O'zbekistonning Evrosiyo Iqtisodiy Ittifoqiga kirishining afzalliklari va kamchiliklari

Siyosiy qudrat kelishilgan qoidalardan ustun ko‘rilishi. Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi Yevropa ittifoqi kabi oldindan belgilangan qoidalar orqali boshqariladigan va nizolar kelishilgan qoidalarga ko‘ra hal etiladigan tashkilot bo‘la olgani yo‘q. Sababi, muhim davlat manfaatlari to‘qnash kelganda ittifoq qoidalarini bir tomonlama buzishi kuzatilmoqda.

2015 yil mart oyidagi qarori bilan Rossiya Konstitutsiyaviy sudi inson huquqlari va konstitutsiyaviy asoslarini buzadigan holatlarda ittifoq bitimlari normalarining Rossiya hududiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri tatbiq etilmasligini bildirdi. Bu bir tomonlama qaror bo‘ldi. Avvaliga qoidalarga asoslanishi ko‘zda tutilgan ittifoq uning motor vazifasini o‘tovchi Rossiyaning yuqori sudi qarori bilan 2015 yilning o‘zidayoq bo‘g‘ildi, desak, adashmasak kerak.

Hozirda savdo urushlari hatto YeOII ichida tez-tez kuzatilmoqda. Misol uchun, Rossiyaning Yevropa ittifoqi va Moldovaga nisbatan bir tomonlama kiritgan sanksiyalari natijasida ittifoqqa a'zo davlatlar va Moldovadan kirib keladigan mahsulot va xizmatlarning boshqa YeOII davlatlariga o‘tishi qiyinlashmoqda. Bundan tashqari, Rossiya va Qozog‘iston o‘rtasidagi go‘sht, mayonez, shokolad, qovun va sut mahsulotlari yoki Qozog‘istonning Qirg‘izistondan keladigan kartoshka mahsulotlari bo‘yicha qo‘yilgan cheklovlar ichki bozorning normal faoliyatiga to‘siq bo‘lyapti. Go‘sht va sut mahsulotlari bo‘yicha Rossiya va Belarus o‘rtasidagi savdo urushi hammaga ma'lum. Natijada, shu kungacha Armanistondan tashqari deyarli barcha ittifoq a'zolari bir birlari bilan savdo urushlarini boshlaridan o‘tkazishga ulgurishdi.

YeOII o‘zining har biz a'zosini tashqi boj siyosatini shakllantirishga oid suveren huquqini cheklaydi. Natijada, ikki davlat to‘g‘ridan-to‘g‘ri ikki tomonlama savdo bitimi tuza olmay qoladi. O‘rniga YeOII komissiyasi muzokaralar o‘tkazadi. Natijada, uzoq yillar davomida muzokara qilib kelingan, masalan, O‘zbekiston Janubiy Koreya bilan tuzilajak erkin savdo bitim amalda o‘rtadan ko‘tariladi. Har doim uchinchi davlat bilan bitim tuzishda YeOII davlatlari roziligi kerak bo‘ladi. Bu esa tashqi iqtisodiy siyosatda erkinlikning katta qismini qo‘ldan chiqarish deganidir. YeOIIning uchinchi davlatlar bilan tuzilishi mo‘ljallanayotgan erkin savdo bitimlari esa yurtimiz uchun kelajakda foydali bo‘ladimi, yo‘qmi, buni ham bilmaymiz.

YeOII doirasidagi o‘zaro savdo hajmi YeOIIga a'zo davlatlarning uchinchi dunyo mamlakatlari bilan bo‘ladigan savdo hajmidan ancha kichik. 2016 yildagi YeOII davlatlarining 88 foiz eksporti va 83 foiz importi uchinchi davlatlarga to‘g‘ri kelgan. Bu degani YeOIIga a'zo davlatlar asosan tashqi davlatlar bilan savdo yuritadi degani. Bizning ham shu paytgacha bo‘lgan tashqi savdomizning 70 foizi YeOIIga a'zo bo‘lmagan davlatlar hisobiga to‘g‘ri keladi. Agar O‘zbekiston kelgusida Yevropa ittifoqi bilan hamkorlikka oid bitimini yangilab, GSP+ tizimiga kira olsa hamda JSTga a'zo bo‘lsa, unda YeOII tashqarisidagi davlatlar bilan tashqi savdo yanada o‘sadi. Shunday ekan, bizning asosiy savdo sheriklarimiz YeOIIga kirmagan davlatlar bo‘ladi. Inchunun, YeOIIga kirib, tashqi bojlarimizni ko‘tarishimizda ma'no yo‘q.

YeOIIni tuzgan Rossiya Federatsiyasi rivojlanib ketmayapti. Balki harakatlar iqtisodiy emas, ko‘proq siyosiy tus olgani kuzatilyapti. Umumiy ittifoq manfaatlari uchun harakat qiluvchi Germaniya, Fransiya kabi davlatlarning shijoati Rossiyada kam kuzatiladi.