'tgan sportchilarning har biri o'zbek sporti tarixida o'chmas iz qoldirgan va biz buni yuksak qadrlaymiz. Indoneziyada biz tajriba va yoshlik shijoatini uyg'unlashtirishga harakat qildik va buni uddalay oldik, deb o'ylayman. Vadim Menkov haqiqiy professionallarga xos tarzda harakat qildi va yakunda oltin medalni qo'lga kiritib, Osiyo o'yinlarining to'rt karra g'olibligiga sazovor bo'lgan birinchi o'zbek sportchisiga aylandi.
Oksana Chusovitinaning tajriba va irodasi oldida bosh egmay ilojimiz yo'q. 43 yoshida hamon yuksak sport formasini saqlab turish, 16-17 yoshli raqiblar bilan bellashib, yana sovrinli o'rinlarga ega chiqish har kimning ham qo'lidan kelavermaydi. Oksana ettita yozgi Olimpiya o'yinlarida ishtirok etgan er yuzidagi yagona ayol gimnastikachi sifatida Ginnesning rekordlar kitobiga kiritilgan. Shuningdek, AQSHda Xalqaro gimnastika federaciyasining “SHon-sharaf” zalidan o'rin olgan. Etiborlisi hamyurtimiz hali faoliyatini yakunlamay turib shon-sharaf zaliga kiritilgan dunyodagi birinchi gimnastikachi sifatida tarixga kirdi. Jakartada Oksana o'zining sevimli yo'nalishi – tayanib sakrashda kumush medalni qo'lga kiritdi.
Agar Tokio 2020 Olimpiya o'yinlariga qadar ana shunday yuksak sport formasini ushlab tura olishsa, biz bu sportchilarimizning Olimpiadada ishtirok etishlari uchun barcha kerakli sharoitlarni yaratib berishga tayyormiz. Shu bilan birgalikda ushbu sportchilarimizni kelajakda ustozlik rolida ko'rish istagimiz bor. Maqsadimiz ularni murabbiylik ishiga jalb qilib, ulkan tajribasidan foydalanish, yosh avlod tarbiyasini ularga ishonib topshirish va o'zlariga o'xshagan haqiqiy professional yulduzlarni etishtirib berishlarini taminlashdan iborat. Zaxira masalasiga kelsak, sizni ishontirib aytamanki Tokio Olimpiadasida bir necha yangi nomlarni ko'rasiz. Bu borada hozir katta hajmda ish olib borilmoqda. 6 oktyabr kuni Buenos-Ayresda start oladigan III o'smirlar Olimpiya o'yinlari ham ko'p narsaga oydinlik kiritib berishi kerak.
— Osiyo o'yinlarida qaysi sport turlarida erishgan yutuqlarimizdan ko'nglingiz to'ldi, va aksincha, qaysi sport turlari hafsalangizni pir qildi?
— Bilasizmi, biz Osiyo o'yinlarida bundan-da ko'proq medallarga ega chiqishni, natijalarni bir muncha yaxshilashni maqsad qilib qo'ygandik. To'g'ri, Indoneziyada biz Osiyo o'yinlari tarixidagi eng yaxshi natijamizga erishdik, medallar sifati va soni bo'yicha ham rekordlarni yangiladik. Ammo shunga qaramay bazi sport turlarida terma jamoamiz azolari kutilgan natijalarni ko'rsata olishmadi. Masalan jiu-jitsu, penchak silat, o'q otish, suv sporti turlari, qilichbozlik, triatlon kabi sport turlaridan ham medallar kutgandik. Lekin quvonarlisi shundaki, ushbu kemtik joylarni olimpiya sport turlarida vakillarimiz ko'plab medallarga ega chiqib to'ldirib berishdi. Boks, sport kurashlari, taekvondo WTF, baydarka va kanoeda eshkak eshish, og'ir atletika, engil atletika, akademik eshkak eshish, tennis, karate, dzyudo, badiiy va sport gimnastikasi kabi sport turlari ana shular jumlasidandir. Albatta, ular qatorida milliy sportimiz Kurash alohida etirofga sazovor bo'ldi. Polvonlarimiz Osiyo o'yinlarida delegaciyamiz hisobiga 6 ta oltin, 2 ta kumush va 4 ta bronza, jami 12 ta medal qo'shib qo'yishdi va umumiy muvaffaqiyatimizga katta hissa qo'shishdi. Shuningdek, musobaqada sambochilarimiz ham barchamizni xursand qilishdi.
