O’zbekistonda suvdan foydalanish masalalari

O’zbekistonda suvdan foydalanish masalalari


Bugungi kunda, tabiiy resurslar, ayniqsa, suv va energetika resurslaridan oqilona foydalanish eng jiddiy muammolardan biri bo‘lib qolmoqda. Bu sohada turli xil va noaniq yondashuvlarning ilgari surilishi, rivojlanishga to‘sqinlik qilib, mojarolar va ba’zan ekologik falokatlarga ham olib kelmoqda.
O‘tgan asrning ikkinchi yarmida amalga oshirilgan yirik transchegaraviy daryolarni o‘ylamay tartibga solish natijasi o‘laroq, mintaqamiz ekologik falokat yoqasiga kelib qoldi. Bunga dalil sifatida Orol fojiasini keltirish mumkin. Qariyb bir avlod hayot kechirish muddati davomida Orol go‘zal unikal dengizdan qurib, yo‘qolib borayotgan suv havzasiga, Orolbo‘yi hududlari esa gullab yashnagan ko‘kalamzordan cho‘lu biyobonga aylanib bormoqda.
Orol dengizining qurishi Amudaryo va Sirdaryo suv resurslaridan oqilona foydalanishga bevosita bog‘liqdir. Mazkur daryolarning hajmi va oqimi rejimining har qanday o‘zgarishi Markaziy Osiyodagi zaif ekologik muvozanatini tuzatib bo‘lmas darajada buzilishi bilan tahdid solmoqda.
Aynan shu sababga ko‘ra Markaziy Osiyo mintaqasida suv resurslaridan foydalanish borasidagi ba’zi bir yondashuvlarga qo‘shilishning iloji yo‘q. Bu daryolarning yuqori oqimida ekologik, ijtimoiy va texnologik jihatdan katta xavf tug‘diruvchi ulkan suv inshootlarini qurishga doir har qanday urinish zararli va xavflidir.
Mazkur jiddiy chaqiriqlarni inobatga olmaslik O‘zbekiston, Qozog‘iston va Turkmaniston davlatlarining millionlab aholisini rivojlanishi va umuman olganda hayot kechirishini havf ostida qoldiradi.
Markaziy Osiyoda suv-energetika muammolari, jumladan transchegaraviy daryolar oqimida yangi gidrotexnik inshootlarning bunyod etilishi suv resurslarini oqilona va adolatli taqsimlanishini ta’minlovchi, mintaqaning barcha davlatlarining manfaatlarini inobatga oluvchi umume’tirof etilgan xalqaro huquq normalariga muvofiq ko‘rib chiqilishi kerak.
Jumladan, BMTning 1992-yil 17-martdagi “Transchegaraviy suv oqimlarni va xalqaro ko‘llarni himoya qilish va ulardan foydalanish” va 1997-yil 21-maydagi “Kema yurmaydigan xalqaro suv havzalaridan foydalanish huquqi to‘g‘risida”gi Konvensiyalarida transchegaraviy daryolardan foydalanish to‘g‘risidagi barcha qarorlar shuningdek gidrotexnik inshootlarning qurishi masalasi ham biron-bir tarzda atrof muhitga zarar yetkazmasligi va qo‘shni mamlakatlar manfaatlarini buzilishiga olib kelmasligi lozimligi qat’iy belgilab qo‘yilgan.
Bugungi kunda O‘zbekiston Markaziy Osiyoning transchegaraviy daryolar quyi oqimida joylashgan boshqa davlatlari kabi jiddiy suv taqchilligi muammosiga duch kelmoqda. Shuni hisobga olga holda hamda yuqorida e’tirof etilgan xalqaro-huquqiy tamoyillar va me’yorlarga asoslanib, Sirdaryo va Amudaryo suv havzalarida qurilishi mo‘ljallangan gidrotexnik inshootlar ishonchli, mustaqil va xolis ekspertiza o‘tkazilgandan keyin va albatta ushbu daryolarning quyi oqimida joylashgan davlatlar bilan kelishilgan holda amalga oshirilishi shart.
Xalqaro me’yorlarga asoslangan holda O‘zbekiston suvdan foydalanishda ustuvor yo‘nalishlarni aniq belgilanishi tarafdori. Shu jumladan, birinchi navbatda mintaqaning cheklangan suv resurslari eng avvalo ichimlik va sanitariya ehtiyojlari uchun foydalanilishi kerak, ikkinchidan, oziq-ovqat ta’minoti va atrof-muhit ehtiyojlarini ta’minlashga va shundan keyingina sanoat hamda energetika yo‘nalishida sarflanishi lozim.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi spikeri o‘rinbosari S.Otamurodov rahbarligidagi ishchi guruh Prezidentimiz raisligida shu yil 29 may kuni eksport-import, mahalliy byudjetga qo‘shimcha tushumlarni ta’minlash, qishloq xo‘jaligida g‘o‘za parvarishi, g‘alla o‘rimi, takroriy ekinlar va suvdan oqilona foydalanish masalalariga bag‘ishlab o‘tkazilgan videoselektor yig‘ilishida belgilab berilgan vazifalarning Jizzax viloyatidagi ijrosi bilan tanishdi.

