O’zbekistonRespublikasiAxborotTexnalogiyalarivaKommunikatsiyalariniRivojlantirishVazirligi Muhammad Al-XorazmiyNomidagi Toshkent AxborotTexnalogiyalariUniversiteti Samarqand filiali

1.2. Elektraloqa tizimining funksional sxemasi

Xabarni manbadan xabar iste’molchiga yetkazib berish uchun foydalaniladigan texnik qurilmalarto‘plamialoqa tizimi deb ataladi (1.6-rasm). Aloqa tizimi: xabar manbai (XM), xabarni elektr signalga aylantirish qurilmasi (XSAQ), signal uzatish qurilmasi (SUQ), aloqa liniyasi (AL), signal qabullash qurilmasi (SQQ), elektr signalni xabarga aylantirish qurilmasi (SXAQ) va xabar iste’molchi (XI) dan iborat. Umumiy ko‘rinishdagi aloqa tizimining funksional sxemasi 1.6-rasmda keltirilgan.

1.6-rasm. Aloqa tizimining funksional sxemasi

–uzatilgan xabar;
–birlamchi elektr signali;
–aloqa liniyasi orqali uzatiladigan signal;
– xalaqit;
– signal va xalaqit;
– signal qabullash qurilmasi chiqishidagi signal;
–qabul qilingan xabar.
Aloqakanali deb xabarmanbasivaiste'molchio‘rtasidagixohlaganikkita nuqta orasidagitexnikqurilmalarto‘plamigaaytiladi. Aloqakanallariularningkirishivachiqishidagi signal turigaqarab, uzliksizvadiskretaloqakanaligabo‘linadi.

Sun'iy tarqatish vositasidan foydalangan aloqa kanallari va tizimlari (metall simlar, optik tolalar) simli deb ataladi va signallari ochiq fazo (makon, bo‘shliq) orqali uzatiladigan aloqa kanallari va tizimlari radio kanallari va radio tizimlari deb ataladi.

Foydali signallar kamdan-kam hollarda buzilmasdan qabul qilinadi. Deyarli har doim shovqin va xalaqitlar ularga zararli ta'sir qiladi. Bunday holda, foydali signalni uzatish paytida u buziladi va xabar ba'zi xatolar bilan qabul qilinadi.
Xalaqitlar, odatda, uzatish tizimiga ta'siri tabiati bilan ajralib turadi: aditiv va multiplikativ xalaqitlar. Aditiv xalaqitlar, uzatish yo'lining har qanday nuqtasida foydali signal bilan qo'shiladi. Multiplikativ xalaqitlar foydali signalga ko‘paytiriladi.

1.3. Signal va aloqa kanallarining parametrlari

Har qanday signal ma’lum bir vaqt davomiyligida uzatiladi (1.7-rasm). Signal vaqt oralig‘ida o‘zining eng kichik oniy qiymati bilan eng katta oniy qiymati oralig‘ida o‘zgaradi. Signal eng katta qiymati S_max ning uning eng kichik qiymati ga nisbati, ya’ni signal dinamik diapazoni deb ataladi. Signal vaqt davomida o‘zining qiymatidan qiymati oralig‘ida tez va sekin o‘zgaradi. Signalning o‘zgarish tezligi uning spektri kengligi ga bog‘liq, ya’ni keng spektrli signal tor spektrli signalga nisbatan tez o‘zgaradi va aksincha.