— Mamlakat futboliga javobgar shaxslardan biri sifatida Osiyo o'yinlarida terma jamoamizning ishtirokiga qanday baho berasiz? Ravshan Haydarov shogirdlariga muxlislarimiz uzoq vaqtdan beri orziqib kutayotgan oltin medalni qo'lga kiritishlari uchun nima etishmadi?
— Janubiy Koreyaga qarshi kechgan chorak final uchrashuvini ko'pchilik televizor orqali ko'rgan bo'lsa kerak. Biz o'yinni bevosita stadiondan kuzatdik. Musobaqaning amaldagi chempioni bilan futbolchilarimiz tengma-teng kurash olib borishdi. Biz ikki marta hisobda ortda qolayotib, muvozanatni tiklashga erishdik, hattoki hisobda oldinga ham chiqib oldik. Ammo, kutilmaganda yo'l qo'yilgan xatolar bizga qimmatga tushdi. Ochig'i o'sha kuni futbolchilarimiz maydonda borlarini berishdi. Kuchli raqib qarshisida o'zlarini yo'qotib qo'yishmadi va g'alaba uchun kurash olib borishdi. Ammo futbolda g'alaba va mag'lubiyat doimo yonma-yon yuradi. Afsuski shu kuni omad koreyalik futbolchilar tomonida bo'ldi. To'g'ri, omad kuchlilarga kulib boqadi deyishingiz mumkin. Ammo biz hech bir jabhada raqibdan kuchsiz emasdik. Buni barcha ko'rdi.
— Oldinda mamlakatimiz atletlarini Argentinada o'tkaziladigan o'smirlar o'rtasidagi III yozgi Olimpiya o'yinlari kutib turibdi. Mazkur musobaqaga tayyorgarlik qay darajada ketmoqda va unda sportchilarimiz imkoniyatlarini qanday baholaysiz?
— III yozgi o'smirlar Olimpiya o'yinlariga tayyorgarlik avj pallasida. Bu musobaqa biz uchun g'oyatda muhim, chunki Argentinada bizning eng yaqin zaxiramiz ishtirok etadi. Quvonarlisi, yosh sportchilarimiz bu borada ham yangi rekord o'rnatishdi. Yani 2010 yili Singapurda bo'lib o'tgan I o'smirlar Olimpiya o'yinlarida 21 nafar hamyurtimiz ishtirok etgan bo'lsa, 2014 yilda Nankinda 28 nafar o'zbekistonlik sportchi g'oliblik uchun kurash olib borgandi. Bu safar esa Argentinaga 36 nafar yoshlarimiz licenziya qo'lga kiritishgan edi. Bugun (17.09.2018y.) Xalqaro havaskor bokschilar associaciyasi (AIBA) dan xushxabar keldi. Gap shundaki qizlar o'rtasida boks bo'yicha 51 kilogramm vazn toifasida Xursanoy Xolmatova ham Buenos-Ayres Olimpiadasiga licenziya olibdi. Demak III o'smirlar Olimpiya o'yinlarida O'zbekiston delegaciyasi 37 nafar sportchi bilan ishtirok etadi.
Biz Buenos-Ayresda medallar soni va sifati bo'yicha ham natijalarni yaxshilash niyatidamiz. Argentina arenalarida o'zini har tomonlama ko'rsatadigan sportchilarimiz nasib qilsa yana 2 yildan so'ng Tokio 2020 Olimpiya o'yinlarida yurtimiz sharafini himoya qilish imkoniga ega bo'ladi. To'rt yillik ciklda biz olib borayotgan ishlarning barchasi kunchiqar yurtda tashkil etiladigan XXXII yozgi Olimpiya o'yinlarida munosib ishtirok etish, natijalarni yanada yaxshilash, jonajon diyorimizni butun dunyoga mashhur qilish, oltin va kumush medallar bilan biz uchun duoda bo'lib turgan xalqimiz va Prezidentimizni xursand qilishga qaratilgan.