Iqtisodiyotida qishloq xo‘jaligi yetakchi o‘rin tutadigan viloyatda 227 ming 800 gektardan ziyod sug‘oriladigan maydonning 104 ming gektarida g‘alla, 82 ming 900 gektarida paxta, 14 ming 170 gektarida poliz va savbzavot, qariyb 17 ming 600 gektaridachorva ozuqasi, 9 ming 200 gektardan ortiq yerda dukkakli va moyli ekinlar yetishtirilmoqda.

Ayni paytda viloyatda mavjud suv manbalaridan samarali foydalanib, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini belgilangan miqdorda yetishtirish uchun barcha chora-tadbirlar ko‘rilayotir. Birinchi navbatda mavjud maydonlardagi g‘o‘zani qondirib sug‘orishga alohida e’tibor qaratilayotir.

Shu maqsadda suvdan tejamkorlik bilan foydalanish uchun 35 hududiy shtab, 285 sug‘orish guruhi tashkil etilgan. Har bir guruhga suv xo‘jaligi tashkilotining mas’ul mutaxassislari biriktirilgan. Viloyatda har 5 gektar sug‘oriladigan maydonda bir nafar, jami 16 ming 600 nafar suvchi mehnat qilayotir.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi ishchi guruhi Do‘stlik va Mirzacho‘l tumanlarida “G‘o‘zada kafolatli hosil yaratish zarbdor oyligi”, ya’ni 1 iyundan 1 iyulgacha bo‘lgan davrda amalga oshirilayotgan ishlar bilan tanishdi. Fermerlar, suv xo‘jaligi tashkilotlari mutaxassislari bilan uchrashuvlarda ajratilgan suvdan unumli foydanish bo‘yicha bajarilayotgan qo‘shimcha chora-tadbirlar samaradorligini oshirish va mavjud muammolarga alohida e’tibor qaratildi.

O‘rganishlar davomida ayrim hududlarda suv nasosi va beton ariqlarda yuzaga kelgan ayrim muammolarni bartaraf etish chora-tadbirlari tegishli tashkilotlar mutasaddilari bilan muhokama qilindi. O‘ganishlar natijasiga ko‘ra, sug‘orish nasoslari xarid qilish uchun byudjetdan qo‘shimcha mablag‘ ajratiladigan bo‘ldi.

– Agrar sohaga qaratilayotgan alohida e’tibor bu yilgi suv tanqisligini bartaraf etishda muhim ahamiyat kasb etmoqda, – deydi viloyat fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalari kengashi raisi A.Eshmatov. – Irrigatsiya tizimlarida ta’mirlash, yangi lotoklar olish, ayniqsa, g‘o‘za sug‘orishda egiluvchan quvurlardan foydalanishga mablag‘ ajratilishi dehqonlarimizga katta ko‘mak bo‘layotir. Ushbu amaliy yordamlar qiyinchiliklarni yengib, mo‘ljaldagi hosilni yetishtirishga imkon yaratadi.