O’zbeksiton Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

 
Suv ta’minoti tizimlari inshootlarning kompleks quril- 
masidan iborat bo‘lib, ularning vazifasi iste’molchilarni kerakli 
miqdorda, talab etilgan sifat va bosimda suv bilan 
ta’minlashdan iborat. Shu bilan birga, suv ta’minoti tizimi 
ma’lum darajada ishlash ishonchiga ega bo‘lishi shart. 
Suv iste’molchilari uchun zarur bo‘lgan suvning umumiy 
miqdori aniqlangan va foydalanish mumkin bo‘lgan tabiiy suv 
havzalaridan ma’lumotlar yig‘ilgach, suv ta’minoti uchun suv 
manbalari va uning chizmasi tanlanadi. Suv ta’minoti tizimi 
suv manbalaridan kerakli miqdorda suvni olishi, uni tozalashi 
va iste’molchining talabini qondirish maqsadida ularga suvni 
yetkazib berishi lozim. Bu qo‘yilgan talablarni amalga oshirish 
uchun suv ta’minoti tizimiga quyidagi inshootlar kiradi: 
— 
suv oluvchi inshootlar, bu inshootlar yordamida suv 
tabiiy suv manbalaridan olinadi; 
— 
suvni yuqoriga uzatuvchi inshootlar, nasos bekatlari. 
Suvni tozalash bekatlariga va suv iste’molchilariga uzatuvchi 
qurilma; 
— 
suv tozalovchi inshootlar; 
— 
suv uzatuvchi qurilmalar va suv tarmoqlari. Ular suvni 
iste’molchilar talab qilgan joyga yetkazib berish uchun xizmat 
qiladi; 
— 
minoralar va rezervuarlar. Ular suv ta’minoti tizimida 
suvni boshqarish va zaxirada saqlash uchun xizmat qiladi. 
Suv ta’minoti tizimidagi asosiy inshootlarning joylashish 
sxemasi I.1- rasmda ko‘rsatilgan. 
Suv manbayidan suv oluvchi inshootlar (1) yordamida 
olinadi va nasos bekatining birinchi bosqichida joylashtirilgan 
nasosga (2) yuboriladi, shundan so‘ng suv tozalash bekatiga (3) 
uzatiladi. Suv tozalangach, suv yig‘uvchi rezervuarga (4) oqib 
keladi, undan ikkinchi bosqichdagi nasos bekatida o‘rna- tilgan 

---

nasoslar yordamida (5) tortib olinib, suv uzatuvchi quvurlar (6) 
orqali suv tarqatuvchi tarmoq quvurlariga uzatiladi. Suv 
minorasi 
(yoki 
bosimli 
rezervuar)ni 
(7) 
tarmoqning 
boshlanishida (I.1 a, e-rasm), uning oxirida (I.1 b, f- rasm) yoki 
tarmoqning biron-bir oraliqdagi nuqtasida (I.1 d- rasm) 
joylashtirish mumkin. Boshqa inshootlarning joylashishi ham 
turlicha bo‘lishi, ya’ni birinchi va ikkinchi bosqichda joylash- 
tirilgan nasoslar bitta binoda yoki alohida-alohida binolarda 
joylashtirilishi mumkin. Birinchi bosqichda joylashgan 
nasoslar suv oluvchi inshootlar bilan birga quriladi. Ayrim 
hollarda tozalash inshootlari, ular bilan bog‘liq bo‘lgan 
rezervuarlar 
va 
nasos 
bekatining 
ikkinchi 
bosqichi 
manbalarining yonida emas (I.1-rasmda ko‘rsatilgan), balki suv 
iste’molchilariga yaqin joylashtiriladi (shahar, qishloq yoki 
sanoat korxonalari). 
Suv bilan ta’minlanadigan joyning tabiiy sharoiti va suv 
iste’molchilarining turi, shu bilan birga, iqtisodiy nuqtayi 
nazardan suv ta’minoti chizmasi va ularning tarkibidagi ele- 
mentlar o‘zgarishi mumkin. 
Suv ta’minoti chizmasiga suv olish uchun tanlangan suv 
manbayi ham juda katta ta’sir qiladi (uning tabiati, quvvati, 
undagi suvning sifati, undan suv ta’minlash joyigacha bo‘lgan 
masofa va h.k). Ba’zi hollarda bitta obyekt uchun bir nechta 
tabiiy suv manbalaridan foydalanish mumkin. 
Ochiq suv manbalaridan foydalanganda turli suv oluvchi 
inshootlar quriladi. Yerosti suvlaridan foydalanganda suv 
oluvchi inshootlar quduq shaklidagi (shaxtali yoki normal) yer-
osti suv yig‘uvchi qurilmalar va har xil suv yig‘uvchi 
inshootlar quriladi. Suv manbayining xarakteri suv ta’minoti 
chizmasiga ta’sir qiladi. Berilgan suv manbayidagi suv sifati va 
iste’molchilar tomonidan suv sifatiga qo‘yilgan talablarni 
taqqoslash natijasida suvni tozalash zarurligi hamda tozalash 
darajasi va tozalash yoki ishlov berish xarakteri aniqlanadi. 
Aholini yerosti artezian yoki buloq suvi bilan ta’minlaganda bu 
suvlarni tozalamasa ham bo‘ladi. Ochiq suv manbalaridan 