Osiyo Olimpiya kengashi tomonidan elon qilingan bayonotda COVID-19 global pandemiyasi vaziyatida butun qitada safarlarning cheklanganligi va tibbiyot ko'rsatkichlari sabab shunday chora ko'rilishi kerakligi takidlandi.
Jang sanati va yopiq inshootlardagi VI Osiyo o'yinlarining yangi sanasi 2022 yilning 10-20 mart kunlariga belgilandi.
Bu qaror OOK, Tailand olimpiya qo'mitasi va bo'lajak musobaqa Tashkiliy qo'mitasi bilan batafsil muhokama qilinganidan keyin qabul qilingan. Qaror musobaqaga tashrif buyuradigan barcha sportchilar hamda delegatlarning xavfsizligi va salomatligini taminlashga yo'naltirilgan.
Bu kabi yirik kompleks musobaqalarda sport turlarini tanlash bo'yicha mezbon mamlakatning huquqi bo'ladi. Reglamentga ko'ra, musobaqa dasturida kamida 9 ta Olimpiya o'yinlari oilasidagi sport turi bo'lishi lozim. O'rganishlar shuni ko'rsatmoqdaki, dastlabki uchta yoshlar Osiyo o'yinlari dasturiga sport kurashlari, boks, kamondan otish, baydarka va kanoeda eshkak eshish, voleybol, triatlon, velosport kabi sport turlari kiritilmagan.
Bugun O'zbekiston Milliy olimpiya qo'mitasida «Toshkent-2025» IV yoshlar Osiyo o'yinlarining tashkiliy masalalariga bag'ishlangan ilk yig'ilish bo'lib o'tdi. Uni MOQ Bosh kotibi, «Toshkent-2025» yoshlar Osiyo o'yinlari direkciyasining direktori Oybek Kasimov olib bordi. Uchrashuvda MOQ Xalqaro aloqalar departamenti direktori Kamoliddin Ergashev, shuningdek, sport federaciya va associaciyalarining bosh kotiblari va xalqaro bo'lim mutasaddilari ishtirok etishdi.
“«Toshkent-2025» yoshlar Osiyo o'yinlariga puxta tayyorlanishimiz kerak. Muhtaram Prezidentimizning Oliy Majlisga yo'llagan Murojaatnomalari va Yoshlar forumidagi nutqlarida bu haqida alohida to'xtalib o'tilgan edi. Tabiiyki, biz musobaqada atletlarimizning imkoniyati yuqori bo'lgan sport turlarini tanlashimiz lozim. Bu borada federaciyalarga murojaat yo'llaganimizda bor yo'g'i 6 ta javob xati oldik xolos. Qolaversa, musobaqa dasturidan joy olish uchun O'zbekiston kurash federaciyasi va O'zbek jang sanati federaciyasidan tashabbus chiqdi. Olimpiya sport turlari bo'yicha federaciya va associaciyalarimizdan bu borada tezroq o'z takliflarini berishlarini so'rab qolamiz”.
Yig'ilish davomida har bir federaciya mutasaddilari bilan musobaqalarni o'tkazish uchun mo'ljallangan sport obektlarining holati, yoshlarimizning imkoniyati haqida batafsil suhbatlashildi. Shuningdek, yoshlar o'rtasida sport ommaviyligini oshirish maqsadida yil davomida kamida 20 ta xalqaro musobaqalarni mamlakatimizda o'tkazish, xalqaro federaciyalar rahbarlarini O'zbekistonga taklif qilish, nufuzli xalqaro sport tashkilotlariga yurtimiz mutaxassislarini ko'proq jalb etilishini taminlash kabi masalalar ham ko'rildi.
Malumot uchun, yoshlar Osiyo o'yinlari 14-18 yosh oralig'idagi (futbolda U-14 jamoasi) sportchilar o'rtasida 5 kundan kam va 8 kundan ko'p bo'lmagan kunlar oralig'ida o'tkazilishi lozim. Musobaqa davomida sportchi va murabbiylar, OAV va boshqa mehmonlar bilan taxminan 6000 nafar mehmon mamlakatimizga tashrif buyurishi kutilmoqda.
