O‘zbekistondagi ayrim tog‘-kazim korxonalarining texnogenik chikintilarini tadqiqot

O‘ZBEKISTONDAGI AYRIM TOG‘-KAZIM KORXONALARINING TEXNOGENİK CHIKINTILARINI TADQIQOT.
2-sho‘ba. Kimyoviy texnologiyaning zamonaviy muammolari
Usmonaliev J.I., Mirzaxmedov R.M.
I.Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universitetining Olmaliq filiali. [e-mail]
Izoh. O‘zbekiston Respublikasi “MPZ AGMK” AJ va “NGMK” AJ dagi 2-sonli GMZ konchilik ishlab chiqarishining texnogen xomashyosining rentgen-fluoressensiya va atom emissiyasi tahlillari natijalari ko‘rib chiqildi, ular tarkibida oltin kabi rangli metallar mavjudligini ko‘rsatdi. , kumush, mis, sink, xrom, marganets va boshqalar.
Kalit so'zlar: rentgen-fluoresan tahlili, atom emissiyasi tahlili, rangli metallar, sanoat chiqindilari.
Kirish. Kon xomashyosidan foydalanish darajasining nisbatan pastligining asosiy sababi shundaki, qazib olingan tog‘ jinslari massasida odatda bir nechta foydali komponentlar bo‘lsa, kon-metallurgiya korxonalari mutlaq ko‘pchilikda faqat bitta turdagi tovar mahsulotini ishlab chiqarishga dasturlashtirilgan. Shuning uchun mineral xomashyoning katta zahiralari chiqindixonalarda to'planadi.
Muammoning dolzarbligi. Mutaxassislarning fikricha, texnogen konlarni o‘zlashtirish bo‘yicha allaqachon ishlab chiqilgan texnik yechimlarni amaliyotga joriy etish foydali qazilmalarni qazib olish hajmini 20-30 foizga qisqartiradi.
Asboblar va reagentlar. Yuqori samarali energiya dispersli rentgen floresan spektrometri – Rigaku NEX CG EDXRF analizatori, to‘plamda polarizatsiyasi – 9022 19 000 Yaponiya; ICPE-9000 "Shimadzu", Kyoto Yaponiya induktiv bog'langan plazmali optik emissiya spektrometri; sulfat kislotaning konsentrlangan eritmasi H2SO4. stakan, kolba, probirka va pipetka.
Natijalarni muhokama qilish. MPZ shlami namunalarining rentgen floresan tahlili shuni ko'rsatdiki, uning tarkibida eng ko'p temir 58,2%, kremniy 23% va alyuminiy 6,5% ni tashkil qiladi. Bundan tashqari, xalq xo'jaligi uchun katta ahamiyatga ega bo'lgan boshqa ko'plab elementlar mavjud, masalan: magniy (Mg), oltingugurt (S), kaltsiy (Ca), kaliy (K), mis (Cu), rux (Zn) va boshqalar. .
Eksperimental qism. Olmaliq kon-metallurgiya kombinatidan olingan mis chiqindilarining (loyning) oʻrtacha oylik namunalari rentgen-fluoressensiya tahlilida koʻrsatilganidek, quyidagi komponentlarni oʻz ichiga oladi – Fe2O3, SiO2, CaO, MgO, ZnO va CuO. Induktiv bog'langan plazmali atom emissiya spektroskopi aniq ko'rsatdiki, NKMK 1-gidrometallurgiya zavodining texnogen xomashyo namunalarida texnogen xom ashyoning bir tonnasida: 1,02 g Ag; 0,501 g Au; 48,9 g Cu; 66,7 g Zn; 328 g Mn.
Umumiy xulosa
O‘zbekiston Respublikasi rangli metallurgiya korxonalaridan texnogen xomashyo namunalarini o‘rganish jarayonida muhim rangli metallarning sezilarli miqdori aniqlandi. Shlak namunalarining rentgen nurlari floresan tahlili shuni ko'rsatdiki, uning tarkibida eng ko'p temir 58,2%, kremniy 23% va alyuminiy 6,5% ni tashkil qiladi. Shuningdek, milliy iqtisodiyot uchun katta ahamiyatga ega bo'lgan boshqa ko'plab elementlar mavjud, masalan: AGMK mis eritish zavodida magniy (Mg), oltingugurt (S), kaltsiy (Ca), kaliy (K), mis (Cu), rux (Zn) va boshqalar qurilish materiallarining asosiy tarkibiy qismi sifatida.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. Xasanov A. S., Vohidov B. R. “Mineral va texnogen xom ashyolardan vanadiy pentoksidi olish texnologiyasini ishlab chiqish”. Universum: texnika fanlari (ilmiy-texnik jurnal), 10-jild, bet. 276-282, 2020 yil
2. Mirzanova Z. A. “Tarkibida rangli metallar bo‘lgan sanoat chiqindilarini qayta ishlash texnologiyasi”. Ta'lim va fan, 4-jild, 1-bet. 59-65, 2021 yil.
3. Ro‘zmetov U.U., Usmonaliev J.I. QALMAQIR VA MURUNTOU KONLARINING KAZILGAN ISHLAB CHIQARILGAN TEXNOGENIK CHIKINTILARNI TADQIQOT // Universum: kimyo va biologiya: elektron. ilmiy jurnal 2022. 6(96). URL: https://7universum.com/ru/nature/archive/item/13851
4. Ro‘zmetov U., Usmonaliev J. O‘zbekistondagi tog‘-metallurgiya kombinatlarining ayrim texnogen chiqindilarini o‘rganish. O'zMU XABARLARI. 2023 31. 407-411-betlar