---

olinadigan suv sanoat korxonalari (agregatlarni sovitish) uchun 
ishlatilsa, bu holda uni tozalamasdan ishlatish mumkin. Agar 
suvni tozalash lozim topilmasa, u holda suv ta’minoti sxemasi 
juda soddalashadi. I.1 b- rasmda shaharni artezian suvlardan 
foydalangan holda suv bilan ta’minlash chizmasi keltirilgan. 
Bu yerda artezian quduqlari (parmali quduqlari) (1) alohida 
to‘p-to‘p holda joylashtirilgan. Nasoslar quduqning o‘zida 
joylashtirilgan va ular suvni to‘g‘ridan to‘g‘ri suv tarmog‘iga 
(8) uzatishi mumkin. Ba’zi hollarda bunday suv ta’minoti 
tizimlarida ham suv suv yig‘ish rezervuarlariga (4) (suvni 
boshqarish va zaxira uchun xizmat qiladi) va undan ikkinchi 
bosqich bekatidagi nasoslar (5) yordamida suv tarmog‘iga (8) 
uzatiladi.

---

I.1-rasm. 
Ochiq (a, 
e) va yerosti 
(b, d, f) 
suv 
manbalaridan 
foydalanganda suv ta’minoti tizimining umumiy chizmasi: 
1— 
suv olish inshooti; 2—nasos bekatining I bosqichi; 3—tozalash inshootlari; 4— 
toza suv rezervuari; 5— nasos bekatining II bosqichi; 
6—suv uzatuvchi quvur; 7— suv minorasi; 8—suv tarqatuvchi tarmoqalr; 
9—suv manbayi. 
relyefi ham suv ta’minoti chizmasiga ta’sir qiladi. Tog‘lik 
joylarda suv manbalari (ko‘l, suv ombori, buloq suvlari) suv 
bilan ta’minlash joylaridan ancha yuqorida joylashgan bo‘lishi 
mumkin. Bunda suvni iste’molchilarga yerning qiyaligidan 
foydalangan holda nasos bektlarini qurmasdan o‘zioqar suv 
eltuvchi quvurlar orqali uzatish mumkin. Yuqorida I.1 d-
rasmda ko‘rilgan suv bilan ta’minlashning umumiy chizmasi 
ayrim 
hollarda 
uchraydigan 
chizmalardan 
iboratdir. 
Amaliyotda esa, mahalliy tabiiy sharoitlarga va suv 
iste’molchilarining suvga qo‘yadigan talablarini e’tiborga 

---

olgan holda, suv ta’minoti chizmasi bir- biridan tubdan farq 
qilishi va turlicha bo‘lishi mumkin.