Oʻzbek milliy sport turlari — Oʻzbek xalqining oʻziga xos turmush tarzi, mehnat faoliyati va dam olish sharoiti asosida rivojlangan sport turlari boʻlib, ularga kurash (belbogʻli kurash), turon, oʻzbek jang sanʼati, uloq (ko'pkari) va boshqalar kiradi. 2023 yil 1 martdan boshlab milliy sport turlari bo‘yicha uch bosqichli respublika o‘yinlari tashkil etiladi. Shuningdek, har yili Toshkent shahrida «Uzbekistan Ethno Games» respublika festivali bo‘lib o‘tadi. Xivada esa har ikki yilda bir marotaba Xalqaro etnosport festivali tashkil qilinadi. Har bir hududda ot sporti turlariga tegishli anjomlar do‘koni ochiladi. Shavkat Mirziyoyev «Etnosport turlarini ommalashtirish va rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarorni imzolandi.Unga ko‘ra, Etnosport turlarini 2025 yilgacha ommalashtirish va rivojlantirish dasturini 2022−2023 yillarda amalga oshirish bo‘yicha «yo‘l xaritasi» tasdiqlandi.2023 yil 1 martdan boshlab milliy sport turlari bo‘yicha uch bosqichli respublika sport musobaqalarini o‘tkazish tizimi joriy etiladi.Hujjat bilan Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Xalq salomatligi milliy kengashiga:bir oy muddatda ommaviy sport musobaqalari tashkil etish uchun etnosport turlari ro‘yxatini shakllantirish;2023 yilgi sport va ommaviy jismoniy tarbiya tadbirlarining kalendar rejasida etnosport turlari bo‘yicha musobaqalarni o‘tkazish uchun mablag‘lar ajratish;2023 yilgi sport va ommaviy jismoniy tarbiya tadbirlarining kalendar rejasiga muvofiq, etnosport turlari bo‘yicha musobaqalar o‘tkazish;zarur hollarda, alohida etnosport turini rivojlantirish maqsadida sport federatsiya (assotsiatsiya)larini tashkil etish;bolalar va o‘smirlar hamda yoshlarni etnosport turlariga jalb qilish kabi bir qator vazifalari yuklatildi.
Qarorga ko‘ra, 2023 yildan boshlab har yili 1 martdan Sportni rivojlantirish vazirligi hamda O‘zbekiston etnosport assotsiatsiyasi Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari bilan birgalikda etnosport turlari bo‘yicha musobaqalar o‘tkazadi.
O‘z navbatida, Butunjahon etnosport konfederatsiyasi bilan hamkorlik aloqalari rivojlantiriladi.
Belgilanishicha, 2023 yildan boshlab an’anaviy tarzda Toshkent shahrida har yili bir marotaba etnosport turlari bo‘yicha «Uzbekistan Ethno Games» respublika festivali hamda Xiva shahrida har ikki yilda bir marotaba Xalqaro etnosport festivali tashkil qilinadi.
Shuningdek, 2023 yildan boshlab, har ikki yilda bir marotaba polvonlar va dorbozlar ishtirokida «Polvonlar sulolasi» ko‘rik-tanlovi o‘tkaziladi.
YUNESKO ishlari bo‘yicha Milliy komissiya bilan hamkorlikda 2023 yil yakuniga qadar nomoddiy madaniy meros maqomi olishi mumkin bo‘lgan etnosport turlari ro‘yxati shakllantirilib, ularni YUNESKOning nomoddiy madaniy meros ro‘yxatiga tavsiya etish bo‘yicha ishlar olib boriladi.
Hujjatda belgilanishicha, 2023 yildan boshlab Navro‘z umumxalq bayrami doirasida milliy sport turlari va xalq o‘yinlari bo‘yicha musobaqalar tashkil etiladi. «Ustoz-shogird» an’anasi asosida davom etib kelayotgan polvonlik va dorbozlik san’atini yanada kengroq ommalashtirish maqsadida polvonlik va dorbozlik san’ati to‘garaklari yo‘lga qo‘yiladi. Qarorga ko‘ra, 2023 yil 1 yanvarga qadar har bir hududda ot sporti turlariga tegishli bo‘lgan anjomlarning savdosini yo‘lga qo‘yish maqsadida do‘konlar faoliyati tashkil etiladi.