O’zbeksiton Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Zaharli moddalarining ruhsat etilgan 
me’yoridan oshgan martasi 
( Z M R E )
Suvning zaharlanish darajasi
1
Ruxsat qilinadi. 
2 ..... 3
0‘rtacha mu’tadil. 
4 ..... 10
Yuqori 
100
Juda yuqori. 

---

Aylanma suv ta’minlash tizimi 
Toza suvni samarali va ishlatish miqdorini kamaytirishnmg 
asosiy yo‘li — bu aylanma suv ta’minlash tizimlarini 
(sistemalarini) tashkil etishdir. Aylanma suv ta’minlash 
sistemalarining ba’zi sxemalarini quyidagi chizmalardan 
ko‘rish mumkin: bu yerda K— korxona, CC— sovitish 
sistemasi, HC—nasos stansiyasi, TI — tozalash inshooti a — 
sxemada suv issiqlik agenti sifatida qoMlaniladi va ushbu 
suv
ishlatish jarayonida ifloslanmaydi, faqat salqiziydi. Shuning 
uchun 
uni 
qayta 
ishlatishdan 
oldin 
suv 
sovitish 
moslamalarida (фадирня) harorati pasaytiriladi; 
b — sxemada suv qayta ishlatishdan oldin mavjud usullar 

---

yordamida tozalanadi; 
d — sxemada suv ham sovitiladi, ham tozalanadi. 
Нагbir ko‘rib chiqilgan hollarda sistemada suvning 
ishlatilishi natijasida uning miqdorini kamayishi kuzatiladi, 
shuning uchun vaqti bilan sistemaga qo‘shimcha suv berib 
turiladi. 
Aylanma usulda suvni ishlatish uning sarfini 10—50 marta 
kamaytiradi. Masalan, It. kauchuk olish uchun oddiy usulda 
2100 m
3
toza suv sarf boMadi, aylanma usulda esa faqat 165 
m
3
suv sarf boMadi. Ushbu usulda kapital va ekspluatatsion 
sarf-xarajatlar ham kamayadi. Hozirgi kunda sanoat ishlab 
chiqarish tarmogMga tegishli hamma korxonalarda suvlarni 
ishlatish aylanma ta’minlash sistemasidan foydalanishga 
o‘tilyapti. 
Masalan, kimyo sanoatida bu usul 82,5 % gacha o‘sdi. 
Aylanma sistemada qoMlaniladigan suv qator talablarga javob 
berishi kerak: 
1) 
karbonat qattiqligiga; suv muhitiga - pH ga; 
2) 
muallaq va biogen zarralar miqdoriga; 
3) 
suvning BPK va XPK ko'rsatkichlariga. Aylanma suv 
asosan 
issiqlik 
almashtirgichlarga 
berilgan 
material 
oqimlaming ortiqcha issiqllgini olish uchun ishlatiladi. Bunda 
suv bir necha marta 40—45°C gacha qiziydi va sovitiladi. 
Unmg ko‘p qismi bugManish yoki sachrash oqibatida 
yo‘qoladi. Bundan tashqari suv ishlatish mobaynida qisman 
korroziya mahsuloti va biologik moddalar bilan ifloslanishi 
mumkin (quvur ichidagi suv qorayib qoladi). Shuning uchun 
vaqti-vaqti bilan sistemadagi suvning bir qismi yangi suv bilan 
almashtiriladi. Suv quvurlar va issiqlik almashtirgichlari ichida 
harakatlanishi natijasida ularning devorlarida kalsiy karbonat 
quyidagi reaksiya asosida hosil boMib, o‘tirib qoladi: 
Ca
J+
+ 2НСО,- SCaC0
3
+ C0
2
+ H
2
0 
Kalsiy karbonatning suvda erishi haroratni ko'tarilishi bilan 
pasayadi. Shuning uchun aylanma sistemalarda ishlatiladigan 

---

suvlarning qattiqligi past bo‘lishi lozim va bunday suvlar 
ishlatilishidan oldin albatta maxsus texnologiya asosida 
tuzsizlantirilishi lozim.