O`zbekstan milliy schyotlar sistemasi’-ekonomikali’q statistikani’N` metodikali’q tiykari’

12.3. MSSni`n` payda boli`wi` ha`m rawajlani`w basqi`shlari`
Milliy schetlar sistemasinin` ju`zege keliwine milliy da`ramatti esaplaw tu`rtki boldi . XX a`srdin` baslarinda milliy da`ramad ko`rsetkishi Angliya, Frantsiya, Rossiya, AQSh, Germaniya ha`m Avstriya ma`mleketleri statistikleliri ta`repinen esaplang`an. Milliy schetlar balans formalarinin` bir tu`ri sipatinda XX a`isr 30-jillarinin` aqiri ha`m 40-jillardin` birinshi yariminda rawajlang`an batis ma`mleketlerindegi 1929-1933 jillardag`i ulli depressiya sebeplerin izlew aqibetinde ju`zege keledi. Bug`an sonday-aq, ekinshi jer ju`zlik uristin` bolip o`tiwi de sebepshi boldi. Ko`plep ekonomist ha`m statistikler milliy schetlar teoriyasinin` rawajlaniwina o`z u`leslerin qosqan. Olardin` qatarina V.Petti ha`m G.Kinglardin` ilimiy miynetlerin, F.Kenenin` “Ekonomikaliq tablitsasin”, S.Kuznetsning “1919-1935 jillar ushin AQSh milliy da`rati ha`m kapital qoyilmalari” kitabin, Al`fred Marshaldin` “Ekonomikaliq pa`n printsipleri” kitabin, Koli Klarktin` “Milliy da`rmat ha`m qa`rejetler” kitabin, sonday-aq K.Markstin`, R.Stoun, Milton Gil`bert, V.Leont`ev, ha`m ko`plep basqa alimlardin` ilimiy miynetlerin kiritiw mu`mkin.
MSSnin` xalqaraliq standartlarinin` islep shig`iwdag`i tiykarg`i da`wirler to`mendegishe:

• 
  1947 j. – R.Stoun tayarlag`an milliy schetlardin` en` a`hmiyetli printsipleri haqqina BMShdag`i dokladi;
  
• 
  1951 j. – “A`piwailastirilg`an MSS” Evropa ekonomikaliq birge islesiw sho`lkemnin` dokladi;
  
• 
  1953 j. – “Milliy schetlar sistemasi ha`m ja`rdemshi tablitsalar” dep ataliwshi R.Stoun bashilig`inda tayarlang`a milliy schetlar tarawindag`i BMShnin` birinshi standarti;
  
• 
  1968 j. – “Jasil kitap” deb ataliwshi R.Stoun ha`m N.Aydinov basshilig`inda islep shig`ilg`an milliy schetlar tarawindag`i BMShnin` ekinshi standarti, ol o`z ishine to`mendegilerdi: milliy da`ramat ha`m milliy o`nimnin` esaplarin, makroekonomikaliq mag`iwmatlardin` jan`a bo`limin, yag`iniy tarmoqlarara baylanislar balansin, milliy bayliq balanisin, finansliq resurslar ko`rsetkishler sistemasin alg`an. Sonday-aq, “Jasil kitap” ekonomikanin` ayrim tarawlarinda MSSin qaliplestiriw ushin usinislar berilgen.
  
• 
  1970, 1979 yillar – Evropa hamjamiyati tomonidan BMTning 1968 yildagi MHTsi asosida Evropa milliy hisoblar tizimining birinchi ha`m ikkinchi versiyalarini ishlab chiqilishi;
  

• 
  1993 yil. – BMTning 1993 yildagi MHTning versiyasi, MHT uslubiyotini uyg`unlashtirish ha`m keyingi takomillashtirish maqsadlarida qabul qilingan bwlib, unda: bir qator eng muhim krsatkichlarning ta`rifi ha`m tasnifi aniqlashtirilgan, ayrim hisoblar tuzilmasi takomillashtirilgan, MHTda milliy boylik kwrsatkichlarini aks ettirilishining uslubiyoti ishlab chiqilgan ha`m boshqalar.
  
• 
  1995 y. – 1993 yildagi BMTning MHTsini evropa uchun moslashtirish – Evropa milliy hisoblar tizimi (EMHT-95), evropa hamjamiyatining barcha mamlakatlari tomonidan milliy deb qabul qilingan.
  

2003 yil. Rasmiy statistika xalqaro uyushmasining 2002 yilgi «Rasmiy statistika ha`m yangi iqtisodiyot» mavzusiga bag`ishlangan konferentsiyasidan swng ekonomikaliq hamkorlik ha`m rivojlanish tashkiloti (IHRT) boshqa xalqaro tashkilotlarga 1993 yilgi Milliy hisoblar tizimini yangilashni boshlash taklifi bilan murojaat etdi. 1993 yilgi MHTni yangilash jarayoni rasman 2009 yilning mart oyida nihoyasiga etdi, yangilangan versiya BMT Statistika qwmitasi tomonidan ma`qullandi. Unga "2008 yilgi milliy hisoblar tizimi" (MHT-2008) nomini berish tavsiya etildi.